Morgunblaðið - 03.01.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1979

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2500.00 kr. á mánuöi innanlands.
í lausasölu 125 kr. eintakið.
Enginn þarf að æskja
sér betri arfleifðar
Nýtt ár er gengið í garð og eins og jafnan áður bíða ótal verkefni
úrlausnar. Hér á landi varpar ástandið í efnahags- og
atvinnumálum skugga á þjóðlífið og menn finna, að framundan er sú
óvissa, sem á þessari stundu verður ekki ráðið í.
En við skyldum ekki af þeim sökum gleyma því, sem forseti
Islands, dr. Kristján Eldjárn, sagði í ávarpi sínu til þjóðarinnar á
nýársdag, — „að vér höfum á stuttum tíma hafist úr fátækt til góðra
bjargálna, lifum í mannúðlegu samhjálparþjóðfélagi og njótum
ýmissa mannréttinda sem fólki í allt of mörgum löndum heims eru
fyrirmunað. Það er sjálfsagt og reyndar þjóðleg nauðsyn að
kappkosta að halda til jafns um lífskjör og rnenningu við þær þjóðir
sem lengst hafa náð í þeim efnum, og er nærtækast að bera sig
saman við grannþjóðir okkar á Norðurlöndum. En ástæðulaust er að
fyllast beiskju þótt það takist ekki til fulls alltaf og á öllum sviðum."
Það er líka rétt að vanþakka það ekki, að okkur hefur fram að
þessu tekizt að halda uppi fullri atvinnu víðast. hvar á landinu. Því
fylgir mikil gifta, — sem kannski ekki hvað sízt er orsök til þess, að
hér á landi vex upp ungt fólk, sem, — eins og forseti Islands segir í
ávarpi sínu, — „gengur til móts við lífið með hug og dug. Það erfir
þetta gamla góða land og þaö er góð arfleifð, sem enginn þarf að
æskja sér betri. Það tekur við því, sem einu nafni kallast íslensk
menningararfleifð, og einnig það er gott hlutskipti. Það tekur við
þjóðfélagi, sem að vísu er ekki fullkomið frekar en hjá öðrum, en er
þó manneskjulegt og frjálst og velviljað og ber í sér frækorn flestra
þeirra skilyrða, sem nauðsynleg eru til þess að hver maður geti náð
eðlilegum þroska."
Skarpari skil í íslenzkum
stjórnmálum en áður
Eins og áður segir ríkir nú meiri óvissa í efnahags- og
atvinnumálum og raunar þjóðmálum yfir höfuð að tala en verið
hefur um langa hríð. Það er bein afleiðing af þeim miklu umskiptum,
sem urðu á sviði stjórnmálanna á sl. ári. í ljósi þess, sem gerzt hefur
á síðustu vikum og mánuðum, hafa menn betri yfirsýn en áður yfir
þá atburði, sem straumhvörfum ollu í kosningabaráttunni sl. vor.
Menn skilja, að óhjákvæmilegt var að hægja á ferðinni til þess að
unnt reyndist að veita viðnám gegn verðbólgunni, en því miður höfðu
þeir menn yfirhöndina í verkalýðshreyfingunni sem settu
persónulegan metnað og flokkshagsmuni ofar þjóðarhagsmunum.
Því fór sem fór og þess vegna verða hinir lægst launuðu nú að þola
meiri skerðingu lífskjara en ella myndi, en undirstöðuatvinnuvegirn-
ir eru reknir með halla.
Eins og Geir Hallgrímsson gerir að umtalsefni í áramótagrein
sinni lagði hann til á sl. sumri, „að mynduð væri þjóðstjórn með
þátttöku allra flokka til þess að leysa fyrst og fremst tvö verkefni,
sem brýnust væru, annars vegar að vinna bug á verðbólgunni og hins
vegar endurskoða stjórnarskrána sérstaklega með það fyrir augum
að jafna kosningarétt og breyta fyrirkomulagi kosninga til
Alþingis."
A þessa tillögu var ekki hlustað og því hafnað algjörlega, að þær
sérstöku ástæður væru fyrir hendi í efnahagsmálum, að brýna
nauðsyn bæri til að ná þjóðarsamstöðu til lausnar verðbólguvandan-
um. Upp úr þessu var ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar mynduð með
það að höfuðmarkmiði fyrst og fr^mst að einangra Sjálfstæðisflokk-
inn, en til þess hafa þær leiðir verið taldar heppilegastar að grafa
undan atvinnulífinu og vega að efnahagslegu sjálfstæði manna með
meiri skattpíningu en dæmi eru til.
