Morgunblaðið - 20.11.1977, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÖVEMBER 1977
ED3UHI
Sáttahugmynd
til þings og þjóðar
Sverrir Hermannsson (S)
mælti nýlega fyrir sáttatillögu til
þingsályktunar um íslenzka staf-
setningu, sem hann flytur ásamt
10 öðrum þingmönnum úr öllum
þingflokkum (utan SFV). Sagði
hann mál að linnti illvígrrog lang-
drægri þrætu og lífsspursmál, að
hans dómi, að menn næðu sáttum
og hefðu ein lög allir.
Sverrir gat þess að á ráðstefnu,
Efnahagsmál hvers konar skipa jafnan öndvegið í dagskrá Alþingis. Þegar
menningarmál ber þar á góma, eins og meðferð móðurmálsins, þykir sumum
„lítið leggjast fyrir kappana“. Þegar Alþingi ræðir um Sinfóníuhljómsveit,
Þjóðleikhús og skyld viðfangsefni heyrast raddir um ,,rjúpumál“. Nær væri
þingliði að taka enn eina verðbólguhrinuna. Hér á sunnudagsþingsíðu Mbl. verður
engu að síður gefin innsýn í málflutning þingmanna um íslenzka starsetningu,
Z-deiluna, i trausti þess, að enn finnist menn og konur hér á landi, er láti sig
móðurmálið nokkru skipta, meðferð þess í mæltum og rituðum orðum. Umræðan
snerist um sáttatillögu 11 þingmanna úr f jórum þingflokkum, er þeir nefna svo, en
aðrir ekki. Ennfremur um breytingartillögur eins þingmanns um fornan framburð
og yrkingar að gullaldarsniði — að viðlögðum þungum hegningum, ef út af er
brugðið.
íslenzk stafsetning:
„Sáttatillaga er
sameinar menn"
Þing-Z-an er mönnum miskær
sem menntamálaráðherra hefði
beitt sér fyrir um stafsetningar-
mál, hefði formaður stafsetning-
arnefndar, Halldór Halldórsson
prófessor, drepið á þá sáttahug-
mynd, að halda Z í stofni orða en
hún yrði felld niður í miðmyndar-
endingum. Þessi málamiðlunar-
leið prófessorsins hafi verið
kveikjan að þeirri sáttatillögu,
sem þingmenn úr fjórum þing-
flokkum hafi nú sameinazt um að
flytja — og haldi þá báðir deilu-
aðilar sínu að nokkru.
Menn hefur lengi greint á um,
sagði Sverrir, hvort heldur skuli
hallast að réttritun (ritun móður-
máls) eftir framburði eða upp-
runa orða. Ég legg áherzlu á, að
engum hefur dottið í hug um
langan aldur (frá upphafi staf-
setningardeilu 1836 til þessa
dags), að hægt væri eða skynsam-
legt að fara eingöngu eftir ann-
arri leiðinni. Mér er ljóst, að við
myndum lertda í algerum myrk-
viði ef við ætluðum að leita að
öllum uppruna, sem við myndum
ekki rata upp. Það hefur engum
dottið í hug nema háttvirtum
sjálfskipuðum skemmtikrafti Al-
þýðubandalagsins (M.Kj.) Um
þetta efni hefur verið tekizt á en
farið bil beggja og þótt bezt á því
fara. Vitnaði Sverrir í því efni til
orða Einars skálds Benediktsson-
ar (frá 1898) er hann lýsti yfir
fylgi við stafsetningarhugmyndir
Konráðs Gíslasonar, eftir að hinn
síðarnefndi hvarf frá ritun orða
eftir framburði: „Kenning Kon-
ráðs Gislasonar um að láta fram-
burð ráða nema þar sem hann
kemur í bága við upprunann er
svo skýr og gagnviturleg, hefur
svo hárjafnt fyrir augum eflingu
og staðfestingu hins lifandi máls
um leið og hún heldur föstum
tökum á þeim grundvelli, sem
byggja s^al á, fornmálinu, að það
sýnist óviti næst af þeim mönn-
um, sem gengizt hafa fyrir sam-
tökum um að ætla sér að fara að
bæta nokkru þar um eða breyta.“
Sverrir rekur síðan í ítarlegu
máli hvern veg framkomin sátta-
tillaga, eða sú ritun móðurmáls,
er hún stefnir að, bregður út af
þeirri stafsetningu, sem kennd er
til ártalsins 1929, þ.e. að aðeins
skuli rita z í stofni orða, og vék að
ýmsum fræðilegum atriðum, er
ekki verða rakin hér. Þá vék hann
einnig að þeim ógöngum, sem að
yrði stefnt í móðurmálsritun, ef
eingöngu yrði ritað eftir fram-
burði, eins og stöku maður hefði
ýjað að. Hann sagði að lokum.
