Morgunblaðið - 07.10.1979, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 1979
Jóhann
Már
Maríusson
verkfr.:
Landsvirkjim og
vatnsbúskapur
Góðir fundarmenn
Ég hef verið beðinn að halda hér
erindi um stöðuna í raforkumálum
eins og hún blasir við í dag með
hliðsjón af síðustu fréttum um
slæmt ástand í vatnsbúskap
Landsvirkjunar. Þó að það kunni
að vera að bera í bakkafullan
lækinn á þessum vettvangi, finnst
mér samt tilhlýða að byrja á að
gera nokkra grein fyrir fyrirtæk-
inu sjálfu og þeim markaði, sem
það framleiðir fyrir.
Landsvirkjun er sameign ríkis
og Reykjavíkurborgar, sem eiga
jafnan hlut í fyrirtækinu og var
hún stofnuð samkvæmt lögum um
Landsvirkjun árið 1965. Sam-
kvæmt þeim lögum hefur Laxár-
virkjun heimild til að ganga inn í
Landsvirkjun. Fyrirtækið á og
rekur flestar stærstu vatnsafl-
stöðvar landsins, sem eru allar á
Suðurlandi. Stjórn Landsvirkjun-
ar er skipuð 7 mönnum, þremur
frá hvorum eignaraðila og odda-
manni, sem eignaraðilar hafa
komið sér saman um.
Ljósifoss í Sogi var virkjaður
1937, og er því Ljósafossstöð
rúmlega fertug. í Ljósafossstöð
eru 3 rafalar samtals að afli 15
MW eða 15000 kW.
írafoss og Kistufoss voru virkj-
aðir saman, þar sem er írafossstöð
og tók hún til starfa árið 1953.
írafossstöð er með 3 rafala og er
heildarafl þeirra 48 MW. Með
írafossstöð hófst samvinna ríkis-
ins og Reykjavíkur og gerðist ríkið
þá meðeigandi í Sogsvirkjun.
Steingrímsstöð, þar sem virkjað
er fallið frá Þingvallavatni í
Olfljótsvatn tók til starfa 1959. í
Steingrímsstöð eru 2 rafalar og er
afl þeirra samtals 26 MW. Sam-
tals er því afl Sogsstöðvanna 89
MW. Þegar Steingrímsstöð var
lokið varð ríkið helmingseigandi
að Sogsvirkjun.
Næsta stórátak í vatnsaflsvirkj-
unum á Suðurlandi var bygging
Búrfellsstöðvar, og var fyrsti
áfangi þeirrar stöðvar tekinn í
notkun árið 1969 (105 MW). Stöðin
var fullgerð 1972. Afl hennar er
210 MW í 6 vélasamstæðum. Áður
en seinni hluti Búrfellsstöðvar tók
til starfa, varð að sjá henni fyrir
miðlun til þess að hún hefði nóg
vatn á veturna. Köldukvísl var
veitt í Þórisvatn og byggt var
lokumannvirki við Vatnsfell og
skurður þannig, að hægt er að
hleypa úr Þórisvatni í Tungnaá
ofan Sigöldu og miðla milli árs-
tíða, þ.e. safna vatni á sumrin og
nýta á veturna. Þórisvatn getur
geymt allt að 1000 Gígalítra (1000
millj. rúmmetra) og er þessi miðl-
un undirstaða þess, að hægt sé að
virkja á hagkvæman hátt í
Tungnaá og Þjórsá.
Áður en Búrfellsstöð tók til
starfa voru margir, sem spáðu því,
að ísvandamál í Þjórsá yrðu
mönnum ofviða. Reynslan hefur
sýnt, að þetta var óþarfa svartsýni
og hafa stíflumannvirki við Búr-
fell reynst vel. Allmiklu vatni
verður þó að veita til ísskolunar að
vetrarlagi og er það dýrmætur
dropi sérstaklega eins og nú
stendur á. Nauðsynlegt er að hafa
ísverði við stífluna á veturna enn
sem komið er. Þegar fleiri virkjan-
ir koma fyrir ofan Búrfell hverfur
ísahættan og ísskolunarþörfin að
mestu.
Næsti áfangi í virkjunarmálum
Landsvirkjunar var virkjun
Tungnaár við Sigöldu. Sig-
ölduvirkjun er 150 MW að stærð
með 3 rafölum og er hver um sig
50 MW. Var 1. vél gangsett í apríl
1977. Uppistöðulón Sigölduvirkj-
unar er það stórt, að engin hætta
er á ísvandamálum þar, en leki úr
lóninu hefur reynst meiri en ætlað
var. Þetta stendur þó til bóta, því
unnið verður áfram að þéttingum
og jökulvatnið mun þétta lónbotn,
þegar fram líða stundir.
