Morgunblaðið - 07.07.1976, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. JULl 1976
21
Jón Valur Jensson, guðfræðinemi:
Hin gullvæga, rómverska regla,
sem höfð er hér að fyrirsögn, má
kaliast hornsteinn í sérhverju
réttarríki: það er að samninga ber
að virða. Þarf ekki að tíunda það
hér, hve mikilvæg þessi grund-
vallarregla hefur verið fyrir öll
eðlileg viðskipti manna og þjóð-
félagslegt réttaröryggi og hversu
afdrifaríkt það getur orðið fyrir
gagnkvæmt traust milli einstakl-
inga, félaga og stofnana, ef hún er
virt að vettugi.
Að gefnu tilefni þykir mér til
hlýða að minna ráðherra sjávarút-
vegsmála, Matthías Bjarnason, á
þessi sannindi með nokkrum orð-
um.
Svo er mál með vexti, að í út-
varpsþættinum „Bein lína“ fyrir
skemmstu var ráðherrann inntur
eftir því, hvort hann gæti gefið
vilyrði um, að ríkisvaldið hróflaði
ekki við kjarasamningum sjó-
manna á Vestfjöróum. Var svar
hans neikvætt, þar sem hann taldi
slika íhlutun bæði réttmæta og
eðlilega. Færði hann þær ástæður
fyrir svari sinu, að með óvenju-
mikilli fiskverðshækkun í vetur
og niðurskurði sjóðakerfis sjávar-
útvegsins væru forsendurnar
brostnar fyrir kjarasamningi
vestfirzkra sjómanna og útgerðar-
manna frá vorinu 1975. Auk þess
hefðu sjómenn víða um land sam-
þykkt, að hundraðshluti sá, sem
félli til þeirra af aflaverðmæti
minni skuttogara lækkaði úr 35%
i 28.3%. Væri réttlátt, að þarna
yrói sama skiptaprósentan látin
gilda fyrir alla, og tók ráðherrann
því alls ekki í mál að gefa loforð
um, að samningum Vestfirðinga
yrði ekki raskað.
STÓRKOSTLEG KJARA-
SKERÐINGARTILRAUN
Vert er að vekja athygli manna
á því, að hér er ekkert smámál á
ferðinni. Mundi sú lækkun skipta-
prósentu, sem útgerðarmenn
sækjast eftir, hafa í för með Sér
um 20% tekjulækkun fyrir sjó-
menn á minni skuttogurum. En
sú kjaraskerðing jafngilti því, að
tugmilljónir króna rynnu í vasa
útgerðarmanna hér vestra. Það er
því ekki að undra, að flestir hafa
þeir fengið ágirnd á þessu fé, sem
þeir ættu að réttu lagi að greiða
sjómönnum, skv. kjarasamning-
um milli þessara sömu útgerðar-
manna og sjómanna. Nú um
stundir fá þvi vestfirzkir togara-
sjómenn laun sín gerð upp af að-
eins28.3% aflaverðmætis.
Alþýðusamband Vestfjarða
(ASV) hefur svarað þessum að-
gerðum útvegsmanna með því að
vara togaramenn við því að skrifa
undir uppgjör nema með þeim
fyrirvara, að þeir áskilji sér rétt
til launagreiðslna skv. fullri
skiptaprósentu (35%). Auk þess
má vænta málshöfðunar af hálfu
sambandsins, ef reynt verður að
rifta löglegum kjarasamningum.
Það er því langt frá þvi, að ásælni
útgerðarmanna og stefna ráðherr-
ans muni mótspyrnulaust ná fram
að ganga. Sjómenn eru ráðnir í að
standa fast á þeim rétti, sem
frjálsir og löglegir samningar
veita þeim.
ERU ATHAFNIR
UTGERÐARMANNA
LÖGMÆTAR?
Rétt er að líta nánar á þessa
samninga með tilliti til þess,
hvort þar finnist einhver glufa
fyrir útgerðarmenn til að breyta
skiptaprósentunni upp á sitt ein-
dæmi eða fyrir ríkisstjórn lands-
ins að rifta þeim vegna nýrra við-
horfa í verðlagsmálum.
Á Isafirði 13. april 1975 undir-
rituðu fulltrúar ASV og Utvegs-
mannafélags Vestfjarða samning
um kaup og kjör háseta, mat-
sveina og vélstjóra á Vestfjörð-
um. 1 35. grein hans segir svo:
„Samningur þessi gildir frá 1.
marz 1975 til 15. sept. 1975 og er
uppsegjanlegur með mánaðar
fyrirvara; sé honum ekki sagt
upp, framlengist hann til 1. júní
1976 méð sama fyrirvara."
