Morgunblaðið - 29.03.1979, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. MARZ 1979
Hulda Jensdóttir forstöðukona:
Meðgöngntíminn
Meögöngutíminn
Foreldrafræðsla
Brýnt umhugsunarefni hlýtur
það að vera á barnaári hversu
foreldrafræðsla er skammt komin
á íslandi miðað við það sem lög
gera ráð fyrir. Velmegunarþjóð-
félagið hefur hér eins og víða
annars staðar lagt megin áherslu
á að mennta þegna sína fyrir
vinnumarkaðinn — á kostnað
heimilanna. Til að stofna heimili
þarf engin próf, hvorki í einu né
neinu. Þegar á heildina er litið
verða foreldrarnir yngrf en áður
var og eftir því sem breytingar
verða meiri á lífsvenjum fólks
verður þörfin fyrir menntun til
handa þeim sem stofna heimili
brýnni af mörgum og eðlilegum
ástæðum.
Til þess að geta orðið góðir
uppalendur þurfa börn, unglingar
og verðandi foreldrar að fá
fræðslu. Þau verða að vita hvað
fjölskyldulíf er, hvað smábarn er,
hvers smábarnið þarfnast, hvernig
það þroskast og einnig hvaða kröfu
sá verður að gera til sjálfs sín sem
eignast. barn.
Að stofna til fjölskyldulífs og
barneigna áður en maður er
tilbúinn til þess er ill meðferð á
sjálfum sér en hitt er þó öllu verra
að fleiri líða fyrir það.
Þátttaka beggja foreldra
Þegar stofnað hefur verið til
hjónabands og von er á barni er
mikilvægt að hjónin standi saman
um það. Þegar konan fer til eftir-
iits ætti maðurinn að fara með
henni þangað í það minnsta einu
sinni eða tvisvar og fá tækifæri til
að fylgjast með hvað er að gerast.
Fá að hlusta á hjartslátt barnsins
síns og spyrja allra þeirra
spurninga sem vefjast fyrir hon-
um. Undirbúnings-námskeið ættu
allar konur að sækja um
meðgöngutímann og þar á faðirinn
að sjáifsögðu einnig sitt sæti.
Þegar að fæðingunni er komið er
það ekki konan ein sem er að
eignast barn heldur foreldrarnir
báðir. Þess vegna á faðirinn einnig
að vera þar ef það er ósk foreldr-
anna beggja. Fjölskyldumyndin
verður ekki fullkomin án föðurins
þótt hlutur móðurinnar sé og verði
ávailt frá náttúrunnar hendi og af
eðlilegum ástæðum nokkuð
frábrugðinn.
Eðlilegt hlýtur að teljast að fólk
sem saman hefur stuðlað að til-
komu barns, sem saman ætlar að
annast uppeldi þess í skini og
skúrum, standi einnig saman á
þeirri stóru stund sem barns-
fæðing er.
Athuganir gerðar í Svíþjóð, —
m.a. af prófessor John Lind yfir-
lækni við barnadeild Karolinska
sjúkrahússins í Stokkhólmi, —
hafa leitt í ljós að nærvera föður-
ins hefur mjög góð áhrif á móður-
ina í fæðingunni. Hún skapar
einnig samband milli barns og
föður mun fyrr en ella hefði orðið
og hefur í framhaldi af því orðið
til þess að faðirinn hefur tekið
mun meiri þátt í umönnun barns-
ins og þannig létt til muna
ábyrgðarþunganum af móðurinni,
þrenningunni allri til mikils góðs.
í þessu sambandi má ekki
gleyma að fólk er mismunandi
gert. Til eru foreldrar, annað eða
bæði, sem ekki óska eftir að vera
saman við fæðingu barnsins og
það er að sjálfsögðu fullkomlega
eðlilegt. En þá ætti að uppörva
föðurinn til að koma hið allra fyrst
eftir fæðinguna til konu sinnar og
deila með henni þeirri sérstöku
lífsreynslu sem fæðingin er henni
og tii þess að kynnast barni sínu
sem fyrst. Ef börn eru fyrir ættu
þau einnig að vera þátttakendur
og fjölskyldan að vera saman um
litla barnið eins og kostur er.
Að sjálfsögðu hefur móðirin
fengið barnið í fangið strax eftir
fæðingu ef allt er með eðlilegum
hætti. Gjarnan gefið því brjóst og
fundið líkama þess við sinn um
stund. Ekkert er eðlilegra en hið
næsta sé að faðirinn fái barnið í
fangið svo einnig hann megi finna
að hann hefur eignast barn.
Ekki má yfirgefa þennan þátt án
þess að nefna að oft er enginn
faðir með í myndinni af
einhverjum ástæðum. Þær maður
eru sannarlega ekki síður í þörf
fyrir uppörvun, hjálp og aðstoð
sem þeir einir geta veitt sem eru
þeim tilfinningalega tengdir. Slík
vináttutengsl eru ómetanleg á
þeirri alvöru- og reynslustund sem
fæðingin er flestum konum.