Nú stendur yfir virkjun
Tungnaár við Hrauneyjafoss, en
hann er í ánni nokkrum kílómetr-
um neðan við Sigöldu. Stöðin
verður 140 MW með tveim vélum
og er ætlunin að bæta þeirri
þriðju við. Verður virkjunin þá 210
MW fullgerð. Áætlað er, að virkj-
unin taki til starfa haustið 1981.
Var sú tímasetning miðuð við
orkueftirspurn eins og hún var
áætluð á árunum 1977 og 1978,
þegar framkvæmdahraði var
ákveðinn.
Fyrir byggingu Norðurlínu var
markaðssvæði Landsvirkjunar
takmarkað af Skeiðarársandi í
austur, Þorskafjarðarheiði í vest-
ur og Holtavörðuheiði í norður.
Markaðssvæðið hefur nú breytzt
verulega og þegar er komin lína
allt norður um til Austurlands. Á
næsta ári er áætlað, að lína til
Vestfjarða verði fullgerð og þá eru
einnig í gangi áætlanir varðandi
Suðausturlínu þ.e. austur frá Sig-
öldu sunnan jökla. Þegar þessar
tengingar eru komnar á, mun
Landsvirkjun framleiða inn á
raforkukerfi, sem nær til því sem
næst allra landsmanna.
Tæplega helmingur þeirrar
orku, sem Landsvirkjun framleið-
ir fer til almenningsveitna þ.e.
Rafmagnsveitu Reykjavíkur, Raf-
magnsveitna ríkisins og Rafveitu
Hafnarfjarðar.
Á síðastliðnu ári, árinu 1978,
seldi fyrirtækið alls um 2150 GWh
þar af keypti ísal um 1130 GWh,
Áburðarverksmiðjan um 150 GWh
og hinar almennu rafveitur 870
GWh. Orka til almenningsveitn-
anna skiptist þannig, að Reykja-
vík fékk 44%, Rarik 51% og
Rafveita Hafnarfjarðar 5%. Öll
var þessi orka forgangsorka, nema
hluti af því sem Áburðarverk-
smiðjan keypti, sem er ótryggð
orka. Fyrri ofn Járnblendiverk-
smiðjunnar, sem var gangsettur í
aprfl 8.1. mun taka um 244 GWh á
ári, en þegar báðir ofnarnir eru
komnir í gagnið er áætlað, að
verksmiðjan taki um 488 GWh/ári
að meðaltali. Helmingur þeirrar
orku verður ótryggð orka. ísal er
að vinna að 20 MW lengingu
annaars kersskálans og verða 12
MW af því afli háð ótryggri
afhendingu.
Fyrirtækið Landsvirkjun á að
bera sig fjárhagslega og einu
tekjurnar eru tekjur af orkusölu.
Á hinn bóginn er ætlazt til, að
Landsvirkjun selji orku á hinn
almenna markað á eins lágu verði
og kostur er. Fyrirtækinu er ætlað
að sjá fyrir vaxandi orkuþörf hins
almenna markaðar á sínu mark-
aðssvæði og afla orku til annarra
notenda eftir því sem um semst.
Fyrirtækið verður því að sjá þessa
aukningu fyrir og reisa nýjar
virkjanir til að taka við, þegar
framleiðslugeta hinna gömlu ann-
ar ekki lengur eftirspurn. Það er í
þessu sambandi mikilvægt að
tímasetja virkjanir rétt. Ef t.d.
Hrauneyjafossvirkjun kemur inn
of snemma, þá hefur þar með
tapast arður af því fé, sem liggur í
virkjuninni, sem getur verið mjög
dýrt. Komi virkjunin aftur á móti
of seint, verður að skerða orkuaf-
hendingu og jafnvel keyra olíu-
stöðvar með rándýrri olíu og er
það ekki síður dýrt. Það er því
vandratað meðalhófið, sérstaklega
þegar þess er gætt, að tímasetn-
ingin byggist á forsendum, sem
menn verða að gefa sér mörgum
árum áður en virkjunin tekur til
starfa, forsendum sem eru háðar
sífelldum breytingum. Það er því
ávallt nokkur áhætta tekin, þegar
nýjar virkjanir eru tímasettar.
Hjá Landsvirkjun er sú áhætta
metin af stjórn fyrirtækisins og
ákvarðanir um tímasetningu tekn-
ar í samræmi við það mat.
