Tíminn - 26.06.1965, Blaðsíða 8

LAUGARDAGUR 26. júní 196S
8
TÍMINN
Sextíu ára í dag:
Arnfríður Karlsdóttir
Arnfríður Karlsdóttir húsfreyja
á Sólbakka er sextíu ára í dag, 26.
júní. Sextíu ár eru skammur tímí
í sögu lands og þjóðar. „Söm er
hún Esja og á Ingólfsdögum.“
Á sextíu árunum hennar Arn-
fríðar hafa hins vegar orðið meiri
breytingar á landinu sjálfu og
þjóðlífinu, en áður á Þúsund árum,
Fólkinu fækkar í sveitum, þó
teygjast túnin saman yfir mýrar
og mela og móa með lögðum veg-
um. í stað lágra bæja rísa nú
hvít stórhýsi. Meiri hlut iþjóðar
um. í stað lágra bæja rísa nú
Lífsönnin er nú öll önnur en áður
var, allt vélrænna, það er hrað
streymi frá gömlum þjóðháttum
og frjálsri náttúru sem hélt fast
um alla. Glötum við ekki ein-
hverjum dýrmætum þjóðarverð-
mætum í þessu hraðstreymi tím-
ans?
Skáldin hafa margsinnis lýst
þróun íslenzkra þorpa, þar sem
var eínn drottinn og aumur lýður.
Húsavík við Skjálfanda byggðist
og óx með öðrum hætti Fólkinu
fjölgaði ört í héraðinu á 19. öld.
Sumir byggðu nýbýli til heiða og
afdala. Margt nýbýla var einnig
byggt í Húsavík um aldamótin
nítján hundruð. Hinir nýju þorps
búar urðu bændur. Þeir ræktuðu
sér tún, áttu kýr og kindur, fengu
að nytja engjaslægjur fram um
sveitir. Þeir áttu sjálfir bæi sína
og báta og sóttu margbreyttan sjáv
arafla alla tíma ársins. Bú Þeirra
urðu sjálfstæð og flest heimafeng
ið til neyzlu af landi og sjó. Húsa
vík var þéttbýli sjálfstæðra bænda
sem héldu siðum og venjum ofan
úr sveitum.
Anna Árnadóttir og Karl Einars
son reistu nýbýlið Túnsberg í
Húsavík rétt eftir aldamótin. Þétta
var tvíbýiishús og þó eigi stórt.
Steingrímur Hallgrímsson og
Kristín Jónsdóttir áttu annan helm
ing hússins. Túnsberg stendur of
arlega á sléttlendinu á norður
bakka Búðarár. Norðan við húsið
breiddust víðlend tún ýmissa býla
milli fjalls og fjöru. Skammt sunn
an við húsið niðar Búðaráin milli
gróinna bakka. Umhverfið var
allt sveitalegt og frjósamlegt.
ICarl og Anna í Túnsbergi voru
gjörvuleg hjón, sem vöktu hvar-
vetna athygli, enda af góðum stofn
um. Langafi Karls var Einar
hreppstjóri í Saltvík. Frá Einari
er komið margt kunnra manna,
má þar á meðai nefna Þórhall
biskup og börn hans, Tryggva for
sætisráðherra og Dóru forsetafrú,
Jóhann Skaptason sýslumann o. fl.
Anna átti margt frændlið í upp-
sveitum Þirigéyjarsýsi'ú, vei'gér't
fólk, greint og skáldmælt.
Þau hjónin Karl og Anna ráku
búskap til lands og sjávar með
mikilli risnu. Karl átti kýr og kind
ur og aflaði heyja og sótti sjó.
Hann átti bát, var formaður og
BRÉF TIL BLAÐSINS
Heilsuhælið í
Jónas Kristjánsson læknir var
lengi dáður sem vínsæll maður og
góður læknir. Þegar kom að leiðar
lokum hans, stofnsetti hann eina
af beztu stofnunum þessa lands, en
það er Heilsuhælið í Hveragerði.
