Morgunblaðið - 16.10.1979, Page 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. OKTÓBER 1979
Bárður Jakobsson:
Heiður þeim,
sem heiður ber
Árið 1944 boðaði Náttúrulækn-
ingafélag íslands fréttamenn til
fundar í „Næpunni" (Skálholtsstíg
7) í Reykjavík, en þar var félagið
að opna matstofu, og vildi kynna
fræði sín og starfsemi. Flutt voru
erindi og ávörp um hollt matar-
æði, og þar voru á borðum ýmsir
einkennilegir réttir. Þar sá eg í
fyrsta sinn mauk, sem mér leist
ekki sérlega lystugt þá, og hét
„Krúska". Sigurjón á Álafossi
gekk um og skálaði drjúgum við
viðstadda — í mjólkursýru. Erind-
in þóttu nokkuð sérstæð og allt að
því brosleg, en ádrykkja Sigurjóns
glímukappa áhrifalítil. Það var
einhver munur þegar Þorvaldur
opnaði „Síld og fisk“. &á varð
fréttamaður að fá „frí“ til þess að
skjótast frá og skrifa fréttina
meðan hann sæi á ritvél. Hann
kom aftur til þess að bæta á sig —
síld og fiski!
Þessa er ekki minnst hér að
ástæðulausu, því eg held ekki
ofsagt að mataræðiskenningar
náttúrulækningamanna hafi þótt
kyndugar og ekki hlotið almennar
undirtektir. Starfinu var haldið
áfram, og þótt hægt hafi gengið,
þá hefur náöst mikill árangur í
þessu efni og fer vaxandi. Nú er
svo komið að margar kenningar
náttúrulækningamanna njóta vin-
sælda hjá alþýðu manna, enda
hafa ýmsir læknar tekið í sama
streng, og voru þó flestir fáorðir í
fyrstu. Þeir, sem þótti sérvitrir
utangarðsmenn fyrir fáum ára-
tugum, geta nú setið fundi með
læknum, og hlustað brosleitir á
sérfróða menn mæla með ýmsu
því, sem N.L.F.Í. hefur barist fyrir
áratugum saman. Hér með er ekki
sagt að allir taki allt gott og gilt,
sem náttúrulækningamenn halda
fram. Svo dæmi sé tekið þá hefi eg
allt að því ofnæmi fyrir einstökum
fæðutegundum, sem náttúrulækn-
ingamenn mæla með, enda stein-
bítsmorðingi og fiskæta vestan af
fjörðum, „alinn upp á trosi í
lífsins ólgusjó". (Tilvitnun án
leyfis höfundar).
Af heilsuhæli N.L.F.Í. í Hvera-
gerði hefi eg haft mikil kynni
rúman áratug. Eg veit því að þessi
stofnun hefur haft mikil áhrif á
skoðanir og matarvenjur tugþús-
unda manna um land allt, og það
hefur „smitað" út frá sér, ef eg má
orða það svo. Heilsuhælið hefur
unnið kenningum náttúrulækn-
ingamanna meira og almennara
fylgi, heldur en nokkuð annað þótt
fremur hljótt hafi verið um það'
starf. Það er eðli volæðismanna á
heilsuhælum að kveina og kvabba,
en furðu lítið hefur farið fyrir
marktækri gagnrýni m.a. vegna
þess að raunhæfar tillögur til
úrbóta hafa ekki komið fram.
Vinsældir heilsuhælis N.L.F.Í. í
Hveragerði má nokkuð marka af
því, að aðsókn að hælisvist fer
sívaxandi, og því miður fram yfir
það, sem hælið getur annað þrátt
fyrir miklar endurbætur og aukn-
ingu húsnæðis fyrir hælisgesti.
Orgeltón-
leikaríLanda-
kotskirkju
DAVID Pizarro orgelleikari frá
New York heldur tónleika í
Landakotskirkju (ekki Lang-
holtskirkju eins og misritaðist i
fyrirsögn i blaðinu s.l. laugar-
dag.) í kvöld ki. 8.30.