IIoll næring
Heilbrigðar, vel þroskaðar
mæður koma úr hópi heilbrigðra
vel þroskaðra barna. En það eru
börn sem félagslegt og líkamlegt
umhverfi hefur leyft að ná fullum
líkamlegum og líffræðilegum
þroska. Móðirin er hlekkurinn á
milli heilbrigðisþjónustunnar
annars vegar og fósturs og ung-
barns hins vegar. Það er af þessari
ástæðu að fræðsla um næringar-
efni, sem móðirin fær, spannar
langt um, lengri tíma en þann sem
meðganga og brjóstgjöf stendur
yfir.
Af þessum sökum gefur augaleið
að æskilegt væri að næringarefna-
sérfræðingur starfaði í mæðra- og
ungbarnaeftirliti sem ráðgefandi,
þar sem vanhöld í þessu máli geta
skipt sköpum. Rétt fæði inni-
heldur þrjá meginþætt:
Orkugefandi fæði; þar fremst
kolvetnafæðu svo sem korn-
Hulda Jensdóttir
það tímabil er langvarandi getur
það haft óheppileg áhrif á tímabil
þungunar.
Flestir eru sammála um að
konu, sem ber barn undir belti sér
og reykir, beri skylda til að
minnka reykingar sínar sem mest,
helst hætta þeim með öllu ef hægt
er. Það er vegna þeirra slæmu
áhrifa sem reykingar hafa á getu
fylgjunnar til næringarfulltingis,
á hjartslátt barnsins í móðurlífi, á
C-vítamínin í líkamanum og fleira.
Seinni ár hefur einnig verið bent á
neikvæð áhrif áfengisnotkunar,
þótt í hófi sé, og að happadrýgst
væri að láta allt slíkt lönd og leið
þegar von er á barni.
Einnig er bent á að forðast sem
mest krydd, salt, steiktan og
mat sinn og að þeir þurfi að
minnka sykurnotkun sína um 30%.
Trúlegt má telja að það sem hér
er sagt eigi einnig við á Islandi.
Á barnaári hljótum við að
leggja áherslu á að börnin okkar
fái sem hollasta og besta fæðu, þar
með talið kornbrauð, korngrauta,
grænmeti og ávexti. Að þau borði
reglulega séu ekki sinartandi al-
mennri heilsu þeirra og tannheilsu
til ógagns. Rannsóknir gerðar m.a.
í Bandaríkjunum N.A. og Þýska-
landi hafa leitt í ljós að lélegt fæði
barna og unglinga ásamt miklu
sælgætisáti skapar vítahring sem
kemur m.a. fram í taugaveiklun og
jafnvel sálrænum truflunum.
Mikilvægi
brjóstgjafar
Brjóstgjöf
Álitð er að fyrir og um síðustu
aldamót hafi flestar konur hér á
landi, eins og í nágrannalöndum
okkar, haft börn sín á brjósti
mánuðum og jafnvel árum saman.
Enginn er í vafa um þau góðu
áhrif sem þetta hafði heilsufars-
lega séð í allsleysi þess tíma.
Móðurmjólkin er sögð besta og
eðlilegasta næringin fyrir barnið,
auk þess sem hún verndar gegn
sjúkdómum og ofnæmi, og melting
hennar er auðveld og hæfilega
hröð. E.t.v. er ekki síður mikilvægt
að brjóstgjöfin eykur traust,
skapar samfélag milli móður og
barns, og öryggiskennd hjá korna-
barninu, sem margur vill meina að
hafi varanleg áhrif til góðs um öll
ókomin æviár þess.
Getuleysi til brjóstgjafar er
sameiginlegt vandamál hinna
tegundir með sterkju sinni sem
breytist í glucosu við meltingu eða
glýcogen sameindir sem orkuforði
í lifur.
Uppbyggjandi fæði; þar fremst
hvítu. Ur hvítu er allur líkami
okkar gerður, auk þess sem hún er
nauðsynleg til viðhalds og endur-
nýjunar.
Ileilsuverndandi fæði; þar
fremst fjörefni og steinefni sem
tryggja hagnýtingu eggjahvítu-
efna og kolvetna tikvaxtar, efna-
skipta og viðhalds góðs heilbrigðis.
Það er mjög mikilvægt að kona
sem á von á barni líði ekki skort á
nauðsynlegum efnum. Fjölbreytt
fæði, sem mest blandað af hollum
og góðum efnum, er meginmálið en
svo virðist í reynd að ekki veiti af
bætiefnum aukalega, einkum A, C
og D-bætiefnum ásamt járni.
Fleira kemur einnig til greina í
sumum tilvikum. Líkamleg streita
getur aukið á ónóga næringu. Ef
brasaðan mat, kökur, sykur og
sælgæti en auka til muna notkun
grænmetis og ávaxta og nota gróf
brauð í stað fransbrauðs.
Barnshafandi konu ber að hafa í
huga að af líkama hennar er að
vaxa ný manneskja.
