Morgunblaðið - 07.10.1979, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 1979
25
A smokingnum
í svínastíuna
Svínabú í Straumi
Þar meö hófst vinátta þíns og
svínsins. Hvenær var þaö svo aö þú
fórst út í svínabúskap? „Ég leitaði
alltaf til svínabúa eftir aö grísnum
mínum var fargaö, og dreymdi um
eigiö svínabú. Svo var þaö áriö 1959
aö ég frétti aö til sölu væri svínabú
suöur í Straumi, sunnan Hafnarfjarö-
ar. Ég keypti þar hlut á móti Bjarna
Blomsterberg, kaupmanni í Hafnar-
firöi. Til þessa þurfti auövitaö fé og
ég fór í banka til þess aö freista þess
aö fá lán. En þeim fannst lítið til
koma aö lána til svínabúskapar og
neituöu mér um peninga. Eg var
ákveðinn t því aö eignast mitt
svínabú og seldi því nýjan bíl sem ég
haföi skömmu áöur fest kaup á og
festi fóð í svínabúinu í Straumi. í staö
bílsins keypti ég mér reiöhjól og
þeirra erinda sem ég þurfti aö fara
fór ég ávallt hjólandi, — og sá ekki
eftir því. Viö Bjarni rákum búiö í
Straumi í fjögur ár, vorum meö á milli
300 og 400 dýr. Sigurjón Ragnarsson
í Hressingarskálanum keypti síðan
hlut Bjarna og með Sigurjóni átti ég
búiö önnur fjögur ár. Viö seldum
síöan grjpina aö Þórustööum austur í
Ölfusi. Ég ætlaöi mér aö hætta en
hélt 3 gyltum eftir og einum grís. En
ég gat ekki hætt og fór hingað aö
Hamri. Keypti hálfan hektara í upp-
hafi en nú eru þeir orönir sex. Ég hirti
dýrin sjálfur, fór uppeftir fyrir allar
aldir á morgnana. Eftir gegningar fór
ég í vinnu klukkan hálfátta. Aö vinnu
lokinni kom ég svo hingaö aftur og
iöulega kom fyrir, aö ég var yfir
nóttina. Þaö var þegar gylturnar voru
að gjóta. Jafnframt þessu vann ég að
uppbyggingu staðarins. Nú eru hér
tvö gripahús, sláturhús auk íbúðar-
húss ráösmanns. Nú er svo komiö aö
hór eru 1100 dýr.“
Þrír menn starfa á Hamri og þar er
sjálfvirkni mikil. Kristinn leiddi
blaöamann um staöinn. Búiö á Hamri
er stórbú og aödáunarvert hvernig
einn maður hefur getaö byggt svo
stórmannlega og þaö í tómstundun-
um einum saman. Fyrst var haldiö á
fæöingardeildina, sem Kristinn kallar
svo. Þar voru níu gyltur, þrjár
komnar aö goti og sex meö grísi. Um
nóttina haföi fjölgaö í stíunum.
Grísirnir voru aðeins nokkurra
klukkustunda gamlir en engu aö
síöur mjög brattir og mesta furöa
hvaö þeir gátu ráfaö um. í fæðingar-
deildinní eru grísirnir í 5 vikur og
þaöan fara þeir í stíur ásamt móöur
sinni. Viöskilnaöur á sér síöan staö
eftir um þaö bil 7 vikur. Eftir
viöskilnaöinn fara grísirnir í sérstakt
uppeldishús ef svo mætti aö oröi
komast. Þaö er 700 fermetra hús
meö sjálfvirkum fæöibúnaöi og vél-
mokuöum flór. Kristinn sagöi, aö þar
væru um 600 grísir í uppeldi. Á
Hamri er einnig fullkomið sláturhús.
Þaö sem vekur sérstaka athygli á
Hamri er hve allt er þrifalegt. Hin
stæka svínapest, sem vill loöa viö
svínabú er hér engin. „Viö leggjum
mikiö upp úr þrifnaöi — allt mokaö
tvisvar á dag,“ sagöi Kristinn.
Klukkustundar-
gamlir fara
grísirnir í flór-
inn til aö gera
þarfir sínar
En hvaö um svínin, eru þau þrifin?
„Já, svínið er alveg sérstaklega þrifin
skepna, enda mjög greind. Meöal tíu
greíndustu skepna jaröríkis, í fjóröa
til fimmta sæti. Sem dæmi um
þrifnaö svína þá get ég nefnt þér, aö
aöeins klukkustundargamlir fara
grísirnir í flórinn og gera stykki sín
þar. Engin skepna á jaröríki leikur
þaö eftir — maðurinn ekki undan-
skilinn. Ég veit dæml þess, aö svín
hafi haldiö stíu sinni alveg hreinni í
mánuö. En ef aöstæöur eru slæmar
þá eiga þau í erfiöleikum meö aö
halda sér hrelnum. Ég hef komiö á
svínabú þar sem dýrin gátu ekki meö
nokkru móti haldiö þrifnaði, vegna
þess aö þaö lak úr flórnum og yfir
stíuna. Stundum kemur fyrir aö svín
gera stykki sín í stíuna en ekki flórinn
en þá er ávallt eitthvaö sem veldur,
til aö mynda of mikill hiti og dýrin
reyna aö kæla sig. Þá verður líka
lyktin stæk.
