Morgunblaðið - 17.07.1976, Page 15

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JULÍ 1976
fMtogðttlÞlllfrÍÞ
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Aðalstræti 6, sími 10100
Aðalstræti 6. sími 22480.
hf. Árvakur. Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson
Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Lífeyrir hinna
öldruðu — vextir af
drengskap arskuld
að er sagt að menning og
þroski þjóðar mælist ekki sízt
af því, hvern veg hún býr að öldr-
uðum — og þeím, sem ekki ganga
heilir til skógar í þjóðfélaginu. Sú
kynslóð, sem nú lifir síðdegi ævi
sinnar, getur horft yfir langt og
strangt en farsælt ævistarf. Hún
sáði til og uppskar það velmegun-
arþjóðfélag, sem niðjar hennar
njóta nú. Þetta þjóðfélag er síður
en svo gallalaust. Én breytingarn-
ar frá fátæki og frumbýli íslenzks
þjóðfélags um og upp úr aldamót-
unum sl. til nútíma þjóófélags-
hátta á öllim sviðum, efnahagsleg-
um, menningarlegum og félags-
legum, eru í raun kraftaverk, sem
fyrst og fremst á rætur í lífi og
starfi hinna öldruðu í dag. Og
þetta þjóðfélag er í jákvæðri
breytingu, þrátt fyrir annmarka
þess, og heldur áfram að mótast
og þróast á lýðræóislegan hátt,
eftir því sem þjóðarvilji segir til,
að reglum þingræðis.
Þær þjóðfélagsbreytingar, sem
hér hafa orðið á 20. öidinni, eiga
ekki einungis rætur í lifi og starfi
hinna öldruðru í dag. Það fjár-
magn, sem liggur að baki fram-
kvæmdanna, sem breyttu þjóðfé-
laginu, var til þeirra sótt, Hinar
félagslegu framkvæmdir, á sviði
heilbrigðismála, fræóslumála og
samgöngumála, svo örfáir þættir
séu nefndir af mörgum, vóru ekki
einungis fjármagnaðar með tíund
af tekjum þessa fólks, heldur að
hluta til með sparifé þess, í gegn
um lánafyrirgreiðslu bankakerf-
is. Sparifé þessa aldna fólks var
blóðið, sem rann um æðar at-
vinnulífsins og grunnurinn, er
okkar nútima atvinnuhættir og at-
vinnugreinar vóru reistir á. —
Það er svo annar og ömurlegri
þáttur málsins, hvern veg við
ávöxtum þetta sparifé, sem þetta
fólk lagði til hliðar til efri ára, á
báli verðbólgunnar, og skiluðum
verðlausu í hnýttar hendur^-
Þrátt fyrir allt eru tímarnir þó
gjörbreyttir, einnig í aðbúð og
afkomu gamla fólksins, frá því
sem var í öryggisleysi fyrri ára. í
þeim efnum hefur skilningur lög-
gjafans á málefnum hinna öldr-
uðu farið sívaxandi. Þetta sést
meðal annars af því að af heildar-
útgjöldum síðustu fjárlaga, fyrir
árið 1976, sem hljóðuðu upp á
60.000.000.000,- króna — eða sex-
tíu milljarði — spönnuðu heil-
brigðis- og tryggingamál þrjátíu
og fimm af hundraði (35%), þar
af lífeyrirtryggingar, sjúkratrygg-
ingar og tekjutryggingar bróður-
partinn.
Sem dæmi má nefna að í tíð
Matthiasar Bjarnasonar sem
tryggingarmálaráðherra hafa
framlög til þessara mála marg-
faldazt þó efalítið megi betur
gera, með hliðsjón af þeirri óða-
verðbólgu. sem losnaði úr bönd-
um á síðustu misserum fyrri ríkis-
stjórnar. Þannig hafa lifeyris-
tryggingar hækkað úr 3178 m.kr.
á árinu 1972 í 7715 m.kr. á fjárlög-
um yfirstandandi árs, eða gott
betur en tvöfaldazt á 4 árum, og
sjúkratryggingar hækkað úr 2887
m.kr. 1972 í 11.629 m.kr. 1976, eða
u.þ.b. fjórfaldazt á sama tima.