Á efnisskrá er prelúdía og fúga í
H-moll eftir Bach, svíta eftir
Johan Ludvig Kreds og verk eftir
franska, tékkneska og bandaríska
höfunda.
Tónleikarinir eru á vegum Nýja
tónlistarskólans.
Ágreiningur og gagnrýni um
stofnun eins og heilsuhæli N.L.F.Í.
er og hefur alltaf verið algengur
(elliheimili, dvalarheimili, sjúkra-
hús o.fl.), en það breytir engu um
almenna nytsemi stofnunarinnar,
né heldur hið mikla gagn, sem hún
gerir og áhrifa hennar um allar
byggðir landsins.
Eg hefi séð og heyrt frásagnir
um dvöl á heilsuhælinu, og nær
allar einróma loflegar. Mér hefur
þó fundist skorta á það, hve lítið
er getið um það hvað gerir dvöl á
heilsuhælinu bærilega, að ekki sé
sagt ánægjulega. Að baki ánægju-
legra minninga um dvöl á hælinu
getur ekki legið nema í tvennu:
Bárftur Jakobsson.
Vistarverur á hælinu og annar
aðbúnaður, og fólkið, sem starfar
þarna og framkoma þess og við-
mót.
Um „heimavistina" get eg að-
eins sagt að sitthvað er þar farið
að fyrnast, næstum úrelt að nú-
tíma kröfum. Viðhald er þó mjög
gott og hirðing öll, eftir því sem
við verður komið, auk þess sem
stöðugt er unnið að því að stækka
og fulikomna hælið, og er þar átt
við alla aðstöðu, enda nær ótrúleg
breyting orðin síðan eg kynntist
því fyrst fyrir 12 árum. Ágrein-
ingur um það hverju skuli sinna
fyrst er matsatriði, og það vita
þeir gerst um, sem sjá um rekstur
hælisins, hvar skórinn kreppir, en
að auki er þar eins og víðar um
fjárhagserfiðleika að ræða. Þess-
um málum er eg ekki svo kunnug-
ur að eg geti rætt af þekkingu.
Um starfsfólk hælisins átti eg
nokkra gamla minnispúnkta, en
það voru heldur staglsöm en að
vísu lofleg ummæli um marga
einstaklinga. Það var of langt og
ekki nothæft, því þegar eg athug-
aði þetta, komst eg að því, að þótt
eg hefði þekkt margt af starfsfólki
heilsuhælisins svo árum skipti, þá
var það eingöngu um að ræða það,
sem að mér sneri. Eg þekkti ekki
„kerfið" eystra, og er ekki skyldur
né tengdur nokkrum starfsmanni
hælisins það eg viti. Það sem hér
fer á eftir er því almenns eðlis og
einskorðað við það, sem eg veit af
reynslu. Þó skal þess getið, að eg
hefi nokkuð lagt eyra við skrafi
dvalargesta og spurt um skoðanir
manna, sem eg vissi kunnuga og
íhugula.
Sitthvað heyrði eg nefnt, sem
talið var að betur mætti fara, en
við athugun kom í ljós, að þar var
undantekningarlítið um persónu-
leg viðhorf einstaklinga að ræða.
Er þetta eðlilegt því ástæður
manna fyrir vist á heilsuhæli eru
næstum eins margar og dvalar-
gestirnir. Gagnrýni var nær alltaf
lítilfjörleg, og einatt ótæk vegna
þess, að það sem einum þótti betur
henta féll flestum öðrum vel, en
úrbætur þótt reyndar hefðu verið
fjárfrekaar og stundum alveg
óframkvæmanlegar. Almenn regla
getur aldrei átt að fullu við alla
einstaklinga, en það hefur þótt
fljótræði ef ekki fásinna að hagga
við ákvæði, sem hentar mörgum
til að þóknast fáum. Með einstakl-
ingum sem af einhverjum ástæð-
um verða utangarðs, ef svo má
orða það, er hægt að hafa samúð
og liðsinna sérstaklega ef unnt er.
