Morgunblaðið - 22.04.1976, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. APRlL 1976
17
Brock í Fædd í gær, hnitmiðuð
kritarmynd af ameriskri mann-
gerð — og Don Camillo, fínlegri
og kvikari í senn, einn hugmynda-
ríkur himinsins trúður. Eða tvö
hlutverk sýnu alvarlegri: I
Dagbók önnu Frank varð Valur
fulltrúi karlmannlegrar
mannúðar af skírustu gerð, — i
Föðurnum fórnarlamb kvenlegs
mannúðarleysis; þar spannaði
hann flestar tilfinningar
mannlegs eðlis — frá ofsa og
hörku til viðkvæmni og vitfirrts
gráts.
Leyfi mér aðeins að nefna tvær
afburðatúlkanir frá síðari árum
svo að þessi upptalning verði ekki
of löng: Davies i Húsverðinum
(hafi einhver leyft sér að gagn-
rýna rödd og framsögn Vals áður,
skyldi hann kynna sér þennan
leik, hann er til í útvarpsgerð) —
og Salomon í Gjaldinu — sem var
nú heill heimur út af fyrir sig. Og
loks frá allra sfðustu árum, til að
rétt minna á, að enginn endir
hefur orðið á nýsköpuninni:
prestinn i Hafið bláa hafið og
Marteinn Kiil i Þjóðníðingi.
Nú skal ekki talið lengra að
sinni. En má ég fyrir hönd Þjóð-
leikhússins og sjálfs min vegna
líka flytja Vali Gfslasyni hug-
heilar árnaðaróskir á þessum
merkisdegi og það fylgir með að
við hlökkum til þess, þegar hann
kemur í hópinn okkar aftur.
Megum við ekki óska okkur sjálf-
um og þjóðinni til hamingju með
að eiga hann. Okkur er nefnilega
gjarnt að lfta á hann sem kjöl-
festuna i starfi okkar.
Sveinn Einarsson.
Valur Gíslason á 50 ára leikaf-
mæli um þessar mundir. Fyrsta
hlutverk sitt lék hann þann 23.
apríl árið 1926. Hann á því 50 ára
leikafmæli á morgun. Valur steig
sín fyrstu spor á fjölunum í Iðnó
eins og flestir af okkur eldri leik-
urum. Hlutverkið, sem hann kom
fyrst fram f, var Sebastían í Þrett-
ándakvöldinu eftir William
Shakespeare. Leikstjóri var Ind-
riði Waage, sá mikilhæfi leikhús-
maður, þá nýkominn frá leik-
listarnámi i Þýzkalandi.
Leiklistin var þá tómstundaiðja
nokkurra dugandi listelskra
áhugamanna, sem unnu hörðum
höndum langan vinnudag við önn-
ur og óskyld störf, en mættu eftir
vinnu til æfinga og sýninga á fjöl-
unum í gömlu Iðnó, til þess að
sinna hugðarmálum sínum. Um
laun fyrir það starf var vart að
ræða á þeim árum. Valur Gíslason
er einn þessara merku brautryðj-
enda íslenskrar leiklistar. Þessum
merku mönnum verður aldrei
fullþakkað.
Valur starfaði hjá Leikfélagi
Reykjavíkur i 24 ár, eða nánar
tiltekið allt til ársins 1950, en þá
var hann fastráðinn hjá Þjóðleik-
húsinu og þar hefur hann starfað
síðan. Hlutverk hans hjá Þjóðleik-
húsinu munu nú vera alls nær
120, enda hefur hann verið einn
af aðalleikurum leikhússins allt
frá byrjun. Nær 90 hlutverk mun
hann hafa leikið hjá Leikfélagi
Reykjavíkur ef allt er talið. Fjöl-
mörg eru þau hlutverk, sem Val-
ur hefur leikið I útvarpinu á s.l.
40 árum, en ekki hef ég á taktein-
um nákvæma tölu þeirra. Margar
leikrita-upptökur með Val eru
varðveittar i segulbanda-safni út-
varpsins og er þar vissulega að
finna góðar heimildir um hann
sem listamann fyrir komandi
tíma.
Eins og alþjóð veit þá á Valur
langan og merkan leikferil að
baki og verður ávallt talinn i röð
okkar mikilhæfustu leikara bæði
fyrr og síðar. Fjölmörg eru þau
hlutverk, sem hann hefur túlkað
á stórbrotinn hátt bæði á leiksviði
og við hljóðnemann og hin síðari
ár hjá sjónvarpinu. Hér vinnst
ekki tími til að þylja þann langa
nafnalista hlutverka, enda oft erf-
itt að gera upp á milli, hvað hann
hefur gert best og hvar list hann
hefur risið hæst.