Á síðastliðnu ári dvaldi ég Þar um
tíma, og að honum loknum skrif
pði ég dálitla þakkargreín um
hælið í Tímann, sem ég varð var
túð að margir tóku eftir. Þó reis
þar á móti einn gamall vistmaður,
og vildi draga úr hlýyrðum minum
til hælisíns. Mun hann hafa orðið
fyrir ónotalegum óhöppum í
hælisvist sinni, en sjaldan munu
hafa gerzt svipuð dæmi. En mér
er nú I ný endaðri dvalarvist
minni í hælinu, ljúft að endurtaka
hlýyrði mín til þessa staðar. Sama
ágæta starfsfólkið er að mestu
leyti hér ennþá. Árni Ásbjarnar
son, hinn viðfeldnasti maður, er
hér enn forstjóri. Matráðskona er
hin sama ágæta ungfreyja og í
fyrra, úr siveit Gauks Trandilsson-
ar. Fæðið er gott, nema heldur
leiðinleg miðdagshressíngin um 3
—4 leytið. Finnst mér þá væri
betra að hafa gott kaffi og sæmi
legt með því. Við íslendingar bú-
um til yfirleitt gott kaffi. Og því
þá að sneíða algerlega fram hjá
því á þessu góða heimili, sem
samanstendur mest af rosknu fólki.
Hverageröi
Það er lítilsverð sérvizka, sem
ætti að losna við. Margt í fæðinu
er lystugt og gott. Það sem mér
þykir bezt er hinn góði hafragraut
ur á morgnana iheð nógu af rús
ínum og appelsínum, og fjallagrasa
mjólkin á kvöldin. Húsakynnín eru
stór og vistleg. Komin mörg ágæt
eins manns svefnherbergi síðan í
fyrra. Reglusemi ágæt, og allt Þrifa
legt og snyrtilegt. Hælið rúmar
um 100 manns og er alltaf full*
skipað.
Félagsandi góður, oft spilað mik
íð og sungið og stundum ,,kvöld
vökur“, þar sem ýmsir skemmta.
Margir fá innilegan hlýhug til hæl
isins, sem kynnast því af veru
sinni þar. Sundlaugarnar eru tvær
utan við veggi húsanna og eru
þær mjög vinsælar og mikið not
aðar af mörgum vistmönnum, en
ekki öðrum. Svo er nudd mikið
vinsælt, vatnsnudd og þurranudd.
Þá eru leirböðin vinsæl. en .ekki
talið, að allir megi njóta þeirra,
sem hafa eitthvað að blóðrás. Þessi
hressingar- og dvalarstöð er holl
mörgu rosknu fólki að dvelja á.
Hún er samt ekki eins góð ennþá
og beztu heilsustöðvarnar við
heitu lindirnar á Nýja Sjálandi,
en stefnir í þá áttina að verða
það.
Vigfús Guðmundsson.
sótti .margbreyttan feng úr sjó alla
árstíma, þorsk á sumrum, sel, há-
karl og hrognkelsi á vetrum og
vorum.
Eftir 1920 var um nokkurt ára-
bil ekkert gistihús í Húsavík.
Nokkrir Húsvíkingar voru þá
fengnir til þess að lána gestum
náttstað í húsum sínum og veita
beina, þegar með þurfti. Eg varð
á þeim árum fastur gestur hjá
þeim Önnu og Karlí í Túnsbergi
og kynntist heimili þeirra. Það
heimili líktist á engan hátt kaup-
staðarheimili frumbýlings: Þar
var risna svo sem bezt gerðist með
al góðbænda og allt í fornum
sveitastíl: Húsbúnaður og fatnað
ur bar vitni snilldarhöndum hús-
freyjunnar. Þar var jafnan ös
gesta fjölmenns frændliðs og vina
ofan úr sveitum.
Allt er heimilið mér minnis-
stætt, en ekki sízt heimasætumar
Hansína og Arnfríður, sem báðar
voru Þá milli fermingar og tvít-
ugs. Báðar voru þær fríðar sýn
um, þrekmiklar og gjörvulegar,
neistandi af æskugleði og lífs
fjöri.
Frá þesum æskudögum hefur
Arnfríður ritað minningar, sem
dóttir hennar las í útvarp í vet-
ur. I þætti þessum getur hún
þess að hún hafi dvalið í kaupa
vinnu frammi í Köldukinn og lætur
í það skína að í þeirri visj, hafi
örlög sín ráðizt, því þar kynntist
hún Þóri Friðgeirssyni á Þórodds
stað og bundust þau heitum.