Þyngdaraukning konu um
meðgöngutímann ætti ekki að fara
yfir 10-12 kg.
I fræsðluritum um mataræði og
matarvenjur sem gefin eru út af
heilbrigðismálastofnun sænska
ríkisins, segir:
„Þrátt fyrir góðan aðgang að
bestu fáanlegum næringarefnum
og öllum hugsanlegum lífsþægind-
um er áberandi næringarskortur
meðal almennings í Svíþjóð sem
stafar af ranglega samansettum
mat og slæmum matarvenjum." í
ritum þessum er lögð áhersla á að
rétt mataræði sé undirstaða góðr-
ar heilsu. Þar segir einnig að Svíar
noti 25—30% of mikið af dýrafitu í
svoköllaðu háþróuðu velferðar-
ríkja. Til gamans má geta þess að í
Pakistan fá 92% þeirra barna sem
fæðast og lifa brjóstið að meira
eða minna leyti í tvö ár og
heilbrigðasta fólk veraldar,
Húnsaþjóðflokkurinn í Himalaja-
fjöllum, gefur börnum sínum
brjóstið í 3—5 ár og svipaða sögu
er að segja um fjölda annarra
þjóðflokka, svo sem í Rússlandi,
Kakasus og víðar.
Til samanburðar má svo geta
þess að í Bandaríkjum
Norður-Ameríku var ástandið
þannig árið 1948 að aðeins 38%
mæðra gáfu brjóst meðan þær
dvöldu á fæðingarstofnuninni. 10
árum síðar, þ.e.. 1958, var talan
komin niður í 20% og ástandið
hefur enn versnað síðan þar til nú
hin síðustu ár að öflug hreyfing
áhugafólks hefur unnið aðdáunar-
vert starf i þágu þessa málefnis.
I Bretlandi hefur ástandið
einnig verið mjög slæmt, þannig
ISBUL*¥
1979
Hvers má o
égvænta •
/ greinallokki þeim er hér
hefur göngu sfna verdur iýst
þroskaferli harna til unglings-
ára og möguleikum þeirra til
þátttöku í jákvæðu félagsstarfi.
Lýsing þroskaferilsins verð-
ur að sjálfsögðu ekki tæmandi.
En markmiðið er að greinarnar
veiti svo skýrt yfirlit að þær
geti auðveldað foreldrum að
skilja viðbrögð og þarfir barna
sinna.
Umsjúnarmenn hafa fengið
tólk með sérþekkingu til að rita
um mismunandi þroskaskeið og
forsvarsmenn félaga til að lýsa
störíum þeirra og stefnumið-
um.
Samheiti greinaflokksins er
ætlað að tákna spurn barnsins:
Hvers má það vænta af foreldr-
um og umhverfi á göngu sinni?
að á 20—30 kvenna gangi er
algengt að aðeins tvær eða þrjár
konur reyni að gefa brjóst. En þar
er nú unnið ötullega að því að fá
konur til að hafa börn sín á
brjósti.
I Svíþjóð standa málin þannig
að árið 1944 fengu 56% barna
brjóst i 6 mánuði og lengur en 1972
er talan komin í 6% sem fengu
brjóstið í 1—3 mánuði en aðeins
1% fengu brjóstið við 6 mánaða
aldur.
Ef allt er með felldu á móðirin
að geta nært barn sitt á móður-
mjólkinni einni saman — en allt
tekur sinn tíma og í eðlilegt horf
er brjóstgjöfin oft ekki komin fyrr
en eftir 4—6 vikur og margir
hlutir geta komið hér inn og valdið
truflunum.
Um meðgöngutímann er nauð-
synlegt að herða brjóstvörtuna og
búa hana undir sog barnsins.
Þegar barnið fer að sjúga er einnig
nauðsynlegt að það sjúgi örstutt
til að byrja með og smá lengja
síðan tímann, ella geta myndast
sár á vörtuna.
Ef sár myndast, þrátt fyrir
fyrirbyggjandi aðgerðir, er best að
hætta brjóstgjöf í 1—2 daga, hvíla
vörtuna með viðeigandi
ráðstöfunum. Til þess að mjólkur-
framleiðslan stöðvist ekki verður
að mjólka brjóstin eftir sem áður
meðan á hvíldinni stendur.
Álag á móður —
umhyggja
heimafólks
Sú erting sem verður við sog
barnsins berst til hupothalamus
og þaðan til afturhluta heila-
dingulsins sem gefur frá sér efni
út í blóðið sem kallast oxitoxin og
veldur samdrætti í sléttu
vöðvunum sem eru í kring um
kirtlana er senda mjólkina út í
mjólkurgangana og út í brjóst-
vörtuna. Oxitoxinið veldur einnig
samdrætti í legi sem er skýringin
á því hvers vegna konur fá
samdrátt í leg við brjóstgjöf,
trúlegt samspil frá náttúrunnar
hendi allt til að stuðla að velferð
móður og barns.