Morgunblaðið - 07.09.1974, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1974
12
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraidur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 35,00 kr eintakið.
Stærstu sveitarfé-
lög landsins eiga nú
flest viö mikla fjárhagserf-
iðleika að etja. Orsökin er
fyrst og fremst sú óðaverð-
bólga, er geisað hefur í
landinu að undanförnu.
Birgir ísleifur Gunr.ars-
son, borgarstjóri, hefur
upplýst, að Reykjavíkur-
borg þurfi á þessu ári að
glíma við allt að 700 millj-
ón króna rekstrarhalla.
Tekjustofnar sveitarfélag-
anna eru miðaðir við efna-
hagsástand síðasta árs, en
á þessu ári hafa mánaðar-
laun hækkað yfir 46%, visi-
tala byggingarkostnaðar
um rúm 43% og verðbólg-
an er nú milli 40 og 50%.
Augljóst er því, að í þess-
um efnum eins og mörgum
öðrum hefur ringulreiðin i
efnahagsmálum valdið gíf-
urlegum erfiðleikum.
Landsþing Sambands ís-
lenzkra sveitarfélaga, sem
lauk sl. fimmtudag, fjallaði
m.a. um þessi málefni. I
ályktun þingsins er bent á,
að útgjöld sveitarfélag-
anna hafi vaxið í réttu
hlutfalli við verðbólguna,
en tekjur þeirra hafi ekki
aukizt að sama skapi, enda
hafi ekki fengizt heimild
stjórnvalda til þess að
hækka helztu tekjustofn-
ana eins og útsvör og fast-
eignaskatta. Sveitarstjórn-
arþingið taldi þetta vera
meginorsök þeirra rekstr-
arerfiðleika, er sveitarfé-
lögin eiga nú við að etja.
Borgarstjórinn í Reykja-
vík hefur lagt áherzlu á, að
það hljóti að verða eitt af
brýnustu verkefnum ríkis-
stjórnarinnar að gera sér-
stakar ráðstafanir til þess
að treysta fjárhagsstöðu
sveitarfélaganna. Sveitar-
stjórnarþingið samþykkti
ennfremur ályktun, þar
sem skorað er á félagsmála-
ráðherra að veita þeim
sveitarfélögum, sem þess
óska, heimild til þess að
innheimta útsvör með
álagi, þar sem fjárhagserf-
iðleikar gerðu slíkt nauð-
synlegt. Engum blandast
hugur um, að hér er um
alvarlega erfiðleika að
ræða, og brýnt er, að úr
þeim verði bætt, eftir því
sem aðstæður leyfa.
Gunnar Thoroddsen, fé-
lagsmálaráðherra, lýsti yf-
ir því við setningu sveitar-
stjórnarþingsins, að rikis-
stjórnin myndi vinna að
lausn á erfiðleikum sveit-
arfélaganna. Hann lagði
ennfremur áherzlu á mikil-
vægi þess að auka sjálf-
stæði sveitarfélaganna og
nauðsyn þess að veita þeim
meira svigrúm til tekjuöfl-
unar. í samræmi við þetta
er þess fastlega að vænta,
að ríkisstjórnin taki þessi
mál til meðferðar.
Reykjavíkurborg hefur
þegar mætt þessum erfið-
leikum með miklum sam-
drætti í framkvæmdum
bæði að því er varðar
gatna- og holræsagerð og
eins byggingaframkvæmd-
ir. Þá hefur aðhald verið
hert verulega í rekstri
borgarinnar. Að sjálfsögðu
kemur það sér ekki vel,
þegar fresta þarf miklum
framkvæmdum eins og nú
hefur átt sér stað. Flestum
er þó ljóst, að hér er um
óhjákvæmilegar aðgerðir
að ræða.
Stjórnendur Reykjavík-
urborgar hafa tekið á þess-
um erfiðleikum og beitt
markvissum aðgerðum til
þess að draga úr halla-
rekstrinum. Þegar í byrjun
sumars ritaði borgarstjóri
forstöðumönnum borgar-
stofnana bréf með ströng-
um fyrirmælum um aðhald
og sparnað í rekstri, og ný-
lega hafa verið teknar
ákvarðanir um frestun
framkvæmda. Þær ásakan-
ir, sem bornar hafa verið
fram um, að of seint hafi
verið gripið til aðgerða af
þessu tagi, hafa við engin
rök að styðjast. Hér hefur
þvert á móti verið tekið af
festu á þessum erfiðleik-
um.
Rekstrarerfiðleikar
sveitarfélaganna eiga að
verulegu leyti rætur að
rekja til verðbólguþróun-
arinnar I sumar og síðustu
vikurnar. Af því má ráða,
að ógjörningur var að
grípa til sparnaðaraðgerða
og samdráttar í fram-
kvæmdum fyrr en gert var.
