Morgunblaðið - 25.05.1976, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. MAÍ 1976
Albert Guðmundsson um jarðalagafrumvarpið:
Stefnir að eignaupptöku
Óttast fleiri kærleikstákn af þessu tagi
HÉR fer á eftir — orðrétt —
ræða, sem Albert Guðmundsson,
alþingismaður, flutti í efri deild
Alþingis, er stjórnarfrumvarp til
jarðræktarlaga var þar á dagskrá:
í ÁTT TIL
KOMMÚNISMA
Ég vil strax í upphafi máls míns
segja það, að ég er á móti þessu
frv. til jarðalaga og tel það stefna
í átt til hreins kommúnisma.
Þetta er eignaupptaka á eignum
manna, sem búa í þéttbýli, sem
þeir eiga utan sinna heima-
byggðar. Ég hafði víst gaman af
því að hv. siðasti ræðumaður,
Helgi Seljan, 7. landsk.þm., skyldi
upplýsa það, að hann væri þó
gæddur vissri braskaranáttúru,
hann hefði eignazt jörð, en væri
nú að stuðla að því með lagasetn-
ingu á Alþingi að koma í veg fyrir
það, að þessi hvöt hans bæri nú
lengra á þessum gróða- og brask-
aravegi.
Eg vil upplýsa hv. 7.
landsk.þm., að ég vil ekki viður-
kenna, að hér hafi verið brædd
saman sjónarmið Sjálfstfl. og
Framsfl. almennt. Ég vil mót-
mæla því og ég tel mig í Sjálf-
stæðisflokknum. Það getur vel
verið, að það séu menn innan
Sjálfstæðisflokksins, sem telja
þetta gott frumvarp, en ég tel það
ekki vera. Það vill nú svo til, að
margir af þeim, sem búa úti á
landi og hafa erfiðað og lagt sitt
til landsins, hafa á elliárum losað
sig við jarðir sínar og komið sér
fyrir í þéttbýli. Ég er anzi hrædd-
ur um, að það verði erfiðara, eftir
að þetta frumvarp nær fram að
ganga, er jarðalaganefnd eða
jarðanefndir koma til með að tak-
marka söluverð þessara eigna. Ég
efast um, að þeir geti í framtíð-
inni fengið sér smáíbúð t.d. í
Reykjavík, Akureyri eða annars
staðar, þegar þeir þurfa á hvíld að
halda og kannski að vera nálægt
sjúkrahúsi. Nei, ég held, að þetta
frumvarp sé að mörgu leyti van-
hugsað og sízt til bóta fyrir ein-
mitt þá, sem menn þykjast vera
að berjast fyrir, en það eru bænd-
urnir sjálfir.
EF SVEITARFÉLAG
A EIGN í
ÖÐRÚ SVEITARFÉLAGI
Ég er sammála því, sem kemur
fram hjá hv. varaþm. Alþfl.,
Braga Sigurjónssyni, sem því
miður var horfinn af þingi áður
en þetta mál var tekið til af-
greiðslu, þegar hann segir með
leyfi hæstv. forseta í sínu nefnd-
aráliti:
„Annað markmið frv. virðist að
festa i sessi eignar- og umráðarétt
sjálfseignarbænda og sveitar-
hreppa yfir öllu landi, bæði þing-
lýstum eignum sem og afréttum
og óbyggðum öllum, lóðum og
lendum utan skipulagðra þétt-
býlisstaða, gögnum lands og gæð-
um sbr. 3. gr. frv. Undirritaður
telur, að jafnafdráttarlaust yfir-
ráða- og valdsvið og frv. leggur til
með fyrirhugaðar jarðanefndir
hafi hljóti að leiða til árekstra
með íbúum sveitahreppa og íbú-
um þéttbýlisstaða, þar eð skipun
jarðanefndanna virðist miðuð við
hagsmuni sjálfseignarbænda og
sveitahreppa einvörðungu.“ Ég
held, að þetta frumvarp stuðli
einmitt að þessu ósætti milli íbúa
í þéttbýli og íbúa í strjálbýli.