Þetta gildir á öllum sviðum þjóð-
félagsins, en alveg sérstaklega á
sjúkrahúsum og heilsuhælum, þar
sem reglur eru oft strangar og
fortakalausar og hlífðarlausar,
jafnvel þótt hugmyndin að baki sé
að lækna og gera gott.
Heilsuhæli N.F.L.Í. hefur verið
rekið svo af stjórnendum og
starfsliði, að þar hefur mér sýnst
allir vinna af einstökum dugnaði,
samviskusemi og alhug. Öðruvísi
gæti þessi rekstur heldur ekki
gengið, því að starfsliðið er með
ólikindum fátt, miðað við stærð og
umsvif stofnunarinnar og þann
fjölda fólks á öllum aldri og
hvaðanæfa af landinu, sem sinna
þarf og á í margháttuðum erfið-
leikum andlegum og líkamlegum,
nema hvorttveggja sé.
Það er þessi framkoma og vift
mót starfsmanna heilsuhælis
N.F.L.Í., sem fyrst og fremst
gerir hælisdvöl eins bærilega og
efni standa til, er til hvildar og
hressingar og lækninga, og getur
jafnvel orðift ánægjuleg ef vel
tekst.
Um aðalmenn hælis N.F.L.Í.
eystra, lækni og forstjóra, get eeg
fátt sagt. Til þess skortir mig
þekkingu. Eg veit að þeir eru
hugsjónamenn, reglusamir og sér-
lega ötulir í starfi. Þeir hafa unnið
lengi að áhugamálum sínum með
festu og stillingu, jafnaðargeði og
vingjarnlegri framkomu. Það hef-
ur fremur verið beitt fortölum og
fræðslu fremur en þeim reglingi
og hlífðarleysi, sem því miður
einkennir hugsjónamenn oft, en er
sjaldan vænlegt til árangurs,
skapar ósjaldan andstöðu, jafnvel
andúð. Það má ekki skilja þetta
svo, að reglum heilsuhælisins sé
ekki beitt af festu þegar svo ber
undir, þótt ekki sé verið að rexa í
smámunum, sem litlu skipta.
„í maga vorum býr mestur
dugur og mannvit í görnum líka,“
segir í fornu kvæði. Er þetta
kórrétt, enda ekki meira um
annað ritað og rætt heldur en mat.
Þessa hefi eg orðið var á heilsu-
hælinu í Hveragerði. Það er
jafnan heldur misþakkað verk að
matselda fyrir marga svo öllum
líki, hvað þegar um hundruð
manna er að ræða daglega allan
ársins hring og ár eftir ár, og ekki
bætir þar um að aðeins má nota
vissar matartegundir. Það verður
að fylgja föstum reglum, næstum
lyfseðli um það hvað má elda og
hvernig, og hér við bætist að á
heilsuhæli verður oft að taka
sérstakt tillit til sérstaks matar-
æðis sjúklings. Smekkur manna á
mat er næstum eins margbrotinn
og magar eru margir, og fólk getur
verið furðulega vandætt og erfitt
að gera svo því líki. Sjúklingar og
allir dvalargestir á heilsuhælinu
koma úr öllum byggðum landsins,
margir fullorðnir og hafa vanist
ákveðnum mat mestan hluta æfi
og nú verða þeir allt í einu að taka
upp nýja og jafnvel óþekkta
matarhætti. Það er því að vonum
að sitthvað er talað um mataræði
á heilsuhæli N.F.L.Í. Samt er það
svo að eg hefi sjaldan séð að
dvalargestir hafi ekki matarlyst
og yfirleitt orðið gott af. Annað
mál er það, að menn verða stund-
um að læra átið eins og lömbin, og
svo fór mér í fyrsta skipti. Eg
komst að því að réttur, sem mér
leist vel á hæfði mér ekki, mér
varð blátt áfram illt, en eg hefi
látið þennan rétt í friði síðan, og
hann ekkert ónáðað mig. Um þetta
geti eg nefn dæmi, sem eg hefi séð
og verið sagt frá. Það má fylgja
með, að stundum þegar eg hefi
horft á fólk næla sér í mat á disk,
þá hefur mér stundum dottið í hug
ljóðlína (Örn Arnarson), „Líf hans
var til fárra fiska metið. Furðan-
legt, hvað strákurinn gat étið.“
Fátt veit eg um matarhollustu
fyrir sjálfan mig hvað þá aðra.