Svo að enn sé vitnað til Geirs Hallgrímssonar gat ekki hjá því
farið undir slíkum kringumstæðum, að „skarpari skil eru nú í
íslenzkum stjórnmálum en oft áður og skilyrði geta því fremur
myndazt og skilningur fólks opnazt fyrir gildi þess, að einn og sami
flokkur fái meirihluta til að reyna sig við stjórnvölinn án
sambræðslu margra flokka, sem nú hafa leitt yfir þjóðina
verðbólguvöxt og upplausnarástand, skattaáþján og stjórnleysi."
Það er líka rétt, að við skulum gæta þess, Íslendingar, „að láta ekki
stjórnmálabaráttuna ganga út í þær öfgar, sem raun bar vitni á
síðasta ári. Virðum lögin og leikreglur lýðræðisins og stofnum til
þjóðarsáttar, látum hið smærra víkja fyrir hinu stærra, sem
sameinar okkur sem þjóð, svo að lýðveldi okkar og sjálfstæði eigi sér
framtíð, en heyri ekki sögunni til eins og hver önnur tilraun, sem
mistókst."
Lögmenn eru þrumu
yfir þróim til lögreg]
-segir Guðjón Steingrímsson formaður Lögmannafélags Islands'
„Þessi mál hafa töluvert verið
rædd í okkar fclagi og við teljum
að þróun mála hafi verið í átt til
lögregluríkis,“ sagði Guðjón
Steingrímsson formaður Lög-
mannafélags íslands. „Það má
segja að kveikjan að þessum
umra'ðum hafi verið hinir löngu
gæzluvarðhaldsdómar sem sak-
lausir menn voru látnir sæta í
Geirfinnsmálinu svonefnda og
einnig handtökur vegna rann-
sóknar Guðbjartsmálsins svo-
nefnda. Við lögmenn erum satt að
segja þrumu lostnir yfir þeirri
stefnu sem þessi mál hafa tekið.
Við teljum hins vegar að sú
breyting út af fyrir sig að gera
rannsóknarlögregluna sjálfstæð-
an aðila hafi verið góð, en hins
vegar hafi mönnum yfirsézt að
tryggja réttindi borgaranna
nægilega vel samfara þessari
breytingu og þess vegna hafi
þróunin farið svona úrskeiðis.
Lagaheimild skortir til þess að
grunaður maður eða sakborning-
Guðjón Steingrímsson.
ur fái verjanda strax við upphaf
rannsóknar. Rannsóknarlögregla
ríkisins hefur að vísu praktiserað
þetta, en það er ekki skylda og
því þarf að breyta. Finnur Torfi
Stefánsson alþingismaður hefur
lagt fram frumvarp til laga um
þetta eíni og styður Lögmannafé-
lag íslands þetta frumvarp hcils
hugar.“
Stjórn Lögmannafélags íslands
samþykkti eítirfarandi ályktun
samhljóða á fundi 20. desember
sl.<
„Stjórn L.M.F.Í. skorar á dóms-
málaráðherra að beita sér fyrir
breytingum á lögum um meðferð
opinberra mála á þann veg, að bætt
verði réttarstaða grunaðra manna og
sakaðra við rannsókn og meðferð
sakamála.
I því efni telur stjórnin einkum
brýnt, að komið verði á réttarbótum
í neðangreinda átt:
„ Við rannsókn afbrots, sem við
getur legið frelsissvipting verði
sakborningi strax við upphaf rann-
sóknar veittur réttur til að fá
skipaðan verjanda og að rannsókn-
araðilum verði gert skylt að kynna
sakborningi þennan rétt hans, þann-
ig að tryggt sé, að þessi réttur verði
virkur.
Nýskipanin bætti réttar-
stöðu sakborninganna
- segir HaUdór Þorbjörnsson yfirsakadómari
„Ég tel nú að þessi nýskipan
hafi tvímælalaust bætt réttar-
stöðu sakborninga." sagði
Ilalldór Þorbjörnsson yfirsaka-
dómari í Reykjavík. þegar Mbl.
leitaði álits hans á samþykkt
stjórnar Lögmannafélags ís-
lands. „Ilitt er svo aftur annað
mál, að breytingin 1977 var það
mikill uppskurður. að eðlilegt er
að málin verði endurskoðuð með
hliðsjón af reynslunni og ég tel
sjálfsagt að sett verði ný lög um
meðferð opinberra rnála."