Bragi Sigurjónsson heldur
áfram í sínu nefndaráliti: „Hætt
er við, að slfkir árekstrar kunni
að skapast varðandi úthlutun og
ákvörðun útilífssvæða og sumar-
bústaðalóða, einnig ráðstöfunar-
stjórn á fasteignum sem eitt
sveitarfélag á í öðrum, t.d.
Reykjavíkurborg í Grafnings-
hreppi, Nesjavellir, eða Hafnar-
fjarðarbær í Grindavíkurhreppi
eða Krýsuvík, svo að dæmi séu
nefnd. Enn er að geta slíkra til-
fella, þegar íbúar þéttbýlisstaða
telja sig þurfa að kaupa jörð,‘
jarðir eða jarðahiuta í öðru
sveitarféiagi, sé til landrými. Það
ber að koma sveigjanlegri sjónar-
miðum að með skipan jarða-
nefnda en ætla verður að skipan
samkv. frv. bjóði upp á og er
tillöguflutningur í sambandi við
þetta nefndarálit m.a. við það
miðaður. Svo koma breytingartil-
lögur sem þegar hafa verið lesnar
hérna upp og ég kæri mig ekki
um að endurtaka."
JARÐANEFNDIR
Ég vil þá rétt aðeins koma að
því, sem ég tel athugunarvert í
þessu frv. og byrja þá á jarða-
nefndunum sjálfum. Það segir
hér í 5. gr.:
„Jarðanefndir skulu hver á
sínu svæði vera sveitarstjórnum
til aðstoðar við framkvæmd laga
þessara sbr. 1. gr. með því að“
o.s.frv.
Albert Guðmundsson,
alþingismaður.
Er ekki nóg, að kjörnir fulltrú-
ar í hverju sveitarfélagi sjái sjálf-
ir um, að lögum sé framfylgt í
viðkomandi sveitarfélagi? Þarf
virkilega að koma með eina silki-
húfuna til viðbótar í stjórnkerfi
landsins; jafnvel þótt hún komi í
staðinn fyrir aðra nefnd, og jafn-
vel þótt hún sé prjónuð og þá
kannski úr rauðu. Ég álít, að þetta
sé alveg furðulegt, að sveitar-
stjórn, með kjörnum fulltrúum
skuli ekki vera treyst til þess að
framfylgja lögum á hverjum stað;
og það skuli þurfa að skipa sér-
stakar nefndir til þess að sjá um,
að sveitarstjórnir framfylgi lög-
um. Eina ráðið er að kjósa þá
menn, sem fólkið treystir á
hverjum stað, en ekki setja eftir-
litsmenn til að sjá um, að þeir
starfi eins og þeir eiga að starfa
lögum samkvæmt. í 3. lið 5. gr.
segir, að jarðanefnd skuli fylgjast
með því, að sveitarstjórn gæti
ákvæða gildandi laga um mann-
virkjagerð í sveitinni, töku hvers
konar jarðefna og stuðla að góðri
umgengni um land og mannvirki.
Hvað á þetta að þýða? Hvers
vegna komum við ekki með til-
lögu um, að það verði sett eitt-
hvað yfir Alþingi nýtt Alþingi til
þess að hafa eftirlit með okkur
hér, sem þjóðin virðist vera að
verða óánægð með?
Þátttaka ríkis í rekstri
verzlunarskóla
Viðskiptamenntun á framhaldsskólastigi
SVO sem kunnugt er stóðu
nokkrar deilur á Alþingi um
frumvarp til laga um viðskipta-
menntun á framhaldsskólastigi,
einkum um hlut ríkisins f
rekstrarkostnaði Verzlunarskóla
tslands og Samvinnuskólans, en
áhuga- og hagsmunasamtök verzl-
unar hafa til þessa borið uppi
nokkurn kostnaðarhluta rekstrar
þessa skóla.