Veturinn 1925—1926 var Arn
fríður við nám í Kvennaskólanum
á Blönduósi og sat Þá í festum.
Þau Arnfríður og Þórir giftust
26. júní 1927 og dvöldu á Þórodds
stað þar til í janúar 1928, að Anna
móðír Arnfríðar andaðist, þá.
fluttu þau í Túnsberg til Karls
föður Arnfríðar og stóð hún fyrir
búi föður síns til haustsins 1934,
að þau Þórir keyptu húsið Sól-
bakka og fluttu þangað. Sólbakki
stendur á suðvestur horni Beina-
bakka norðan víkurinnar og hlær
vel við sól. Þórír hefur verið
starfsmaður Kaupfél. Þingeyinga
í 37 ár og gjaldkeri þess í 30
ár. Það er erilsamt og ábyrgðar
mikið starf. Þó hefur honum tek
izt að sinna ýmsum hugðarefnum.
Hann hefur nú í 10 ár verið bóka-
vörður hins fræga bókasafns Bene
díkts frá Auðnum. sem nú er orð
ið héraðsbókasafn. Með frístunda-
elju hefur honum tekizt að koma
á það góðri skipan. Gaman hefur
hann af að drepa niður penna og
hefur skrifað ýmislegt, þýtt og
frumsamið.
Arnfríður hefur verið virkur
þátttakandi í ýmsum félögum og
hvergi legið á liði sínu. í stjórn
Kvenfélagasambands S.-Þingeyinga
hefur hún átt sæti í 10 ár og
verið gjaldkeri þess. f stjórn
Kvenfélags Húsavíkur hefur hún
verið í 17 ár og síðustu átta árin
formaður Þess. í stjóm Slysavarna
félags kvenna í Húsavík var hún
í fimmtán ár. Á landsfundum
kvenna hefur hún einnig mætt
fyrír hérað sitt.
Heimili sitt og húsfreyjustörfin
hefur hún rækt með ágætum, mun
leitun á jafn mikilli reglusemi i
háttum öllum og störfum og hún
hefur þar sýnt. Vinsæl er hún i
bezta lagí og mun hún ekki hafa
óvingazt um ævina við neitt nema
óhreinindi í orðum, athöfnum og
hýbýlum manna.
Arnfríður hefur aldrei hlíft sér
við störfum hvorki fyrir heímili
sitt, vandamenn né félög þau og
málefni, sem hún hefur haft á-
huga á að leggja lið. Dagsverk
hennar er því orðið mikið og gott,
Framhald á 12. síðu
GRÓÐUR OG GARÐAR
Landnámsjurt og
sjöblaðasmárínn
I. Fjörukál (Cakile edentula)
varð fyrst jurta til að nema
land í Surtsey. Fann Sturla Frið
riksson o. fl. íslenzkir náttúru
fráeðingar snemma í júní, um
20 eintök af fjörukáli, vöxnu
upp af fræi í sand- eða malar-
fjöru Surtseyjar. Fjaran er
sæmilega föst þarna og leifar af
rotnuðum þara _ auka frjósemi
„jarðvegsins”. Ýmsum jurium
hefur áður skolað á land í
Surtsey, en engar hafa áður
náð að festa rætur. Margir
hafa síðan spurt, hvers konar
jurt fjörukálið eíginlega væri
og skal Því farið um það nokkr
um orðum. Reykvíkingar geta
skoðað breiður af því úti í Ör
firisey, úti á Seltjarnarnesi og
víðar. Það vex yfirleitt í fjör
um ofan við flæðarmálið — víða
víð ströndina frá Hornafirði
vestur og norður um til Dýra
fjarðar, en er sjaldgæft annars
staðar. Færeyingar lýsa því
þannig: Öll urtin blágrön.
sevjumikil og holdug. Leggur
in er ekki beinur, men stór-
buktaður. — Verður í Götu
Tvö smárablöð — 6 og 7 laufa.
nevnd Klandursurt.“ Fjörukál
er einær jurt, blágræn og safa
mikil með sepótt eða flipótt
blöð (sjá mynd). Blómln Ijós
fjólublá eða stundum hvít, fal-
leg og ilmandi. Aldinið er sér
kennilegt tvíliðað liðaldin. (Sjá
mynd). Fræ eru í báðum liðum,
en fremri liðurinn verður venju
lega lengri við þroskunina og
auk þess er í honum loft, svo
hann flýtur vel og lengi. Þessi
fremri liður losnar einmitt af
og ef hann lendir í sjó, geta
straumar borið hann langt.