Svín eru mjög við-
kvæmar skepnur
Þykir þér jafnvænt um svín nú og
þegar þú varst 12 ára gamall vestur í
Dölum. „Já, já og kynnin hafa styrkt
þessi vináttubönd. Svínið er ákaflega
viökvæm skepna. Þau kunna vel aö
meta þaö sem vel er gert fyrir þau.
Sérstaklega er þetta áberandi þegar
gyltur eru aö því komnar að gjóta. Ef
maöur gefur sér tíma til aö gæla viö
þær þá bera þær traust til manns.
Og þegar sjálfar hríöirnar byrja kalla
þær á mann. Ég man, aö í Straumi
var ráösmaöurinn ekki nógu nær-
gætinn viö eina gyltuna og þetta kom
berlega fram í framkomu hennar.
Hún var taugaveikluö en þaö lagaöist
fljótlega þegar fariö var að sýna
henni nærgætni. Og litla sögu skal ég
segja þér af grís, sem ég átti. Hann
var kallaöur Rósalind og ég lánaöi
hann til frúar hér í bæ sem gæludýr.
Hann lagaöi sig vel aö aöstæðum og
til marks um greind hans þá nuddaöi
hann sér ávallt utan í fót frúarinnar ef
hann vildi fá aö drekka. Hann gegndi
nafni sínu, fór á sinn sérstaka staö til
aö gera þarfir sínar. Þegar hann var
búinn í baöi þá fór hann upp í rúm —
fyrr ekki. Hann vissi aö fyrr mátti
hann ekki fara upp í rúm. Nú, svo
kom aö Rósalind varð að fara aftur
aö Hamri og í sannleika sagt þá
kveið ég því nokkuö hvernig systkini
hans tækju á móti honum. Þau höföu
nýlega verið tekin frá móðurinni, níu
talsins. Þegar Rósalind kom í stíuna
þá fögnuöu systkinin henni meö
kostum og kynjum. Þetta minnti mig
helst á þegar viö systkinin heima í
Dölum fögnuöum bróöur okkar er
hann kom heim úr skóia.
Á smókingnum
í svínastíuna
Þessi saga er ágætt dæmi um
greind og tilfinningalíf svínsins. Enda
er þaö svo, aö ef ég veit aö gylta á aö
gjóta reyni ég alltaf aö vera viöstadd-
ur. löulega kemur fyrir aö viö hjónin
komum hingaö upp eftir eftir sam-
kvæmi til aö líta eftir svínunum.
Ósjaldan hefur þaö komiö fyrir, aö ég
hef fariö á smókingnum í svínastíuna
— og hef gengiö jafn hreinn út
aftur.“
Mikið starf fram-
undan við að
rækta íslenzka
svínastofninn
Er íslenzki svínastofninn sambæri-
legur viö svín í nágrannalöndum
okkar? „Nei, ekki enn. Hann hefur þó
batnaö mikiö á síöustu árum en
framundan er mikið starf. Nú er aö
taka til starfa svínaræktarráöunaut-
ur. Því ber aö fagna enda veröur aö
leggja miklu meiri alúö viö ræktun
stofnsins en hingaö til. Þaö þarf aö
skrásetja stofninn. Viö höfum hug á
aö fá leyfi fyrir sæöi frá Noregi en til
aö mynda kaupa Danir sæöi þaöan.
Viö viljum framleiöa úrvalskjöt og að
flestra dómi þá er íslenzkur ham-
borgarahryggur betri en sá danski.
Holdafar íslenzka stofnsins þarf aö
bæta. Sjálfur reyni ég aö bæta minn
stofn. Það er ákaflega þýðingarmikið
aö velja vel skapaöar skepnur til
undaneldis.
í vetur komu hingaö enskir sér-
fræðingar og þeir skoöuöu búiö hér
á Hamri. Mér þótti vænt um, aö þeir
sögöu aö búiö hér á Hamri væri eitt
hiö snyrtilegasta, sem þeir heföu
komiö í og einnlg leist þeim vel á
dýrin. En ég geri mér fyllilega grein
fyrir því, aö framundan er mikið starf
viö ræktun íslenzka svínastofnsins.
Víðsýni forustu-
manna bænda ekki
nógu mikil
Nú hafa bændur veriö hvattir til aö
snúa sér í auknum mælf aö hliöar-
greinum landbúnaöarins, sem svo
hafa veriö kallaöar og þar meö talin
svínarækt. „Já, þaö er rétt og ég tel
það reginmistök. Sem betur fer held
ég aö forustan sé aö átta sig á
þessum mistökum og vinsamlegar
viöræður hafa fariö fram milli Svína-
ræktarfélags íslands og forustu-
manna bændasamtakanna. Sú blá-
kalda staöreynd blasir viö, aö mark-
aöurinn setur okkur skoröur og þeim
veröum viö að lúta — við getum ekki
vænst þess aö flytja svínakjöt út. Ég
tel aö víösýni forustumanna bænd-
Texti H. Halls.
