Tíminn - 15.06.1965, Blaðsíða 8

ÞRIÐJUDAGUR 15. júní 196»
8
TÍMINN
i ákvæðu.in 7. gr. varnarsami,
ingsins (uppsagnarákvæði). En
sú samstarfsnefnd sem stofn-
uð verður samkvæmt þessu
samkomulagi og á að fylgjast
með ástandinu í heimsmálun
um og gera tillögur til ríkis
stjórna beggja landanna um,
hvað gera skuli, mun að sjálf-
sögðu. hafa samráð og samstarf
við Atlantshafsbandalagið í
u< pvr, ao uandaríkjainenn
inna þau af hendi vegna síns
eigin öryggis.“
Þarna dregur forsætisráð-
herra fram merg málsins.
Mikilvægi þátttöku íslands
í varnarkerfi hinna vestrænu
þjóða er mikið og Þá fyrst og
fremst -í aðvörunarkerfi gegn
árásum á NorðurAmeríku. Varn
ir landsins, einar út af fyrir
Þeir 3—4 þús. sjóliðar, sem
hafast við á Keflavíkurflug-
velli, hafa því raunverulega
ekkert gildi fyrir varnarkerfi
Bandaríkjanna og Nato um-
fram það, sem Iýtur að rekstri
radarstöðvanna og viðhaldi
hernaðarmannvirkja. — All-
langt er nú síðan himu reglu-
bundna eftirlitsflugi radarflug-
véla yfir Norður-Atlantshafi
Er Guðmundur í. Guðmundss.
hafði verið tæplega hálft ár í
embætti utanríkisráðherra og
samizt hafði um það milli Fram
sóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins að fresta hrottför
hersins en hefja undirbúning
að því, að íslendingar gætu tek
ið við vörzlu hernaðarmann-
virkja og rekstri ratsjárstöðv-
er tímabært þætti og aðstæð
ur leyfðu, hélt ráðherrann á-
gæta ræðu á Alþingi um vamar
málin og utanríkisstefnu ís-
lands í því sambandi. Mönnum
til gamans og upplýsingar um
breytt viðhorf þessa ráðherra
til íslenzkrar utanríkisstefnu,
fara hér á eftir orðréttar til-
vitnanir í nokkra kafla þessarar
ræðu .Eg kýs að velja þessa
ræðu ráðheiTans til tilvitnunar
að ógleymdum mörgum öðrum,
þar sem hann var enn skelegg-
ari og ákveðnari í afstöð til
þessa máls;
„f u.pphafi samningaviðræð-
anna var af íslands hálfu á það
minnzt, að áskilnaður sá, sem
íslendingar gerðlu 1949, þegar
Þeir gengu í Atlantshafsbanda-
lagið væri enn í fullu gildi.
í þess'um áskilnaði var m.a.
tekið fram, að íslendingar
vildu ekki hafa erlent varnarlið
í landi sínu á friðartímum, og
að þeir vildu sjálfir ráða því,
hvort, hvenær og með hverjum
hætti þeir leyfðu hersetu í
landi sínu, ef til kæmi. . . . Af
Bandaríkjanna hálfu var stað-
fest, að þeir hefðu á sínum
tíma á þennan áskilnað íslend
inga fallizt, og að þeir viður-
kenndu, að þessi fyrirvari
væri enn í fullu gildi.“
„Um leið og varnarsamning
urinn var gerður 1951, var því
lýst yfir og þjóðinni heitið því
að varnarliðið skyldi hverfa úr
landi, strax og friðarhorfur
og ástandið í heiminum leyfðu
slíkt.“
„Eg vil Ieggja á Það ríka
áherzlu, að þótt það hafi verið
tilgangurinn, að varnarliðið
hyrfl ur landi og væri hér ekkl
lengur, fylgdi því ekki sú hugs
un, að varnarstöðvar skyldu
lagðar niður. Þvert á móti: það
var tilætlunin, að íslendingar
tækja við þeim og önnuðust
rekstur þeirra, þannig að varn
arstöðvarnar væru þess ávallt
og án fyrlrvara umkomnar að
taka við varnarliði og fulnægja
tilgangi sínum, ef svo kynni
að fara í framtíðinni, að friðar
horfur breyttust þannig, að
öryggi og þarfir landsins krefð
ust þess, að hér kæmi varnar
lið á ný.