Þessar hækkanir hafa orðið
þrátt fyrir þá efnahagskreppu,
sem gengið hefur yfir þjóðfélagið,
versnandi viðskiptakjor og rýrn-
andi þjóðartekjur undanfarin
misseri, að ekki sé talaó um þann
samdrátt og aðhald, sem stjórn-
völd hafa neyðzt til að grípa til í
rikisfjármálum i nær öllum út-
gjaldapóstum.
Tekjuþörf trygginganna í þessu
sambandi var á sl. vetri m.a. mætt
með 1% brúttóskatti á útsvars-
skyldar tekjur, sem fram kemur á
skattseðlum okkar næstu daga.
Efalitið bregðast ýmsir reiðir við.
Og öruggt er að stjórnarandstöðu-
blöð munu ala á gremju vegna
þessarar skattheimtu. Slíkt er létt
verk og löðurmannlegt á þreng-
ingartímum i þjóðarbúskapnum.
Þeir, sem í orði hafa þótzt tals-
menn hærra lífeyris til aldraðra
og örkumla, munu engu að síður
háværast mótmæla skattheimt-
unni, sem gerir hækkunina mögu-
lega í raun. Þeir sem eru „rottæk-
astir" í orðum eru oft smásálir í
reynd. — En hver sem viðbrögð
manna verða við skattseðlínum
ættum við sizt að sjá eftir vöxtun-
um af skuld okkar við hina öldr-
uðu sveit, sem lagði til höfuðstól-
inn i velmegunarþjóðfélagi líð-
andi stundar. Þar er um að ræða
vexti af drengskaparskuld.
Samkvæmt reglugerð, sem heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið gaf út í fyrradag, hækka
allar bætur'almannatrygginga um
9% frá 1. ágúst nk., en tekju-
trygging elli- og örorkulífeyris-
þega, sem ekki hafa aðrar tekjur
en almannatryggingar, hækka um
18%. Samkvæmt lögum er skyit
að hækka almannatryggingabæt-
ur innan sex mánaða frá því að
almennar launahækkanir verða í
landinu, en þær urðu siðast 1. júlí
sl. Hækkun tekjutryggingar er
meiri nú en skylt var að lögum, en
þeirra njóta nú um 40% allra elli-
og örorkulífeyrisþega, eða um
9000 manns. 1% álagið rennur
með öðrum tekjum trygginganna
til greiðslu á þessum hækkunum
á lífeyri hinna öldruðu.
Tryggingamálaráðherra beitir
sér nú fyrir heildarer.durskoðun
á almannatryggingalöggjöfinni.
Slíkt er nauðsynlegt að gera í ljósi
fenginnar reynslu af og til. Sú
■ endurskoðun verður að fara fram
með þaðfyrstogfremstíhuga að
þessi langstærsti útgjaldaliður á
fjárlögum ríkisins nýtist sem
bezt, sé hyggilega varið og komi
þeim fyrst og fremst að gagni,
sem eru í mestri þörfínni.
Wmmm
Búið er að þekja alla austureyjuna með mold og sáningin er farin að
bera árangur, þvf smám saman færist græni liturinn yfir. Þarna á
myndinni er tæplega 100 ha svæði, verðandi tún þar sem áður var aska
og Páll Arnason bóndi hefur lagt fram þá hugmynd að Gúanóverk-
smiðjan hefji þar heykögglaframleiðslu.