En áður en ég fer að tíunda
ástandið, sem nú ríkir, langar mig
að gera stuttlega grein fyrir því,
hvaða forsendur m.a. lágu að baki
tímasetningu Hrauneyjafossvirkj-
unar.
í greinargerð sem Landsvirkjun
sendi eignaraðilum í febrúar 1978
var m.a. gerð grein fyrir nýjustu
athugunum á tímasetningu
Hrauneyjafossvirkjunar. Segir
þar, að tímasetning virkjunarinn-
ar sé mjög háð því, að hve miklu
leyti megi reikna með Kröfluvirkj-
un á fyrstu árum næsta áratugs.
Þá segir einnig, að verði ekki hægt
að reikna með Kröflu, nema að
Iitlu leyti, sé augljóst, að nauðsyn-
legt verði að flýta virkjun Hraun-
eyjafoss sem allra mest. í greinar-
gerð þessari er síðan gert ráð fyrir
því, að Krafla geti skilað fullu afli
annarrar vélasamstæðunnar (35
MW) á árinu 1981, og þótti það
ekki bjartsýnt á umræddum tíma.
Með þessu móti var það útleitt, að
rétti tíminn fyrir Hrauneyjafoss-
virkjun inn á landskerfið væri
haustið 1981.
Við horfumst nú í augu við þá
staðreynd, að Krafla framleiðir
ekki nema um 5—6 MW og þar
sem orkueftirspurn virðist ekki
ætla að verða minni en ráð var
fyrir gert, má öllum vera ljóst, að
aukist orkuvinnsla Kröflu ekki frá
því sem nú er, hafa forsendur
fyrir tímasetningu Hrauneyja-
fossvirkjunar breytzt verulega.
Ég vildi því nota tækifærið hér
til að leggja áherzlu á mikilvægi
þess, að Hrauneyjafossvirkjun
seinki ekki frá því sem nú er
áætlað, en ekki er lengur hægt að
flýta virkjuninni þannig, að hún
kæmi að gagni veturinn 1980/’81.
En víkjum þá að ástandinu eins
og það er í dag. Undanfarin ár
hefur veðurfar verið fremur óhag-
stætt vatnsbúskap Landsvirkjun-
ar. Síðustu fimm ár hefur vetrar-
rennslið við Búrfell þ.e. mánuðina
okt. — apríl verið undir meðallagi
áranna 1950—1979. Þá hefur sum-
arrennslið þ.e. mánuðina maí —
sept. verið undir meðallagi síðustu
þrjú árin. Þrátt fyrir þetta hefur
verið hægt að fullnægja allri
orkueftirspurn með vatnsorkunni
einni, ef frá eru taldar örfáar
gígawattstundir, sem keyra hefur
þurft olíustöðvar vegna bilana og
ístruflana.
Um miðjan apríl s.l. voru enn
um 250 G1 eftir í Þórisvatni (565,3
m.y.s.), sem telja verður sæmilega
stöðu miðað við árin á undan. Var
þá hægt að hefja fyllingu aftur,
því ómiðlað rennsli í ánum nægði
fyrir orkueftirspurninni. I byrjun
maí kólnaði hinsvegar verulega og
hélst svo næstum allan mánuðinn.
Til marks um þetta reyndist með-
alhitinn á Hæli í Gnúpverjahreppi
í maí s.l. rúmum 5° lægri en í
meðalári, sem er mest í kulda frá
því mælingar hófust. Þetta ásamt
úrkomuleysi varð til þess, að
rennsli minnkaði mjög verulega
og varð nú að hleypa úr Þórisvatni
að nýju og gekk svo mest allan
maímánuð. Staðan í lok maí var
því sú, að Þórisvatn var þá lægra
en það hafði nokkru sinni verið á
sama tíma áður. Þetta var þó ekki
talið mjög alvarlegt, þótt ekki
væri það gott og settu menn traust
sitt á leysingarvatn, sumar- og
haustúrkomu. Reyndin varð sú, að
sá dráttur sem varð á því að
vorhlýindin kæmu ollu mikilli
beinni uppgufun snjóa á hálencf-
inu þannig að minna varð úr
leysingarvatni en ella hefði orðið
og þar við bættist, að úrkoma varð
lítil og sumarið stutt og kalt. í
byrjun sept. sl. var því vatnsstað-
an í Þórisvatni lægri en nokkru
sinni áður á sama tima og um 2 m
lægri en árið áður. Miðað við það,
að álag er nú meira en siðastliðinn