Hér fer á eftir 9. gr. hinna nýju
laga, er fjallar um framtíðarskip-
an fjárhagshliðar f rekstri
þessara skóla.
Samvinnuskólinn og Verslunar-
skóli íslands hafa rétt til þess að
halda áfram að rækja það
fræðslustarf, sem þeir hingað til
hafa annast, og til að auka það og
sérhæfa eftir því sem aðstæður
leyfa og þörf krefur á hverjum
tíma.
Um fjárveitingu úr ríkissjóði til
nefndra skóla skulu eftirfarandi
ákvæði gilda:
a) Rekstrarkostnaður skólanna
skal greiddur að fullu, annar en
rekstrarkostnaður heimavistar,
þar sem hennar er þörf, en til
hennar skal veitt fjárveiting, er
nemur 80% kostnaðar. Framlag
rikissjóðs samkvæmt þessum
staflið skal að hámarki miða við
kostnað í ríkisskólum á sama
fræðslustigi.
b) Stofnkostnaður þess
kennsluhúsnæðis, sem byggt
verður eftir gildistöku laga
þessara, skal greiddur úr ríkis-
sjóði að 80% og skal hið sama
gilda um heimavist, þar sem
hennar er talin þörf.
Skilyrði nefndra fjárveitinga
er, að menntamálaráðuneytið hafi
samþykkt árlega áætlun rekstrar-
kostnaðar skólanna og að fé sé
veitt í fjárlögum fyrir stofn-
kostnaði, enda liggi áður fyrir
samþykki stjórnvalda fyrir nýjum
byggingarframkvæmdum.
Framlög ríkisins samkvæmt
þessari grein miðast við, að skólar
þessir starfi í samræmi við megin-
stefnu 5. gr. þessara laga svo og
skv. þeim reglugerðum, sem
settar verða.
Nú eru skólar þessir lagðir
niður eða svo fer, að ekki er hag-
nýtt í þágu skólanna skólahús-
næði, hvort sem er til kennslu eða
heimavistar, og fær ríkið þá
eignarráð yfir hlutaðeigandi hús-
næði i samræmi við stofn-
kostnaðarframlög sín. Ef ágrein-
ingur verður um skiptinguna og
er úrskurður þeirra endanlegur.
Skólanefndir skulu starfa við
. Samvinnuskólann og Verslunar-
skóla íslands. Hafa þær með
höndum fjárreiður skólanna og
eignaumsýslu í umboði eigenda.
Skólanefndir ráða skólastjóra svo
og kennara f samráði við hann. 1
skólanefnd sitja fimm fulltrúar.
Skal einn tilnefndur af
menntamálaráðherra, en eign^)--
aðilar tilnefna fjóra. Nefndin kýs
sér sjálf formann og varafor-
mann.
Við Samvinnuskólann og Versl-
unarskóla Islands skulu starfa
skólaráð, skipuð fulltrúum
kennara og nemenda ásamt skóla-
stjóra.
GENGIÐ Á
EIGNARÉTT, GE£N
STJÓRNARSKRA
í 5. gr. er talað um, hvernig
peningastofnanir og aðrir geti
eignazt land, geti eignazt það í
nauðungarsölu og á uppboðum,
þar með útlagningu til veðhafa
o.s.frv. En um það er hvergi nokk-
urs staðar getið hvernig þessar
peningastofnanir, sem eru þó
ríkisfyrirtæki, geti losnað við
þessar jarðir sínar aftur, ef þær
eru neyddar til þess að taka við
þeim. En ég álít, að það sé ekki
nokkur leið að forsvara það, að
Sjálfstfl. láti Framsfl. teyma sig
út i að samþykkja þetta frv. Það
er andstætt því, sem ég álít, að
séu lífsskoðanir sjálfstæðis-
manna. Það er hvergi nokkurs
staðar í frv„ sem ég get séð, að
réttur eigenda sé tryggður að
öðru leyti en því, að hann getur
áfrýjað til ráðherra. En það kem-
ur fram seinna í frv„ ég man nú
ekki hvar það er, að ef eigandi
telur sig hafa kaupanda að jarðar-
eign sinni, og sveitarstjórn eða
jarðanefnd telur verðið of hátt,
þá getur hún flokkað það undir
brask og vefengt það, metið það
og tekið á því verði, sem hún
ákveður sjálf.
