Morgunblaðið - 12.12.1975, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1975
w
Islenskzr og erlendir
herraskór í glæsilegu
úrvali
)
Gerió
stóriniikaup á
Skólavöróustíg
ic
,, Opióámorgun
IIhk,. tii kl.6
VON ER A JOLASVEINUM KL.2
BÖRN
ÞURFA EINNIG
AÐ LESA
— PRENTLISTIN BREYTIR HEI
TIL ÞESS AÐ PRENTLISTIN BREYTI
HEIMINUM, ÞARF AÐ LESA ÞAÐ SEM
PRENTAÐ ER.
EKKI AÐEINS FULLORÐNIR
HELDUR EINNIG BÖRN
— TVÆR GÓÐAR BARNABÆKUR —
Valtir veldisstólar er myndaflokkur sem vel er
sögu segir hann raunar ekki mikiö og ekkert
nýtt, en önnum kafið fólk, tekur áreiðanlega
með þökkum þessari myndrænu tilreiðsiu sög-
unnar. Upprifjunargildið er að minnsta kosti
ótvírætt. Það er meira guðslánið að veröldin
skuli vera að mestu laus við þetta drepleiðinlega
fyrirbæri — aðalinn.
Síbrotamenn, ‘
þáttur í umsjá
Sigmars B.
Haukssonar, var
mjög fróðlegur.
Könnun félags-
fræðingsins,
sem stjórnand-
inn ræddi við,
var iangt frá því
að vera nógu ít-
arleg, en ekki
við stúlkuna að
sakast. Hún
kannaði það sem
henni var falið
að kanna — og
ýmislegt var á
þeirri könnun
að græða.
tskyggilegasta
niðurstaðan var
sú, að brotamað-
ur sem á ungum aldri sæti fangelsisvist skuli í
vistinni stofna til enn verri kynna en áður var
hlutskipti hans, kynna sem að vistinni lokinni
gera hann að mikilvirkari brotamanni. Manni
kemur einna helst í hug sú Iausn, að maður sem
í fyrsta sinn kemst undir manna hendur verði
látinn afplánafangelsisdóminn annarstaðar
á Norðurlöndum en á tslandi, að fangaskipti
yrðu gagnkvæm, svo fremi brotamaðurinn féll-
ist á þá tilhögun — og þá gegn mildun dóms. Það
gefur auga leið að freista verður allra tiltækra
ráða til að aftra því að betrunarhús skili vist-
mönnum sínum aftur út í þjóðfélagið sem
brenglaðri sálum en þegar vistun hófst. Sá hef-
ur aldrei verið tilgangurinn með betrunarhús-
um. En við verðum að gæta þess að falla ekki i
sömu gryfju og Svíar sem fyrstir Norðurlanda-
þjóða byrjuðu að gambra um það að glæpur væri
sök samfélagsins en ekki þess sem fremur hann
og búa svo vel að brotamönnum sínum að fang-
elsi þeirra eru hótelum líkust og eftirsóknar-
verð vist i augum fjölmargra ólánsmanna. Það
eru til menn í Svíþjóð sem að hausti þegar fer að
kólna labba sig með múrsteina að stórum búðar-
gluggum í miðborginni og mölva þá. Þetta er
ekki nema handtak — og svo bíða þeir lögregl-
unnar. Þeir vita að viðurlögin eru sex mánaða
fangelsi — veturlöng dvöl með góðri umönnun
og léttu Iaunuðu starfi sem síðan er greitt þeim
við brottför að vori og dugir þeim til að hafa það
gott i sólinni til næsta hausts að þeir taka
strætisvagn með nýjan múrstein niður í mið-
borg.
Mannsheilinn var prýðismynd. Margir menn
hafa vaðið þá villu að hægt væri að framleiða
tölvu sem afrekað gæti því sem mannsheilinn
geti ekki. Tölva getur og mun aldrei geta gert
neitt sem mannsheilinn getur ekki. Hún getur
aðeins leyst verkefnið með þúsundföldum
hraða, kannski milljónföldum. Skiptir ekki
máli. Það er mannsheilinn sem smíðar og hana
og getur tortímt henni þegar honurn sýnist, og
mannsheilinn er og verður mesta undur verald-
ar Það er ástæðulaust að falla f stafi yfir tækn-
inni, nær að vegasama snilligáfu heilans.