Ásakanir um slæleg vinnu-
brögð og óeðlilega fram-
kvæmdagleði eru þvl til-
hæfulausar með öllu.
Á tímum vinstri stjórn-
arinnar var verulega
þrengt að opinberum þjón-
ustustofnunum. Verð-
bólguþróuninni var haldið
leyndri fyrir fólkinu í land-
inu með því að neita þeim
um hækkanir I samræmi
við kostnaðarhækkanir I
þjóðfélaginu. Afleiðingin
er sú, að nú eiga mörg þess-
ara fyrirtækja, sem áður
fyrr voru traust og öflug,
við verulega fjárhagserfið-
leika að etja. Við setningu
sveitarstjórnarþingsins
gagnrýndi Gunnar Thor-
oddsen, félagsmálaráð-
herra, harðlega þessa var-
hugaverðu efnahags-
stefnu. Ríkisstjórnarinnar
bíður nú það verkefni, að
taka í þessum efnum eins
og öðrum upp ný vinnu-
brögð. Aðstoð við sveitarfé-
lögin verður óhjákvæmi-
legur þáttur I endurreisn-
arstarfi ríkisstjórnarinnar.
ERFIÐLEIKAR
SVEITARFÉLAGANNA
Með kveðju
frá Peking
Frá Peking berast skilaboð
um, að þar sé tal Nixons
um friðarmannsaldur álitið
„villandi fásinna". Kín-
verska þjóðin er kvött til
þess að búa sig undir styrj-
öld, sem hún geti átt von á af
hendí Rússa eða Bandaríkja-
manna, þar sem „heimsvalda-
sinnum hætti við að koma árás-
arstyrjöldum skyndilega af
stað“. Og ráðizt er harkalega á
þá valdamenn Kínverja, sem
beita sér fyrir víðtækara banda-
lagi við Bandaríkin.
011 þessi umræðuefni hafa
sézt annað veifið I kín-
verskum blöðum, oft falin
í dæmisöguformi, en birtast
nú í samantekt f síðasta
tölublaði áreiðanlegasta
ritsins, sem er gefið Ut í
Pekíng, Rauða fánanum. Áður
þegar slíkar greinar hafa birzt
hér og þar á stangli í nokkrum
ómerkari ritum, hafa þær gefið
til kynna að með þeim væri
„róttæka" andstaðan að veitast
að þeirrí stefnu Pekingstjórn-
arinnar að hallazt að vest-
rænum rikjum, er hófst með
heimsókn Nixons til Kína.
Formið, sem þær birtast í að
þessu sinni í Rauða fánanum,
gefur til kynna að umræðan sé
að ná hámarki.
iki öðrum háð efnahags-
lega,“ segir Rauði fáninn,
„getur ekki haft pólitískt
sjálfstæði", og ritið samein-
ar f eína kröftuga röksemd
allt sem Bandaríkjunum
hefur verið fundið til for-
áttu á síðari tímum. Það
dregur ályktanir, sem geti
Eftir
Victor Zorza
komið að notum í nútfman-
um, af atburðum síðustu aldar,
þegar „heimsvaldastefnan ýtti
hliðum Kína upp á gátt“ og
gerði valdhafa landsins að
„leikbrúðum hins alþjóðlega
fjármagns." I því sem ritið
skrifar felast heilmargar
samlíkingar á því sem nú er að
gerast og því sem gerðist fyrir
löngu, þegar kínverskir vald-
hafar „fleygðu sér í fangið á
heimsvaldasinnum" og héldu
þvf fast og.ákveðið fram að vin-
samleg utanrfkisstefna væri
„eina“ hugsanlega leiðin. Rauði
fáninn kýs greinilegar fremur
að halda öllum leiðum opnum.
Ritið fordæmir samninga,
sem „seldu af héndi
þjóðleg réttindi og færðu auð-
mýkingu yfir þjóðina" — til-
vfsun til tilslakana Peking-
stjórnarinnar á Taiwan í
hinni sameiginlegu yfirlýs-
ingu, sem var birt þegar
Nixon kom til Kína. Raunar,
segir ritið til útskýringar,
hefðu þeir ekki getað aflað
stuðnings heimsvaldasinna, ef
þeir hefðu ekki verið fúsir til
þess að fórna hagsmunum
þjóðarinnar. „Þeir“, sem þarna
er talað um f greininni, eru
valdhafar Kína á árunum fyrir
byltinguna, en málefnin eru
hin sömu og nú í dag.