„Um leið og rætt hefur verið
um Þetta meginatriði í varnar-
málunum, hefur einnig verið
á það minnzt, að á sjálfum
varnarsamningnum séu ýmsir
annmarkar, sem nauðsynlegt
er að ráða bót á, jafnvel þótt
að því sé stefnt, að varnarliðið
hverfi héðan svo fljótt sem
frekast eru tök á. Urn þessa
annmarka hefur verið rætt og
gert samkomulag annars vegar
í því skyni að ráða bót á þeim
og liins vegar í því skyni að
undirbúa þá frambúðarstefnu,
sem hér skuli fylgt í þessum
málum: að varnarlið sé hér ekki
begar ófriðarástand í heimin-
um krefst ckki slíks."
„Það hefði líka verið nauð-
synlegt að gera um leið og
varnarsamningurinn var gerður
(1951) ráðstafanir til þess að
þjálfa og undirbúa íslendinga
til þess að taka sjálfir rekstur
v^pfrmRupyjshJaflflgi ,f|lgfif^ga
í rtÉA?r-^endur, eftif þvíClpejn
tímar leyfðu. I varnarsamningn
um eru ekki gerðar neinar ráð
stafanir, sem gera ráð fyrir
því, að íslendingar skuli taka
þetta að sér. Þó liggur það í
augum uppi, að þar er um svo
fjölbreytt störf að ræða, ólík
Þeim störfum, sem íslendingar
hafa vanizt, að talsvert mikinn
og langan undirbúning þarf
til þess að íslendingar geti
þar allt í sínar hendu.r tekið.
Þess vegna hafa jafnhliða þvi
sem samið hefur verið um, að
ekki skuli eins og sakir standa
haldið áfram viðræðum um
brottför varnarliðsins, verið
gerðar ráðstafanir til þess, að
komið verði upp sérstakri sam
starfsnefnd með ábyrgum aðil-
um frá ríkisstjórn íslands og
ríkisstjórn Bandaríkjanna. Hef
ur nefndin það hlutverk með
höndum að fylgjast með ófriðar
horfum í heiminum og gera til
lögur til ríkisstjórna beggja
landa um það, hverjar séu hér
fyrir varnir, og undirbúa íslend
inga undir að taka í eigin hend
ur allan þann rekstur, sem
nauðsynlegur er í varnarstöðv-
unum á þeim tímum, sem varn
arliðs er ekki þörf.“
„Því hefur verið varpað fram
að vísu í ágizkunarformi af að
ilum, sem reynt hafa að kynna
sér Þetta mál á meðan á samn
ingunum hefur staðið, að ís-
lendingar væru með þessu að
fjarlægjast Norður-Atlantshafs-
bandalagið og samtök þess. Eg
vil nota tækifærið til þess að
mótmæla algerlega slíkum
fréttaflutningi sem þessum.
Ekkert hefur verið gert og
ekkert felst í þessu samkomu-
lagi, sem á nokkurn hátt fjar
lægir okkur Atlantshafsbanda
laginu."
„Það iamkoinulag ■ - 'iér
er gert, breytir að ví ngn
sínu starfi, eftir því, sem nauð
synlegt þykir og tilefni kann
að gefast til. Eg vil því alveg
sérstaklega nota tækifærið til
Þess að mótmæla þeim frétt-
um, sem bornar hafa verið í
erlendum blöðum, að við fs-
lendingar séum nú að gera
ráðstafanir til að fjarlægjast
Atlantshafsbandalagið, því að
slíkt er með öllu rangt og til
efnislaust." ^
Með þessum tilvitnuðu orð-
um í ræðu Guðmundar f. Guð
mundssonar er undirstrikuð sú
stefna, sem flokkarnir þrír
voru sammála um að fram-
fylgja í fyrstu, og Framsóknar
flokkurinn hefur haldið fast
fram æ síðan, þótt ekki verði
annað markað af afstöðu hinna
flokkanna tveggja, er þessi
„mál hefur borið á gómá á síð-/il
bu$tú árum, að Urti ^VérúIeéS,
stefnubreytingu sé um að ræða
hjá þeim, þótt engin opinber
yfirlýsing hafi komið fram hjá
þeim um það, að fyrri yfirlýs
ingar þeirra varðandi varnar-
mál skuli skoðast ómerkar. Þó
telja þessir flokkar sig Þess
umkomna að ásaka Frhmsóknar
flokkinn fyrir hringlandahátt
í þessum málum!