Neðri liðurinn situr kyrr á jurt
inni, sem deyr á haustin. Storm
ar feykja honum oft spöl eftir
fjörunni.
Menn hafa lengi vitað að
fremri, loftmikli aldínliðurinn
getur borizt langar leiðir með
hafstraumum; er það t. d. kunn
ugt í Norður-Noregi — og nú
hér í Surisey. Athugið angandi
fjörukálsbreiðumar í sumar.
Stönglarnir eru oft mjög grein
óttir og skríða að nokkru við
jörð. Getur hver jurt orðið all
umfangsmikil ef skilyrði eru
góð, t. d. nóg af rotnuðum
þara í fjörunni. Stönglar harðna
með aldrinum, en eru stökkir í
greinaöxlunum. f blómi eru
hvítar fjörukálsbreiðurnar hin
ar fegurstu og leggur af þeim
þægilegan hunangsilm. Sums
setaðar var jurtin söxuð í
hænsnafóður í gamla daga.
Fjörukál.
Fjörukál vex víða á ströndum
Evrópu, Vestur-Asíu og Norð-
ur-Afríku. Hefur slæðzt til
N.-Ameríku og Ástralíu. Og nú
er það landnemi í Surtsey!
II. Smári er mesta gæðajurt,
ágæt til fóðurs og renglur eða
smœrur hvítsmárans voru og
hafðar til manneldis fyrr á
tímum. Á rótum smárans lifa
bakteríur, sem mynda þar
hnúða og vinna köfnunarefni
úr loftinu. Er smárínn Þannig
einskonar áburðarverksmiðja!
Smári er sérkennilegur á fleiri
vegu. Hann „sefur“ á nóttunni,
þ. e. hreyfir blöðin á kvöldin.
þannig að smáblaðið i miðjunní
hvolfir sér eins og flatt þak
yfir hin tvö sem leggjast sam
an og rísa á rönd. Þess vegna
er smárabreiða ljósgrænni á
nóttunni en á daginn. Allir
þekkja hvít9mára, enda er
hann algengur á túnum, þurr
um flæðiengjum, valllendisflesj
um, fram með lækjum og víðar
Vex oft í stórum, ílmandi breið
um, fallegum á að líta. Smár
inn þrífst auðsjáanlega bezt í
steinefnaríkum jarðvegi, en
mikill köfnunarefnisáburður
getur dregið úr þroska hans,
eða aukið meir grózku grasanna
svo þau vaxa honum yfir höf
uð. — Smáblöð smárans eru
venjulega þrjú, en alloft finnst
hann samt með fjórum smá-
blöðum. Er forn trú á fjögra
laufa smára og má sá sem hann
finnur bera fram eina ósk.
Stöku sínnum finnst 5—7 laufa
smári. Fékk undirritaður ný-
lega sendan slíkan vestan frá
Ytri-Bug í Fróðárhreppi á
Snæfellsnesi. Skrifar þaðan Ár
mann Bjarnfr. á þessa leið:
6 og 7 blaða smáramir uxu
í runna við túnið, þar sem
voru fjölda margir 4—5—6 og
sjö blaða smárar! (Sjá mynd af
6 og 7 blaða smára frá Ytri-
Bug).
Gaman væri að frétta hvort
óvenju mi'kið sé um fjölblaða
smára í sumar — hvítsmára
eða rauðsmára?
Juriir ná oft sérkennilegum
vexti innan um runna. T. d.
fann Sturla Friðriksson í garði
sínum í fyrrasumar húsapunt,
sem teygði sig upp úr ribs-
mnna — hvorki meira. né
minna en rúmir 2 metrar á
hæð! Býður nokkur betur?
Ingólfur Davíðsson.