Thor Vilhjálmsson, rithöfundur og áhugamað-
ur um ferðalög, ræddi við Gunnar Gunnarsson
öðru sinni, þann öndvegishöfund og mikla
manneskju. Það var ekki fritt við að brygði fyrir
sjarma í svipfari Thors að þessu sinni, en undar-
legar voru tilraunir feðagarpsins til að fá Gunn-
ar til að játa að hann hefði skrifað hitt og þetta
fyrir áhrif eða undir sterkum áhrifum frá hin-
um og þessum stórmennum bókmenntasögunn-
ar. Það var eins og það kæmist ekki inn I
hausinn á Thor að íslenskir rithöfundar gætu
gert neitt af eigin rammleik. Utnefndir höfund-
ar geta lært af okkur ekkert síður en við af
þeim. Mig minnir að það hafi Rasmus Rask sem
sagðist hafa lært íslensku til að geta hugsað eins
og maður. Svíar t.d. gætu lært tíu sinnum meira
af okkur en við af þeim. Því miður halda ýmsir
islenskir höfundar að þessu sé öfugt farið, og
sænsk-menntaðir gagnrýnendur, sem flestir eru
raunar viðrini, hafa hlaðið undir þessa bábilju.
Höfuðból og hjáleiga Sigurðar Róbertssonar,
fimmtudagsleikritið, var afbragð. Ég hafði gam-
an af því. Það ætti að senda Svíum það, og Eyja í
hafinu mætti fylgja með. Finnum þyrfti að
senda eins og fimmtíu bókatitla. Ef dæma má
eftir framleiðslu síðasta Norðurlandaráðsverð-
launahafa þeirra eru finnsku bókmenntirnar
morandi í klámi; sjoppurnar hér á landi anna
fyllilega dreifingu á slíku. Ég hef mjög takmark-
aða trú á norrænu þýðingarmiðstöðinni, hún er
reist á slíkum vanefnum, og hin Norðurlöndin
hafa litinn sem engan áhuga á okkur. Kannski á
bókavalið til Norðurlandaráðskeppninnar í bók-
menntum undanfarin ár sinn þátt í áhugaleys-
inu. Baldvin Tryggvason hjá Almenna bókafé-
laginu sagði mér um daginn hvernig Hollend-
ingar færu að. Þeir gefa út tímarit á heimsmáli,
ensku, sem i eru upplýsingar um nýlega út-
komnar hollenskar bækur og þýddir úrdrættir
úr þeim, og svo dreifa þeir timaritinu til allra
forlaga i veröldinni. Þeir vita það sem hver
óvitlaus maður á að vita, að ekki er hægt að selja
mönnum það sem þeir vita ekki að er til. Og
umheimurinn veit ekkert um hvað hér á landi er
skrifað og hugsað. Hollendingar hafa ekki við að
taka á móti pöntunum. Þannig frægja þéir þjóð-
ina. Georgi Völtsev, búlgarskur maður, lektor
við háskólann i Helsinki í bókmenntum þjóðar
sinnar og meðlimur í búlgörsku vísindaakademí-
unni, heimsótti mig i sumar og sat hjá mér fram
á nótt. Jón Gunnarsson, lektor samanburðarmál-
fræðingur, mæltur á aragrúatungumála túlkaði.