Þar sem hvorki sjómenn né út-
gerðarmenn hafa sagt upp þess-
um samningi, er ljóst, að hann
hefur verið i fullu gildi frá 1.
marz 1975 til 1. júni 1976. Það er
lágmarkskrafa til útgerðarmanna,
að þeir segi upp samningi, ef þeir
telja sér ofviða að standa við
hann, en grípi ekki til einhliða
ráðstafana með þvi að raska
hlutaskiptareglum sjómanna,
nema samningarnir sjálfir eða
iandslög heimili þeim slikt. —
Tómt mál væri að tala hér um
stuðning af lögum, því að engin
lög á umræddu tímabili (1.3. 1975
— 1.6. 1976) verða notuð sem
átylla fyrir þennan fjárdrátt út-
gerðarmanna. Þvert á móti brýtur
athæfi þeirra i bága við landslög
(um kjarasamninga og vinnudeil-
samræmingu" yrði að setja aftur-
verkandi lög, sem hefðu fullt
gildi um aflahlut sjómanna allt
frá þvi í 'vetur, þótt setfyrðu í
sumar. Lögfróður maður hermir
mér, að slík lagasetning geti ekki
staðizt í þessu tilfelli, þar sem
fyrir liggja löglegir, gildandi
kjarasamningar. Sizt af öllu yrði
talið lögmætt að rifta þeim samn-
ingum eftir á með bráðabirgða-
lögum. Það var opin leið til að
segja samningunum upp og jafn-
vel að rifta þeim á sínum tima
með lagasetningu Alþingis, tn
hitt væri mikið fólskuverk, ef
ríkisstjórnin færi að setja aftur-
verkandi. bráðabirgðalög. Lög,
sem virka aftur í tímann, eru and-
stæð réttarhefðum landsins nema
i örfáum, tilgreindum málaflokk-
um, en hins vegar alls ekki hér,
þar sem í gildi er samningur, sem
er í fullu samræmi við lög um
kjarasamninga og vinnudeilur.
Bráðabirgðalög i þessu máli yrðu
Pacta sunt servanda
Adrepa til sjávarútvegsráðherra
ur, en á þeim byggist gerð hins
umrædda samnings).
Þá er aðeins eftir að kanna
ákvæði samningsins sjálfs um
gildi skiptaprósentunnar. I 4.
grein er skýrt kveðið á um, að
skipverjar á skuttogurum allt að
500 rúmlestir fái 35% af brúttó-
afla í sinn hlut. Enginn stafkrók-
ur þar né annars staðar i samn-
ingum veitir minnstu heimild til
að lækka þessa skiptaprósentu.
Það er því á hreinu, að út-
gerðarmenn hafa í leyfisleysi
hlunnfarið togaramenn hér
vestra um fimmtung (20%) af
réttmætum launum. Þetta sjálf-
dæmi þeirra um launagreiðslur á
sérengastoð ilögumné íumrædd
um kjarasamningi og verður því
að flokkast undir þess háttar vald-
beitingu, sem minnir helzt á of-
ríki einokunarkaupmanna gagn-
vart réttindalausu starfsfólki og
viðskiptamönnum sínum.
Sé þvi haldið fram, að samn-
ingurinn útiloki ekki beinlínis að-
gerðir af þessu tagi (enda ræði
hann ekki um þær), vegna þess að
allar forsendur séu gerbreyttar,
með því að fiskverðshækkunin
hafi vegið fyllilega upp á móti
skerðingunni á aflahlut sjó-
manna, —- þá verður að visa slíkri
„röksemd" algerlega á bug. Ef
annar samningsaðili getur snið-
gengið þannig löglegan samning
með nýjum ráðstöfunum vegna
einhverra „breyttra ytri for-
sendna", þá veitir samningurinn
ekki lengur neina tryggingu gegn
einhliða geðþóttaákvörðunum
annars aðilans, sem getur þó að
vild notað hverja átyllu sem er til
samningsrofa. Ef sjómenn mega
ekki treysta skuldbindingum út-
gerðarmanna, eru þeir ekki
lengur öruggir um samnings-
bundna stöðu sína og afkomu.