Sú samstarfsnefnd, sem ut
anríkisráðlierra nefnir, var
skipuð af báðum aðilum, ríkis-
stjórn Bandaríkjanna og ríkis
stjórn íslands, skv. þeim samn
ingi, sem gerður hafði verið
milli ríkisstjórnanna. Þessi
nefnd var hins vegar aldrei
kvödd saman til fundar. Þar
er íslenzku ríkisstjórninni um
að kenna, því ekki verður því
trúað, að fulltrúar Bandaríkja-
stjórnar hefðu ekki komið til
fundar, ef þeir hefðu verið
boðaðir. Eg tel ósennilegt, að
Bandaríkjastj. þafi hins vegar
verulegan áhuga á því að ræða
var fyrir gert, við íslendinga,
þau mál við íslendinga, sem
nefndinni voru falin, á þann
hátt, sem ráð var fyrir gert,
a.m.k. ekki svo mikinn að hún
muni knýja á til þess að um-
rædd-nefnd verði kvödd saman.
f Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins s.l. sunnudag seglr svo
orðrétt, og orðalag greinar-
innar er • forsætisráðherrans,
enda opinbert leyndarmál, að
hann ritar þessar greinar:
„Verra er samt, að hinn ungi
fyrirlesari segir frá því, að
íslendingar njóti styrks frá
Bandaríkjunum. Þessi fullyrð-
ing hvílir á algerum misskiln
ingi. Nú eru liðin allmörg ár
frá því að Bandaríkjamenn
veittu okkur slíka aðstoð. Út-
gjöld þeirra vegna varna lands
ins verða ekki í þessu sambandi
talinn styrkur við okkur þeg-
sig, eru hins- vegar sáralitlar,
— og engar, ef til stórátaka
skyldi koma við Sovétríkin,
enda varnir engar til gegn alls
herjar kjarnorkuárás. Varnar-
kerfi vestrænna þjóða byggist
allt á því, að ekki verði unnt
að gera slíka árás að óvörum
og að unnt verði að svara þeg
ar í sömu mynt og ekki í
minna mæli. Vissan um slíka
gagnárás hlýtur að halda and
stæðingnum í skefjum. Hann
á engar varnir til heldur gegn
kjarnorkuárás og afleiðing
átakanna yrði því toirtíming
beggja, og ávinningur varla
hugsanlegur. Þessi staðreynd
heldur vopnum í slíðrum, og
mun vonandi gera það áfram.
Með þetta í huga hlýtur
mönnum að vera Ijóst að það
er þáttur íslands ‘j áðvörunar-
‘'ftiérjFidiú, ^ém mikilvægur er >
þessu sambandi — eiugöngu — ■
og þær ratsjárstöðvar, s>;m
hér eru, reka Bandarikjaméiw
ekki sízt vegna eigin öryggis
jafnframt því sem þær eru
hlekkur í hinni sameiginlego
aðvörunarkeðju Nato-ríkjanna.
Með þróun hernaðartækn-
iivnar hefuir dregið allm'ikið
úr mikilvægi radarstöðvanna á
íslandi. Radarstöðvarnar hér
á landi og eftirlitsflugið frá
Keflavíkurflugvelli áttu fyrst
o>g fremst að vara við, ef rúss-
neskar árásarflugvélar (hlaðn-
ar kjarnorkusprengjum) væru
á ferð yfir Noirður-Atlantsíiafi
á leið til Bandaríkjanna. Það
er mú viðurkennd he<f ræðilcg
staðreynd, að óhugsandi eða
nær óhugsandi (a.m.k. er ékki
lengur reiknað með árás með
þeim hætti) að Rússum komi
til hugar, að reyna þá leið til
árása. vÞað eru litlar líkur til
að þær flugvélar næðu skot-
markinu, en það myndu hins
vegar eldflaugar Rússa gera —
og þvi myndu þeir senda þær
stytztu Ieið en ekki flugvé'.ai
yfir N.-Atlantshaf, ef þeim
kæmi til hugar að reyna árás
á Bandaríkin.