Igreinlnní er hamrað á
„neikvæðum lærdómi“, er
megi draga af framferði
embættismanns, sem eitt
sinn „fór með stjórn utan-
ríkismála" — tilvfsun til
Chou En-lais eins og sam-
hengið gefur til kynna. Pólitísk
tengsl hans við erlend ríki hafa
þvælt honum út í „hernaðarleg-
ar“ jafnt sem „efnahagslegar"
skuldbindingar. Hann hafi
„keypt erlenda riffla og fall-
byssur" og „grátbeðið um
erlent f jármagn." í greininni er
varað við þvf að slík stefna geti
haft það í för með sér að Kína
verði „ofurselt vestrænum
áhrifum" og sagt að varast beri
að falla I þá gildru, sem útlend-
ingar beiti til framdráttar
stefnu sinni, að „nota Kínverja
til þess að ráða Kína.“
Grein Rauða fánans er ekki
einvörðungu orðsending
frá einni valdaklíku í Pek-
ing til annarrar heldur orð-
sending frá Peking til
Washington. Bandaríkja-
mönnum er sagt, að vald-
hafarnir í Peking tortryggi svo
mikið það sem fyrir þeim vakir
að þeir kunni að rifta því sam-
komulagi sem þeir gerðu við
Nixon að leysa deilumál með
samningum — nema þvf aðeins
að stjórnin 1 Washington sanni
betur en hingað til, að það sem
hún aðhafist sé gert í góðri trú.
Orðsendingunni er greini-
lega beint til Kissingers
— og fyrir milligöngu hans,
Fords forseta. Dr. Kissinger
er ekki lengur stætt á því
að sniðganga það samband,
sem er á milli umræðnanna
í Peking um innanlands-
og utanríkisstefnuna. Þegar
sýnt var fram á þetta sam-
band f þessum dálkum
fyrir ári. fór Fulbright
Chou En-Iai: Vill enn
skipti við Bandarfkin
þrátt fyrir gagnrýni sem
hann hefur sætt.
öldungadeildarmaður þess á
leit í yfirheyrslum í utanrfkis-
málanefndinni að hann segði
álit sitt á greininni. Hann
svaraði því til, að umræðan í
Peking snerist einvörðungu um
innanlandsmál og að hvað sem
öðru liði væri henni lokið. Aka-
demiskir sérfræðingar og
einnig þeir sem eru á snærum
CIA og hann leitaði ráða hjá,
hafa síðan staðfest þessa skoð-
un hvað eftir annað — en nú
eru tvær grímur að renna á þá
ýmsa. Þeir viðurkenna nú
orðið, að umræðan í Peking
fjalli um helztu grundvallar-
atriði þjóðarstefnunnar —
hvort koma eigi til leiðar
skjótri breytingu Kína í
nútfmaþjóðfélag með erlendri
aðstoð eða hvort Kínverjar eigi
að brjótast áfrarn af eigin
rammleik, hægt og bftandi og
með miklum erfiðismunum.
Stórfelldar hættur blasa við,
hvor leiðin sem verður valin.
Hægfara breytingar í nú-
tíma horf gætu stuðlað að
varðveizlu þess smábænda-
samfélags, sem Mao er svo
hjartfólgið, en ef breyting-
arnar verða of hægfara verða
Kfnverjar of veikburða til
þess að standast þrýsting
frá tæknilega háþróuðum
heimi. Á hinn bóginn
mundu skjótar breytingar í nú-
tfmahorf óhjákvæmilega tengja
Kína umheiminum á þúsund
ólíka vegu. Þær mundu vissu-
lega gera Kínverja háða öðrum
þjóðum á sama hátt og allar
þjóðir eru að verða öðrum háð-
ar hvort sem það er til góðs eða
ills.
Stjórnin í Washington hefur
aðstöðu til þess að hafa
áhrif á gang umræðunnar í
Peking með því að gera Ijósa
grein fyrir velviljuðum áhuga
sfnum á niðurstöðum hennar —
ekki f orði heldur í verki, bæði
með pólitískum og efnahagsleg-
um ráðum sem gætu hjálpað
Kínverjum til þess að komast
yfir erfiðasta hjallann. Þetta
eru hin raunverulegu skilaboð
Peking-stjórnarinnar til Fords
þrátt fyrir þá gagnrýnu afstöðu
í garð Bandaríkjanna, sem virð-
ist koma fram í grein Rauða f án-
ans. Peking-stjórnin, eða í það
minnsta hópur voldugra ráða-
manna i Peking, vill eiga skipti
við Washington — ef skilmál-
arnir eru í lagi. Veruleiki um-
ræðunnar f Peking er nú loks-
ins farinn að renna upp fyrir
mönnum í Washington, svo að
það er að minnsta kosti mögu-
leiki að réttu skilmálarnir finn-
ist.