Utgerðarmenn hafa haft næg
tækifæri til að segja upp samning-
um, en þeir hafa ekki gert það. I
35. grein segir: „Nú verður breyt-
ing á lögskráðu gengi islenzku
krónunnar, og er þá samningur
þessi uppsegjanlegur með 1
mánaðar uppsagnarfresti hvenær
sem er.“
Einmitt í þessu ákvæði er gert
ráð fyrir „breyttum forsendum"
samningsins, sem gefa öðrum
aðila hans sérstakan rétt varðandi
uppsögn hans. Síðan í fyrra og
fram til 1. júni hefur islenzka
krónan óneitanlega „sigið“ í
gengi gagnvart erlendum gjald-
miðlum. Utgerðarmenn gátu því
af þeirri ástæðu — og vegna hins
nýja fiskverós og samdráttar
sjóðakerfisins, sem vissulega
skapar ný viðhorf í kjaramálum
sjómanna — sagt upp þessum
kjarasamningi. Það er þeirra eig-
in, fávislega yfirsjón, að þeir hafa
ekki gert það, og þeir geta með
engu móti notfært sér það axar-
skaft sitt til að rétitlæta það, að
þeir af sjálfdæmi sínu ákvarði
nýjar hlutaskiptareglur fyrir sjó-
menn. Þeir setja ekki lög, heldur
ber þeim sem öðrum að virða
bæði landsins lög og gilda samn-
inga. Því að „ef vér sundur slítum
lögin, þá slitum vér og í sundur
friðinn".
RÁÐHERRANN
FORÐIST
HLUTDRÆGNI
Matthías Bjarnason hefur opin-
berlega gefið í skyn (eins og fyrr-
segir), að ríkisstjórnin muni lög-
bjóða, að 28.3% skiptahlutfallið
verði látið gilda eftir fiskverðs-
hækkunina. Nú er það ljóst, að
útgerðarmenn sögðu ekki upp
samningnum, svo að þetta laga-
boð væri eina leiðin fyrir þá til að
geta komið fram varanlegri lækk-
un á aflahlut sjómanna. Aðgerðir
þeirra, sem hingað til hafa verið
ólögmætar, yrðu þannig viður-
kenndar með lögum.
Það er ekki hlutverk ríkis-
stjórnarinnar að löghelga þá
rangsleitni, sem ákveðnir sér-
hagsmunahópar hafa haft i
frammi. Vestfirzkir útvegsmenn
geta sjálfum sér um kennt, að
þeir verða að borga sjómönnum
samningsbundnar tekjur sínar.
Vel má vera, að sjávarútvegsráð-
herra hafi góðan ,,skilning“ á
stöðu útgerðarmanna, enda komst
hann um tíma í þann flokk, svo að
eftir er munað. En þess er þó að
vænta, að hann eigi sér ekki færri
kjósendur í vestfirzkri sjómanna-
stétt en meðal vina sinna í út-
gerðarmálum. Frumkvæði hans
um löggjöf til að hýrudraga
togaramenn gæti þvi komið hon-
um sjálfum verst i koll. Og alltént
hefur hann gott af að minnast
orða sálmaskáldsins, þegar hann
þarf að taka ákvörðun sína: „Vinn
það ei fyrir vinskap manns að
vikja af götu sannleikans."
LAGASETNING
STENZT EKKI
Allir vita, hversu bráðabirgða-
lög um kjaradeilur hafa verið
óvinsæl, jafnvel þar sem ríkis-
stjórnin hefur haft ótvíræðan rétt
til nauðsynlegra afskipta (sbr.
verkfallið I Áburðarverksmiðj-
unni og víðar, sem var haldið til
streitu, þótt ólöglegt væri). En í
siðmenntuðu réttarríki verður að
krefjast þess, að þeim lögum sé
framfylgt eins og öðrum lagaboð-
um. Hinu er ekki að leyna, að það
er alla jafna æskilegra, að lögin
komi beint frá Alþingi heldur en
ríkisstjórn, sem oft kann að vera
grunuð um hlutdrægni. Mun það
ekki siður eiga við í þessu deilu-
máli heldur en ýmsum öðrum.
En það er annað, sem verður að
teljast afgerandi röksemd gegn
því, að rikisstjórnin fari að lög-
bjóða 28.3% skiptaprósentu fyrir
minni togarana um allt land. Til
að koma á þeirri „nauðsynlegu
tvímælalaust ógilt með Hæsta-
réttarúrskurði, segir mér hinn
sami lögvitringur.
Ég vil ákveðið vara ráðherrann
við því að beita sér fyrir svo óvin-
sælli löggjöf. Hún myndi mæta
harðri mótspyrnu sjómanna-
stéttarinnar og auk þess verða
rikisstjórninni til álitshnekkis,
þar sem ógilding laganna yrði tek-
in sem sönnun fyrir hlutdrægni
ráðherrans gróðabröllurum i vil.