ÞAÐ ER margt sem hefur gengið und-
arlega fyrir sig í sambandi við eldgosið
í Vestmannaeyjum Sumt hefur verið í
stíl við eldgosið sjálft, þ e gengið fyrir
sig hratt og kröftuglega svo með ólik-
indum er, en annað hefur gengið svo
hægt að með jafn miklum ólíkindum
er. Meðal þess sem jákvætt er má
nefna hraða uppbyggingu iþróttahall-
arinnar, byggmgu nýja Herjólfs, ösku-
hreinsunina á sínum tíma og nú siðast
uppgræðsluna á Heimaey sem þó mun
taka nokkur ár til þess að öruggt sé að
verkið verði tryggt og árangursríkt. í
tvö ár voru gerðar tilraunir i sambandi
við sáningu í Eyjum og var eytt í það
tugmilljónum króna, ekki vantaði sér-
fræðingana og ráðleggingarnar, en
það gleymdist að taka tillit til þeirra
sem höfðu reynsluna Fræ og áburður
fyrir fjárfúlgur fékk því að fjúka í róleg-
heitunum þegar veðurguðirnir byrstu
sig í Eyjum. Vorið 1 9 75 tók Páll Árna-
son bóndi i Vestra-Þorlaugargerði sig til
ag byrjaði að yrkja upp öskusvæðin
vestur á Eyju, með gamla laginu Hann
dreifði mold yfir svæðið, sáði og hlúði
að daga og nætur mánuðum saman og
árangurinn lét ekki á sér standa, iðja-
græn tún litu dagsins Ijós Heimamenn
voru þá kallaðir til framkvæmda og
gerð var áætlun um uppgræðsluna í
stærstu dráttum Síðan 1 vor hefur
síðan verið unnið að því að dreifa mold
yfir liðlega 100 hektara öskusvæði, sá
i og bera áburð á og jafnframt hefur
verið unniðaðsáningu í um 100 hekt-
ara af graslendi í björgum og fjöllum
Eyjanna, hreinsun ösku úr hliðum
Helgafells og þar sem allt var svart af
ösku i vor er nú grænn möttull að
færast yfir, þvi grasið er farið að koma
Þessar blómarósir ásamt mörgum öðrum eru ákveðnar f að klæða
Heimaey í græna kápu á ný.
Það er mikið verk að græða Eyjuna upp þarna, þvf þetta eru engir smá flákar eins og smæð jarðýtunnar á
svæðinu sýnir. Þarna djúpt undir voru áður gróin tún, en nú hefur mold úr gömlum túnum verið ekið á
svæðið og sáningin er farin að bera árangur.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. JULI 1976
15
Um jaröabætur 09 bjartarl
svip yfir bæjarlitinu
upp á völlunum austan Helgafells og
Eldfellsins, milli þeirra og bæjarmegin
við Eldfellið upp • hlíðar þess Búið er
að keyra um 100 þús rúmmetrum af
mold í sambandi við uppgræðsluna af
alls um 1 70 þús. rúmmetrum sem
reiknað er með að þurfi til að græða
upp Heimaey Á Heimaey voru fyrir
mikil gróðurmoldarsvæði með mold
allt niður á 5—7 metra dýpi. Þessi
svæði hafa nú verið grafin upp og ösku
keyrt í þau í staðin fyrir þá mold sem
Vikurfokið í Eyjum var orðið mikil
plága og olli miklu tjóni í bænum,
bæði á húsum, bílum, lóðum og öðr
um mannvirkjum Segja má að
200—300 hús hafi verið á versta
svæðinu, vestur af skarðinu milli
Helgafells og Eldfells, en í snörpum
austanvindum blés askan þar yfir bæ-
inn eins og út úr trompett. Kom fyrir
að málning hvarf af húsum á einni
nóttu og gluggarúður urðu mattar af
öskufoki Ef svo fer sem horfir mun
Greln: Árnl Johnsen
Myndir: Slgurgeir Júnasson
tekin hefur verið Síðan hefur moldar-
lagi verið dreift yfir aftur svo tún megi
lifna þar á ný. Til jafnaðar hefur mold-
arlagið sem lagt hefur verið yfir ösku-
svæðin verið um 20 sm á þykkt Um
100 manns vinna við þessar fram-
kvæmdir sem Viðlagasjóður stendur
straum af og unnið er frá 8 á morgn-
ana fram á rauða nótt Þá hefur vinnu-
aflið verið dreift, hópar ungs fólks hafa
sáð í Heimaklett og önnur fjöll, aðrir
hafa verið á öskusvæðunum og svo
hafa vélar verið látnar vmna allan sólar-
hringinn þegar aðstæður hafa verið
góðar vegna veðurs og annars
Gísli Óskarsson kennari í Eyjum hef-
ur stjórnað verkinu á vegum Viðlaga-