Aðvörunarkerfið gegn eld-
fiaugaárásum á Norður-Ame
ríku er staðsett í Norður-Kan
ada og Alaska, og hefur Is-
land enga þýðingu í því sam
bandi. Þær tiltölulega fáu og
úreltu flugvélar, sem staðs-ett
ar eru hér á Keflavíkurflug
velli, eru því svoma meira „upp (
á punt“, eftir að hinu reglu-
lega eftirlitsflugi var hætt. Á
Keflavíkurflugvelli fer raunat
engin sú starfsemi fram. sen
lífsnauðsynlega má telja aðvör
unarkerfinu, er íslendingar
geta ekki innt sjálfir af hendi
eftir hæfilegan undirbúning.
var hætt, en þessar flugvélar
höfðu bækistöð á Keflavíkur
flugvelli.
Það hljóta því að teljasl
skynsamleg viðhorf íslendinga
í þessum málum, að stefna að
því að taka við rekstri radar
stöðvanna o>g viðhaldi mann-
virkja á Keflavíkurflugvelli.
Þau störf krefjast engrar her-
mennsku- eða herfræðiþekk
ingar eða íslenzks herliðs.
heldur aðeins sérfræðiþehhing
ar, sem, íslendmgar geta vel
látið í té eftir hæfilegan um-
þóftunartíma. Svo ekki yrði
rasað um ráð fram, mætti
hugsa sér 5—7 ára áætlun um
yfirtöku íslendinga á þessum
störfum. Það hlýtur að vera
stolt fslendinga, sem vilja eig:l
sinn þátt \ i varnarsamtökum
vestrænna, þjóða, að stefna að
því að taka við því hlutveirki,
sem Bandaríkjamemn hafa
gegnt hér á land'i fyrir Nato,
þegar ekki verða séð haldbær
rök gegn því, að íslendingai
geti með góðu móti gegnt þvi
hlutverki, sem raunverulega
skiptir máli, þegar málin eru
skoðuð gjörla, hisminu kastað
en kjairnanum haldið.
Ekki ættum við að þurfa að
hafa áhyggjur af kostnaðinum.
Ehns og forsætisráðherrann
bendir á, þá er kostnaðurinn
á Keflavíkurflugvelli og af
radarstöðvunum, sem Banda-
ríkjamenn greiða, ekki sízt
Bandaríkjanna sjálfra vegna.
Nato og Bandaríkin yrðu án
efa fús til að greiða kostoað-
inn af umsjón fslendinga með
umræddum stöðvum og mætt'i
ætla að þar yrði um töluveiðai
sparnað að ræða frá þvi sem
nú er — og ætti það ekki að
koma sér illa, því að mikil
sparnaðarviðleitni er nú hjá
Bandaríkjastjórn í sambandi
við varnarstöðvar og hafa
meðal annars nokkrir tugir
varnarstöðva þeirra. erlendis,
verið lagðar niður á sfðustu
árum.
Aðalhættan varðandi óvænta
skyndiárás Sovétríkjanna á
Bandaríkin stafar frá kafbát-
um. Rússar eru vel birgir af
þeim. Leitin að kafbátum e<
fyrst og fremst i höndum
flotadeilda Bandaríkjanna á
Atlantshafi. Átti ég þess kost
að fylgjast með slíkri leitar
æfingu við flotaæfingar Nato
s.l. haust Það, sem menn étt
ast nú í sambandi við liið nýja
Hvalfjarðarmál, er að ríkis
stjórnin gefi smám samau eft
ir og veiti teyfi til að koma
upp me'iri eða minni aðstöðu
fyirir flota i Hvalfirði. Vitað
Framhald á lú síðu.
a ja