Síðasta mgr. hljóðar svo:
„Falli fasteignaréttindi við
erfðir til annarra en þeirra, sem
greiðir I 1. tölul., á hreppsnefnd
rétt á að fá þau keypt því verði,
sem þau eru lögð erfingjum til
arfs.“
Erfingjar hafa ekki einu sinni
leyfi til þess að eiga þetta, ef
sveitarstjórnir eða jarðanefnd
ákveður að taka það af þeim. Er
hægt að koma með svona — brýt-
ur þetta ekki í bága við stjórnar-
skrána? Sem sagt, hvað er hér um
að vera? Ætlar Sjálfstfl. að láta
Framsfl. teyma sig út í svona
bölvaða vitleysu? Það er tæplega
þörf á þvi að lesa 13. og 14. gr„ en
ég ætla nú samt að lesa hérna 14.
gr.:_______________________
ÍBÚÐAREIGN
UTANBÆJARMANNA
1REYKJAVÍK
„Nú er jörð i sameign, en einn
sameigandi rekur bú á jörðinni og
hefur þar fasta búsetu og getur
ráðh. þá leyft honum að leysa til
sin eignarhluta meðeigenda
sinna, enda hafi sveitarstjórn,
jarðanefnd og landnámsstjórn
mælt með því. Náist ekki sam-
komulag um verð á hinum inn-
leystu hlutum, skal fara um mat
og greiðslu bóta eftir lögum um
framkvæmd eignarnáms."
Ég kalla þetta hreinan dóna-
skap að koma fram með svona
frv„ hreinan dónaskap. Ja, hvað
gerist, ef hér í Reykjavík verður
látin fara fram athugun á þvi,
hvað bændur eða utanbæjar-
menn eiga mikið af ibúðum,
og Reykvikingar, þeir, sem
leigja hjá þeim, vildu kaupa
íbúðirnar? Við gætum látið
fara fram mat á þessum
íbúðum, eftir okkar geðþótta,
en söluverðið yrði ekki gangveró,
Framhald á bls. 31.
Söfnun og úrvinnsla
íslenzkra þjóðfræða
Þingmenn úr öllum þingflokk-
um fluttu tillögu tii þingsálvkt-
unar um söfnun og úrvinnslu fs-
lenzkra þjóðfræða (Asgeir
Bjarnason, forseti sameinaðs
þings, Guðm. H. Garðarsson (S),
Eðvarð Sigurðsson (Alb), Sig-
hvatur Björgvinsson (A) og
Magnús T. Ólafsson (SFV). Til-
lagan og greinargerð fara hér á
eftir:
Alþingi ályktar að skora á ríkis-
stjórnina að gera ráðstafanir til
að efla eins og fært þykir þá söfn-
un og úrvinnslu íslenskra þjóð-
fræða, sem fer fram á vegum
þjóðháttadeildar Þjóðminjasafns
íslands og Stofnunar Árna
Magnússonar á íslandi.
Greinargerð
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að heimildir um daglegt líf
manna, venjur þeirra listiðkun og
vinnubrögð, hverfa og gleymast
óðfluga með hverri kynslóð.