Myndir: Emelía
Á fæöingardeildinni — hún bíöur síns tíma.
A spena.
asamtakanna hafi ekki veriö nógu
mikil. Bændur voru hvattir til aö snúa
sér að svínarækt, aö óathuguöu máli,
og afleiöingarnar eru nú aö koma í
Ijós. Þaö er heldur mikið svínakjöt á
markaöinum. Nýlega hækkuöum viö
verö um 12%. Tókum einungis fóö-
urhækkun inn í verölagiö en tókum
aöra kostnaöarhækkun á okkar
heröar. Viö töldum ekki stætt á meiri
hækkun. Meö því aö hvetja til
svínaræktar var einungis verið aö
draga athyglina frá því vandræöa-
ástandi sem nú ríkir í íslenzkum
landbúnaöi. Þaö er ábyrgöarhluti aö
hvetja til fjárfestingar, sem ekki getur
staöiö undir sér — þegar menn hafa
fjárfest standa þeir kannski frammi
fyrir því að geta ekki selt vöruna.
Slíkt er ekki skynsamlegt.
Kærum okkur ekki
um að komast á
jötu niðurgreiðslna
Er þá ekki erfitt að vera í samkeppni
viö niöurgreidda vöru, eins og málum
er nú háttaö? „Það segir sig auövitaö
sjálft. En viö kærum okkur ekkert um
aö komast á jötu niöurgreiöslna. Ég
tel aö ailur atvinnurekstur, hvaöa
nafni sem nefnist, eigi aö bera sig.
Aö framleiöslan sé eins hagkvæm og
kostur er. Annað leiöir í ógöngur,
eins og raunar hefur sannast. Niður-
greiöslur eru ákaflega vandmeöfarn-
ar. Hvaö á aö greiöa niöur, hve mikið
og svo framvegis. Slíkt getur af sér
skriffinnskuveldi. Framleiöslan verö-
ur ekki jafn hagkvæm og kostur er,
hvatinn er ekki fyrir hendi. Ég tel að
þaö flókna styrkjakerfi sem komið
hefur veriö á hér á landi hafi leitt
íslenzkan landbúnaö í ógöngur. Þaö
má ekki skilja orö mín svo, aö ég sé
á móti hefðbundnum landbúnaöi,
síöur en svo, en ég er aðeins aö
segja aö landbúnaöur eins og aðrar
atvinnugreinar eiga aö vera stundaö-
ar á heilbrigöan hátt, í heilbrigöri
samkeppni. Neytendur eiga aö
greiöa það verö, sem kostar aö
framleiða vöruna á góöu búi, enda
hafa bændur aldrei beðið um niöur-
grelöslur.
Svínabúið á Hamri
framleiðir svipað
og 15—20 meðal-
stór sveitabýli
Nú sagðir þú, að á Hamri værir þú
með um 100 gyltur. Hvaö þýðir það í
afurðum? „Þetta bú gefur af sér um
1500 grísi árlega en þaö er svipað
kjötmagn og af um sex þúsund
dilkum, eöa sem svarar dilkakjötsaf-
uröa af 15—20 meðalstórum sveita-
býlum. Nú geta menn auðvitað leikiö
sér með tölur. Hér á Hamri starfa þrír
menn, þeir hafa til umráða eina
dráttarvél, Land Roverjeppa og
haugsugu auk annarra smærri tækja.
Á hverju sveitabýli er aö minnsta
kosti ein dráttarvél, jeppi auk ann-
arra innfluttra tækja, bygginga og
fólks. Árlega er milljöröum variö til
niöurgreiðslna í landinu, sem þegar
er ofbeitt. Ég er ekki aö segja aö
leggaj beri niður sauöfjárrækt og
taka upp svínarækt í stærri stfl, síöur
en svo, en eins og málum er háttaö
nú, þá er það staðreynd aö neyzlu-
venjum íslendinga er beint í ákveö-
inn farveg af stjórnvöldum. Þó aö í
óefni sé komið í hinum hefðbundna
íslenzka landbúnaöi þá á ekki aö búa
til vandamál í öörum greinum hans.
Ég segi, aö ábyrgir aöilar eigi ekki aö
skaþa glundroða meö slíkri hvatn-
ingu þegar markaöur er ekki fyrir
hendi. Þaö gefur auga leiö aö þá er
veriö aö búa til ný vandamái.
Viö svínabændur viljum kapp-
kosta aö fara ekki út í samkeppni viö
hinar heföbundnu búgreinar en hafa
nægjanlegt svínakjöt á markaöinum
til neyzlu. Nú eru öll þessi mál í
athugun og óskandi aö vel takist til
og samvinna megi takast þannig aö
framleiöslan veröi í sem réttustu
hlutfalli við neyzluvenjur, sem hafa
þó breyst verulega á síöustu árum.“
H.Halls.