Frásögn Búlgarans um hvernig landar hans
efldu og hlúðu að bókmenntum sirium, sann-
færði mig um hve gersamlega metnaðarlausir
Islendingar eru gagnvart umheiminum. en það
sem kom mér mest á óvart voru þær upplýsingar
að Eistlendingar, þjóð sem telur tvær milljónir
manna, eru með fimmtíu manns á rikislaunum
við það eitt að þýða eistlenskar bökmenntir á
aðrar þjóðtungur. Framtakið skilar sér marg-
falt, ekki aðeins sem virðingarauki i augum
heimsins, heldur einnig i beinhörðum pening-
um, og útflutningur óskyldra framleiðsluvara
nýtur að auki góðs af og af sjálfu leiðir. Sam-
kvæmt höfðatölunni ættu Islendingar að vera
með tíu menn á launum við að þýða íslenskar
bókmenntir. Við erum ekki með neinn. Mennta-
málaráðuneytið íslenska ætti að gefa út tímarit
á borð við það hollenska og nefnd rithöfunda að
velja f það, ekki gagnrýnenda, nema þeir sem
áður hafa fært sönnur á að þeir geti skapað
bókmenntir sjálfir. Ella eru þeir blindir á þær,
eins og Kristján Karlsson hefur gert skóna í
formála að ljóðaþýðingum Magnúsar Ásgeirs-
sonar. Kristján væri sjálfkjörinn ritstjóri slíks
timarits, svo snjall heili og fordómalaus maður
sem hann er. Þegar Búlgarinn fékk svör mín við
þeirri spurningu sinni, hvernig þessum málum
væri háttað hér, frusu augun i höfðinu á honum,
og dró ég þó ýmislegt undan, sitthvað sem
jafngilt hefði niði um þjóð mina.
Arnbjörn Kristinsson, sá sæmdarmaður og
fyrrum útgefandi minn, hörkugreindur forkur,
olli mér sárum vonbrigðum i kastljósinu á bðka-
útgáfuna i landinu. Hann taldi nauðsyn á að
kanna hver áhrif umsvif bókasafnanna hefðu á
sölu bóka í landinu. Það þarf ekkert Fanna og
ekkert að rannsaka, bara byrja að borga — og
borga fyrir hvert útlán tvö hundruð krónur og
binda gjaldið i eitt skipti fyrir öll við andvirði
vindlingapakka, þvi að þjóðin gefur ekki það
eitur uppá bátinn fremur en brennivínið það
sem eftir er af eilífðinni. Kjarni málsins er sá að
hugverk höfunda og framleiðsluvara útgefenda
er tekin ófrjálsri hendi og dreift ókeypis á
hendur Péturs og Páls, og það er brot á anda
stjórnarskrárinnar og á sér enga hliðstæðu i
þjóðfélaginu. Samtök höfunda og útgefenda
þurfa að eignast sinn Jón Leifs, mann sem veit
hvað list er og elskar peninga og þjónar sjálfum
sér um leið og hann þjónar umbjóðendum sín-
um, starfar með fullu umboði og á prósentu-
grundvelli með slyngan lögfræðing sér við hlið.
Það er þetta sem okkur vantar.
Fullveldisfagnaður stúdenta 1. desember var
þesskonar skrælingjasamkoma að hún liður
manni seint úr minni. Mikið lifandis ósköp er
þetta blessað fólk miklir græningjar, ef það
hyggur að upptroðsla af þessu tagi skirskoti til
þjóðarinnar og vinni málstað þess gagn. En skylt
er að játa að ungu fólki i dag er mikil vorkunn.
Margefld upplýsingamiðlun siðustu ára hefur
dregið fram í dagsljósið margháttaða vitfirringu
sem viðgengst í mannlífi á jörðinni og aðilar
óvandir að meðulum séð sér leik á borði að
virkja í pólitískum skollaleik í krafti vitneskj-
unnar um hve uppnæm og byltingarsinnuð lund
æskumannsins er. En um eftirleikinn er minna
hirt. Fyrir hitt er ekki að synja að frumkvæða
stjórnvalda að sníða af samfélagslega agnúa,
strax og bryddir á þeim, er mjög ábótavant. Það
er beðið eftir þrýstingi neðan frá og réttmæti
kröfunnar metið samkvæmt bramboltinu. En
það breytir engu um, að rökstudd gagnrýni og
dólgsháttur ersitthvaðogdagskráiní minningu
fullveldisins var hneisa fyrir háskólann. Og er
illt til þess að vita, ef þeir sem hvergi komu þar
nærri, verða látnir gjalda hennar.
Kvikmyndin um Macbeth Shakespeares bar af
samnefndri kvikmynd sem ég sá í kvikmynda-
húsi fyrir nokkrum árum. Dóra Hafsteinsdóttir
var sögð þýðandi textans. En mér þótti ég kenna
þar ljóðmál Helga Hálfdánarsonar. Annað hvort
er mér farið að förlast eða Dóra er jafnoki Helga
og er þá langt til jafnað og mikið fagnaðarefni.