Sú röksemd, að hér þurfi nauð-
synlega að samræma hlutaskipta-
reglur um allt land til að „fyllsta
jafnréttis sé gætt“, fellur um
sjálfa sig, þegar haft er í huga að
ríkisvaldið hafi einmitt umsjón
með samningaviðræðum aust-
firzkra sjómanna og útgerðar-
manna i vetur, eftir að hinum
almennu sjómannasamningum
(sem samþykktir voru víða og
fólu í sér 28.3% regluna) hafði
verið hafnað þar eystra. En úrslit
þessara samningaumleitanna,
sem síðast fóru fram undir stjórn
sáttasemjara rikisins i Reykjavik,
urðu þau, að Austfirðingum voru
boðin betri skiptakjör en Sunn-
lendingum. Það er þá auðsýnt, að
ríkisvaldið hafði þarna forgöngu
um samninga, sem samrýmdust
ekki þeirri almennu reglu, sem
ráðherrann vill koma á með aftur-
verkandi lögum. Það breytir engu
um þessa staðreynd, að jafnvel
þessir samningar voru felldir af
sjómönnum þar eystra. Það er að-
eins staðfesting á því, að örugg-
asta tekjutrygging sjómanna —
há skiptaprósenta — verður varin
með oddi og egg af þeim félags-
samtökum, sem láta ekki kúga sig.
VELJIÐ EKKI
VERSTA KOSTINN
íslenzka þjóðin verður að geta
treyst því, að ríkisstjórn landsins
vinni í anda stjórnarskrárinnar
og velji hverju sinni þær stjórnar-
farsleiðir, sem bezt geta sam-
rýmzt réttindum borgaranna og
frjálsu réttarþjóðfélagi. Þess
vegna verður sú röksemd, að
fyrirvarinn um fiskverðshækkun-
ina (þ.e. að skiptaprósenta
minnki til að geta hækkað í sama
mæli verð á fiski) heimili ráða-
mönnum að rjúfa löglega kjara-
samninga, að skoðast léttvæg af-
sökun á þessari gfeðþóttaihlutun,
sem ráðherrann dreymir um.
Meðan samningarnir hafa gildi og
sjómenn afsegja að fallast á
réttarskerðingu frá hendi rikis-
valdsins, þá hlýtur sú leið að kall-
ast ótækur úrkostur og i mótsögn
við borgaralegan rétt. Hafi fisk-
verðshækkunin verið bundin
þeim ótvíræðu skilyrðum af hálfu
stjórnvalda, að skiptaprósentan
lækkaði um land allt, ætti að vera
hægur vandinn að afturkalla
þetta háa fiskverð á þeim stöðum,
þar sem „vanefndir" kunna að
hafa verið á lækkun aflahlutar
sjómanna. En ef svo er ekki —
eins og mig grunar — þá hefur
rikisvaldið ekki við aðra en sjálft
sig að sakast að hafa ekki
haft þennan „fyrirvara“ skýlaus-
ari. Þar sem þessi skársti úrkost-
ur valdhafanna, þ.e. lækkun fisk-
verðs t.d. til togaranna á Vest-
fjörðum, reynist hins vegar ófær
leið, þá verður það engin réttlæt-
ing fyrir þvi, að hinn versti úr-
kostur verði það úrræði, sem
gripið verði til. Þvi að það óvin-
sæla örþrifaúrræði, afturvirk
bráðabirgðalög, er hrein lögleysa,
eins og fyrr segir, og einmitt þetta
haldleysi hins veika „fyrirvara"
sýnir bezt, að hann verður ekki
notaður sem átylla fyrir samn-
ingsrof.
Ég skora á sjávarútvegsráð-
herra að láta mál þetta kyrrt
liggja og gefa samningsaðilum
kost á því að semja með frjálsum
hætti um lausn málsins eða vísa
því til Félagsdóms. Ríkisstjórn-
inni ber i öllum tilvikum að virða
löglega samninga.
Gert á Suðureyri 16. júni 1976.
Jón Valur Jensson,
háseti b/v Trausta ÍS-300.
Norskur karlakór
þakkar fyrir sig
FORSETA tslands, herra Krist-
jáni Eldjárn, var á mánudaginn
afhent hljómplata norsks karla-
kórs, sem hér dvaldist um tlma á
síðasta ári. Hrifust kórfélagar af
móttökum öllum hér á landi og þá
ekki sfzt á Bessastöðum er þeim
var boðið þangað I heimsókn.
Sendu þeir forseta Islauds plötur
nr. 1, sem þakklætisvott fyrir
móttökurnar.
Kór þessi heitir Gullbergs Aka-
demiske kor og er frá Osló. Er kór
þessi einn þekktasti karlakór
Norðmanna. Ætlunin var að Helgi
Seip framkvæmdastjóri Norður-
landaráðs afhenti plötuna er
hann var staddur hér á landi á
dögunum. Var forsetinn þá í Svi-
þjóð við brúðkaup Karls Gústafs
Svíakonungs og var Gylfa Þ.
Gislasyni því falið að afhenda
hljómplötuna og er meðfylgjandi
mynd frá þeim atburði.