Ástæðan er sú, að þessi sjálfsögðu
atriði geymast einna síst í opin-
berum gögnum öfugt við t.d. al-
menna stjórnmála-, verslunar-
eða hagsögu. Síðar meir verður
mönnum hins vegar einatt mikil
eftirsjá að því, að þessum
heimildum skuli ekki hafa verið
haldið til haga.
Eina íslenska stórvirkið á þessu
sviði, sem enn hefur séð dagsins
ljós, er bókin Islenskir þjóðhættir
eftir sr. Jónas Jónasson frá
Hrafnagili. Hún er þó ekki
annað en ófullgert yfirlits-
rit, enda unnið á síðustu 10
æviárum þess mæta manns
og var hvergi nærri frágengið,
þegar höfundur féll frá.
Dr. Einar Ól. Sveinsson bjó
þann efnivið til prentunar árið
1934, 16 árum eftir dauða sr.
Jónasar.
Skipuleg þjóðháttasöfnun lá
síðan að mestu leyti niðri í rúm 40
ár eftir dauða sr. Jónasar eða þar
til Alþingi veitti Þjóðminjasafn-
inu nokkurn styrk til þessarar
starfsemi árið 1959 og sérstök
þjóðháttadeild var stofnuð við
safnið á 100 ára afmæli þess árið
1963.
Þótt síðan hafi kappsamlega
verið unnið að þess konar söfnun,
kom brátt i ljós, að hin öra þróun
og breytingar með búsetu- og
tæknibyltingu á fyrrnefndum
fjórum áratugum hefur sópað
burt svo mörgum menningarsögu-
legum þáttum, að ekki er gerlegt
að halda i og brúa bilið, nema
fleiri starfskraftar komi til. Er
hér einkum um að ræða árabilið
frá síðustu aldamótum og fram
um 1930, þvi að Jónas frá Hrafna-
gili heldur sig eðlilega mest við
19. öldina og þaðan af eldri tið.
Nú munu ekki vera eftir nema
um 900 manns á landinu 85 ára og
eidri, fólk sem ætti aldurs vegna
að geta munað eftir sér frá því um
og fyrir aldamót. Einungis hluti
þeirra mun þó fær um að veita
upplýsingar af heilsufars-
ástæðum. Ástandið er vitaskuld
skárra í yngrí aldursflokkum, en
þar strjálast þó jafnt og þétt. Sú
vitneskja, sem einvörðungu býr í
minni aldraðs fólks, verður ekki
grafin úr jörðu síðar meir eins og
sumar aðrar minjar.
Svipaða sögu er að segja af
öðrum greinum þjóðlegra fræða:
sögnum, kvæðum, þulum, þjóð-
lögum og dönsum. Að söfnun þess
háttar efnis hefur einkum verið
unnið á vegum Stofnunar Árna
Magnússonar hin síðari ár, en
margir einstaklingar hafa þar að
auki lengi lagt hönd á plóginn.
Enn hefur mjög lítið verið
unnið úr því margháttaða efni,
sem þegar hefur safnast, til að
koma þvi fyrir almennings sjónir
og heyrn. Að vísu má segja, að
það glatist ekki, sem þegar hefur
verið safnað, ef menn vilja endi-
lega láta framtiðina um úrvinnsl-
una. En bæði er farið mikils á mis
að fá ekki að líta augum sem fyrst
niðurstöður af söfnunarstarfinu,
og í öðru lagi er miklum mun
heppilegra, að sömu menn og
safna vinni úr því efni, heldur en
óþekktir fræðimenn í framtíðinni
sem eðlilega verða enn fjarlægari
vettvangi en þeir, sem enn eru á
dögum. Samhliða úrvinnsla getur
komið í veg fyrir margs konar
misskilning seinna meir.
Af þessum sökum er ljóst, að
mjög brýnt er að efla þessa starf-
semi nú þegar þótt seint sé, ef
menn telja varðveislu slíkra
heimilda um daglegt líf og listiðk-
un yfirleitt nokkurs virði.