Það, sem umfram allt hefur ein-
kennt Val sem listamann, í öllu
hans langa starfi á listabrautinni,
er frjó sköpunargáfa og mikill
tilfinningahiti. Honum hefur
jafnan tekist að finna það sanna
og manneskjulega í túlkun sinni á
hinum óliku manngerðum, sem
honum hefur verið falið að leika.
Leikpersónur hans hafa þvi birst
áhorfendum látlausar og trúverð-
ugar bæði í gleði og sorg. Ýkjur
' og ofleikur hefur honum ávallt
verið fjarri skapi.
Valur hefur frá upphafi tekið
virkan þátt í félagsmálum fyrir
stétt sína og ennfremur fyrir sam-
tök íslenskra listamanna. Hann
hefur verið formaður Félags ís-
lenskra leikara i samtals níu ár
eða nánar tiltekið lengur en nokk-
ur annar. Óhætt mun að fullyrða
að hann hefur manna mest mótað
stefnuna um kjara- og hagsmuna-
mál leikarastéttarinnar hér á
landi. Valur var um nokkurt skeið
forseti Bandalags íslenskra lista-
manna og sat auk þess i stjórn
þess, sem fulltrúi Félags isl. leik-
ara í all mörg ár. Formaður Leik-
félags Reykjavíkur var hann á
árunum 1941 — 44 og ritari L.R.
var hann í fimm ár.
Félagar Vals í Félagi íslenskra
leikara senda honum hugheilar
árnaðaróskir á 50 ára leikafmæl-
inu. Þeir þakka honum samstarfið
á liðnum árum og allt það sem
hann hefur unnið íslenskri leik-
list til velferðar og þroska.
Klemenz Jónsson
1 SUMARBYRJUN á aldursfor-
seti þriggja heiðursfélaga Leik-
félags Reykjavíkur hálfrar aldar
leikafmæli. Til sumarmála hlýtur
hann þvi að rekja upphaf leik-
ferils síns. Vafalaust hafa verið
árstíðaskipti í lífi Vals Gislasonar
eins og annarra manna, en við
sem höfum notið leiklistar hans
sjáum þar framar öðru grósku og
gæði sumartíðar.
Leikfélag Reykjavíkur á Vali
Gíslasyni margt og mikið upp að
unna. Hann var meðal þeirra, sem
gerðu garðinn frægan í Iðnó á
öðrum fjórðungi þessarar aldar
og sannaði á hinum þriðja í nýju
leikhúsi, að á gamla setrinu við
Tjörnina hafði verið ræktuð leik-
list, sem stóð undir stofnun þjóð-
leikhúss. Hann var í hópi forustu-
manna Leikfélagsins um langt
skeið, ekki einungis sem einn af
traustustu leikkröftum félagsins
heldur einnig iðulega í stjórn
þess, sem mótaði getu þess og
stefnu, m.a. formaður þess á árun-
um 1941—’44. Því skal ekki
gleymt, að i þá daga var leiklist
ekki enn orðin aðalstarf manna
eins og nú þykir sjálfsagður hlut-
ur, heldur unnið að henni í dýr-
mætum frístundum frá öðrum oft
erilsömum störfum.
Valur Gislason hefur gefið
íslenzkri Ieiklist minnisverðan
persónuleika, sem við sjáum f.vrir
okkur ljóslifandi i ýmsum gerfum
þegar við hugsum til hans á leik-
sviði, og rödd, sem hljómar í eyr-
um okkar og við þekkjum og
tengjum leikaranum og mannín-
um hvenær sem hún berst okkur
til eyrna. Hann á virðingu og
þakklæti okkar allra, sem unnum
leiklist.
Leikfélag Reykjavíkur sendir
heiðursfélaga sínum á tímamót-
um óskir um heill og hamingju —
og að sumarið haldi áfram að vera
honum gleðilegt.
Vigdís Finnbogadóttir.
1 Gjaldinu eftir Arthur Miller.
Sem Jón gamli I samnefndu leikriti eftir Matthfas
Johannessen.
Valur og Róbert f Sjálfstæðu fólki eftir Halldór
Laxness, sem séra Guðmundur og Bjartur.
Sem logmaður Evdalfn og
Sigrfður Þorvaldsdóttir f hlut-
verki Snæfrfðar f Islandsklukk-
unni eftir Halldór Laxness.
Sem Paul Lange f Paul Lange og
Þóra Parsberg eftir Björnstjerne
Björnson.
Sem Harry Brock
eftir Garson Cane.
Fædd
f gær
Sem Mikkel Borgen f Orðinu eftir
Kaj Munk.
Sem Jörgen Tesman f Heddu
Gabler eftir Ibsen.