sjóðs, en það hefur gengið einstaklega
vel þar sem allir hafa lagt hönd á
plóginn af miklum dugnaði
ástandið lagast mjög skjótt Þá verður
einnig sáð í Helgafellið og mikil áherzla
lögð á að Herjólfsdalur komist sem
fyrst í fyrra horf og þar fyrir utan þarf
að hlúa að fjölmörgum stöðum sem
urðu fyrir mikilli eyðileggingu í eldgos-
inu. Til dæmis þarf að sinna allri
suðureynni, því aska hefur fokið þar
víða yfir og mun reyndar gera jafn
lengi og flugbrautirnar á háeynni eru
ekki lagðar varanlegu slitlagi sem fýkur
ekki yfir fold og flæði þegar norðan-
eða austanhvellir koma í Eyjum Um
1 5 bílar frá Bifreiðastöð Vestmanna-
eyja hafa að jafnaði verið í moldarflutn-
ingi á öskusvæðin og jarðýtur, vél-
skóflur og fleiri tæki eru mikið notuð,
öll skipuð frábærum tækjamönnum,
sagði Gísli í spjalli við okkur
Það hefur ótrúlegur árangur náðst á
síðustu mánuðum, en það er mikið
óunnið og að mörgu þarf að gæta
Einnig er byrjað að græða nokkuð
hraunkantinn bæjarmegin og til stend-
ur að setja græna bletti f nýja hraunið
Brautryðjandi f uppgræðslu hraun-
kantsins er Gísli Þorsteinsson frá Lauf-
ási en hann byrjaði að aka mold f
hraunkantinn sem liggur næsf^ höfn-
inni, sá og tyrfa, gróðursetja baldurs-
brá og skrautjurtir og ekki leið á löngu
þar til landið, þessi óvelkomni gestur
yfir byggð Eyjanna, tók á sig vinalegri
svip og reyndar hefur fólk Eyjanna séð
hlutina í miklu bjartara Ijósi eftir að
uppgræðslan fór að bera árangur Það
er því mikið í húfi að ekki verði slakað
á í þessari framkvæmd sem óhjá-
kvæmilega hlýtur að taka nokkur ár
Nokkur mistök hafa orðið í sam-
bandi við uppgræðsluna, en úr þeim
verður bætt. Til dæmis var mjög sér-
kennilegt gil við Hrafnakletta kaffært í
mold og ösku, en það verður grafið
upp og lagfært síðar í sumar Þá má
nefna að Stefnt er að því að taka
skipulega grjót úr nýja hrauninu, en
fram til þessa hefur grjótnámið verið
mjög óreglulegt og sérkennilegir staðir
í nýja hraunmu eru í hættu, t d svo-
kölluð álfakirkja yfir Grænuhlíð, en
augu ráðamanna eru að opnast fyrir
því að fara þarf varlega höndum um
þetta svæði vegna framtíðarinnar Þá
stendur til að beina grjótnámi á næst-
unni að Skansinum, og hreinsa þar allt
hraun og endurbyggja svæðið við
Skansinn, a m k. Skansinn sjálfan, en
það er ekki mjög mikið verk Það er því
mikil von til þess að Eyjarnar nái skjótt
aftur sínum Hvanngræna og snyrtilega
svip
Samhliða vikurhreinsun er landid þakið með mold og sáð í, en á
þessari mynd sést vel hvernig unnið hefur verið að öskuhreinsun úr
Helgafelli. Vinnuvélar eru komnar neðarlega í hlíð Helgafells, en hafa
rutt á undan sér tugþúsundum rúmmetra af ösku. Síðan verður sáð í
sallann í hlíðunum. Myndin er tekin ofan af Eldfelli. en þessar tvær
myndir sýna stærsta hlutann af öskusvæðunum sem verið er að græða
upp.
I fyrrahaust var byrjað að safna mold og hér sjást vel bflhlössin þar
sem þau voru geymd við „Borgirnar“ austasta hluta gfgsprungunnar
þar sem aðeins gaus fyrstu gosnóttina 1973.
&>au vinna hér við að flokka lifandi plöntur innan úr Botni, ganga frá
þeim f bréfpoka og planta þeim sfðan austur á Eyjum til þess að flýta
fyrir uppgræðslunni.
Þótt mikið væri að gera f upp-
græðslunni gaf hún UNNUR sér
tfma til að lfta aðeins upp og þá lá
beinast við að brosa, það var fljót-
legast.
ÍVigga mokar fræi af miklum móð, þvf það var byrjað
að rigna.
A þeim hvílir hið mikla verk að klæða öskusvæðin og jarðskemmdir grasi, ásamt f jölda
harðduglegs fólks. Þeir Gfsli og Páll bóndi brosa þarna og líklega eiga þeir eftir að
brosa enn meir með haustinu þegar verulegur árangur af uppgræðslunni kemur f ljós.