Halldór kvaðst ekki hafa séð
samþykkt stjórnar Lögmanna-
félagsins í heild, en Mbl. bar undir
hann þrjú atriði hennar: beitingu
gæzluvarðhalds, að hagsmuna
sakborninga hefði verið betur gætt
meðan rannsóknavaldið var í
höndum Sakadóms og að heimildir
sakbornings og verjanda til að
f.vlgjast með rannsókninni og
kynna sér sakargögn meðan á
Ilalldór Þorbjörnsson
rannsókn stendur séu of tak-
markaðar.
„Það liggur ekkert fyrir um það
að gæzluvarðhaldi sé ofbeitt hér á
landi,“ sagði Halldór Þorbjörns-
son. „Og orð sem hníga í þá átt tel
ég mælt út í hött. Reglur í
íslenzkum lögum eru áþekkar
reglum í öðrum þeim löndum, sem
við lítum helzt til varðandi þessi
mál og í raun tel ég, að breytingin
frá 1977 hafi aukið mjög öryggi
grunaðra og sakborninga.
Eg vil auðvitað ekki segja það,
að við sakadómarar höfum ekki
gætt okkar í hvívetna meðan
rannsóknavaldiö var í okkar hönd-
um en hins vegar erum við nú
ótvírætt óháðir málinu, þegar
gæsluvarðhaldsúrskurðir koma til
okkar kasta. Og það tel ég
tvímælalaust til bóta.
Varðandi síðasta atriðið er það
að segja, að þar togast á tvö
sjónarmið og ég skil vel að
lögfræðingar vilji rétt sinn sem
mestan. Það er hins vegar tví-
mælalaust að rannsókn getur ekki
farið fram fyrir opnum tjöldum."
Bædi rangar og vill-
andi fullyrðingar
- segir Hallvardur Einvardsson rannsóknarlögreglustjóri
„ÉG er mjög svo undrandi á þeim
ummælum sem ég hef séð höfð
eftir formanni Lögmannafélags
íslands og tel að þarna sé beitt
fullyrðingum sem eru bæði
rangar og villandi," sagði
Hallvarður Einvarðsson rann-
sóknarlögreglustjóri ríkisins er
Mbl. leitaði álits hans á ályktun
stjórnar Lögmannafélagsins.
Hallvarður tók fram að hann
hefði ekki séð eða heyrt ályktun
stjórnar Lögmannafélagsins í
heild. en hins vegar hefði hann
séð og hcyrt í fjölmiðlum hluta af
henni og einnig lesið ummæli
formanns félagsins í einu
dagblaðanna.
„I þessari ályktun virðist mér
drepið á ýms réttarfarsleg mál-
efni,“ sagði Hallvarður. „En ég tel
víðsfjarri að breytingin með rann-
sóknarlögreglu ríkisins hafi í
reynd valdið hættu þeirri, sem
stjórn Lögmannafélagsins heldur
fram, heldur jafnvel þvert á móti.
Hallvarður Einvarðsson
Þegar þessi mál voru til með-
ferðar á Alþingi var allvel hugað
að þessari hlið þeirra og nokkrar
breytingar þá gerðar til að styrkja
réttarstöðu sakborninga. Ég full-
yrði að allt starfsfólk rannsóknar-
lögreglu ríkisins kappkostar í
starfi sínu að gæta allrar skyldu
varðandi réttarstöðu sakborninga
og vil geta þess, aö við höfum
haldið námskeið og flutt fyrir-
lestra fyrir starfsfólkið einmitt
um þessi mál.
Varðandi gæzluvarðhaldið er
það að segja, að hér hjá okkur
fjalla alltaf löglærðir menn um
málin áður en krafa er sett fram
um gæzluvarðhaldsvist. Og svo eru
það dómarar, sem taka afstöðu til
málsins og þeirra úrskurði má
skjóta til æðra dóms.
Varðandi kynningu á sakar-
gögnum förum við að lögum, en
það sætir auðvitað mati á ýmsum
stigum rannsóknarinnar hvað
hægt er að ganga lengra í þeim
efnum. Ummælum. Ummælum
stjórnar Lögmannafélagsins um
þetta atriði vísa ég á bug. Ég tel
þau villandi og til þess eins fallin
að vekja tortryggni í okkar garð.“