,,Hér er gerð tilraun til sátta af
einiægum huga til þess að við
komumst út úr þeim ógöngum,
sem við höfum ratað i... Það er
farið bil beggja eins og alltaf hef-
ur þurft að gera í þessum efnum.
Það er tekið tillit til höfuðsjónar-
miða beggja. Ég vil skora á alla
háttvirta þingmenn að kynna sér
þessa tillögu nákvæmlega, áður
en þeir taka afstöðu, því grunur
minn er sá, að ýmsir séu orðnir
nokkuð daufheyrðir fyrir þessu,
svo sem verða vill oft um mál,
sem lengi er þrætt um.“
Ritmál og talmál
sem líkast
Magnús Kjartansson (Abl.)
sagði m.a. að sin afstaða til ís-
lenzkrar stafsetningar væri sú, að
ritmál og talmál eigi að vera sem
líkast, svo það verði sem allra
auðveldast fyrir íslendinga að
rita íslenzku. Flóknar ritreglur
eigi ekki að gilda. Með því „erum
við að búa til menningarlega
stéttaskiptingu, sem er mjög
hættulegt fyrirbæri. ..“ Ég tel að
við eigum að láta framburð og
stafsetningu haldast í hendur og
vera ákaflega umburðarlyndir
hvað þetta snertir. Ég hef t.a.m.
ekki vitundarögn við það að at-
huga, þó að Norðlendingar skrifa
gata með t en við Sunnlendingar
með d.
Min skoðun er sú, sagði
Magnús, að það eigi að breyta
stafsetningu til þess að gera hana
sem auðlærðasta. Það á ekki að
skipta máli ,,þó menn leyfi sér að
skrifa skv. sínum eigin fram-
burði“. Þessu marki er hægt að ná
eftir tveimur leiðum. Að rita eins
og talað er í dag. Eða færa fram-
burð okkar að ritmálinu, jafnvel
aftur til landnámsaldar. Þá getum
við skrifað z af því við höfum
þann framburð í málinu. Þá get-
um við skrifað y af því að sá
framburður verður til staðar á ný.
Og þá getum við skrifað tvenns
konar ö tvenns konar æ, eins og
tíðkaðist til forna. Ég hefi flutt
tillögu um þetta efni (fornan
framburð). Sverrir Hermanhsson
sagði tillögu mína ekki umræðu-
hæfa. Hú,n er þó innan þess
ramma sem lagður er með tillögu
11-menninganna og hæfir henni.
Síðan gerði Magnús harða hríð
að Z-unni. Bar hann m.a. fyrir sig
grein Halldórs Laxness, sem ný-
lega birtist í dagblaðinu Vísi. Það
sé að vísu ekki rétt hjá H.L. að z
hafi aldrei verið til í íslenzkum
framburði, þó það hafi verið álit
málfræðinga fyrir hálfri öld. En
sá framburður, sem z heyrðist í,
féll niður á 16. öld sagði Magnús.
Raunar einnig framburður á y.
Tvenns konar æ og tvenns konar
ö var fyrir bí í framburði á 13.
öld. Rakti M. Kj. hugirtyndir sínar
um þetta efni i löngu máli og með
tilvitnunum í menn og fornar
heimildir. Einnig fjallaði hann
um móðurmálskennslu i skólum
landsins.
Þá vék hann að breytingartil-
lögum sínum við tillögu 11-
menninganna. Fyrst aðtillögu um
skyldunotkun forns framburðar
og refsingu, ef út af er brugðið,
m.a. sviptingu þingmennsku.
Síðan að viðaukatillögu „að
skáldum sé skyldugt, að yrkja
skv. þeim undirstöðureglum
norrænnar bragfræði, sem héld-
ust fram á daga Jóns biskups
Arasonar (d. 1550). Viðurlög
gegn skáldaglöpum skal vera
„þrælkunarvinna“, sem felst i að
„sprengja í loft upp og brenna að
köldum kolum vighreiður þau, er
Vesturvígsmenn hafa komið upp
á Rosmhvalanesi.
Tillagan villir
á sér heimildir.
Magnús Torfi Olafsson (SFV)
Sverrir Hermannsson
Magnús Kjartansson
Magnús Torfi Ölafsson
Sigurlaug Bjarnadóttir
Stefán Jónsson
Jónas Arnason