Áftur á móti veit eg það og hefi oft
heyrt talað um, að konan, sem
hefir stjórnað matseld á
heilsuhælinu svo lengi, sem eg
man, er snjöll í starfi, stjórnsöm,
ötul og elskuleg. Þrátt fyrir
laMaust annríki hefur henni í engu
brugðið frá því eg sá hana fyrst,
og svo mikið er víst að hún nýtur
almenra vinsælda og hylli.
Eg hefi nefnt matinn sérstak-
lega, af því að ekkert snertir alla
dvalargesti jafn almennt. Læknir
heilsuhælisins og hjúkrunarlið
gegna vitanlega miklu og oft
afgerandi hlutverki, en það er
sérhæfðara. Á þeim vettvangi er
mikið álag og margháttað, og það
leiðir af sjálfu sér, þegar litið er á
þann grúa sjúklinga, sem leita
lækninga á heilsuhælinu og til
þess að fá bót á mörgum meinum
og misjöfnum, að það getur ekki
tekist að gera því nákvæm skil, ef
það er^ þá hægt. Þegar eg hugsa
um þaá, sem eg hefi reynt og heyrt
frá stórum sjúkrahúsum með full-
komnum tækjum, hálaunuðum
læknum og sérfróðum, aðstoðar-
læknum og fjölmennu og þraut-
þjálfuðu hjúkrunarliði, þá furðar
mig á því hve fátt og léttvægt eg
hefi heyrt af gagnrýni um heilsu-
gæslu á Hveragerðishælinu.
Eg verð að stikla á stóru. Mér
hefur virst allt starfslið heilsuhl-
isins undantekningarlítið vera
hjálpfúst og viljað og reynt að
leysa þann vanda dvalargesta,
sem er í verkahring þess. Eg get
ekki sleppt því að minna sérstak-
lega á mann, sem um langt skeið
hefur stytt dvalargestum stundir
og glatt þá með söng sínum og
fleiru, sem hann hefur staðið að,
og gert þetta með glaðværð og
prúðmennsku. Hann er lands-
kunnur.
Skrifstofustúlkurnar leysa af
greiðvirkni úr fleiri vandamálum
heldur en að færa tölur í bækur og
rukka hælisdvalarkostnað, en það
er eins og þær séu nokkuð afsíðis
og beri minna á hjálpfýsi þeirra
og viðmótsgæðum.
Eg veit ekki hvaða einkunn eg á
að gefa símaþjónustunni á heilsu-
hælinu, en hún afbragðs góð, og er
þó starfið argsamt og svo bind-
andi að símastúlkur hafa ekki
ráðrúm til þess að hreyfa sig úr
sæti eða rétta úr sér langtímum
saman. Auk 7ess er þarna næstum
upplýsingamiðstöð, sem allir tala
við og þekkja, og ofan á það má
næstum segja að þarna sé líka
taugamiðstöð hælisins. Eg get
Gjaldskránni er skipt í fimm
flokka:
1. flokkur: Gjald kr. 18.000 -
Handverkfæri, handvagnar,
brýnsluvélar.
2. flokkur: Gjald kr. 36.000 -
Jarðvinnslutæki, tengivagnar,
hálfbelti og keðjur, sláttuvélar,
snúningsvélar, múgavélar, færi-
bönd, súgþurrkunarblásarar, raf-
girðingar, garðsláttuvélar,
drykkjarker.
3. flokkur: Gjald kr. 54.000 -
áburðardreifarar, talíur, dælur,
sniglar, ámokstur- og hleðslutæki,
aðeins sagt það, að raddir þessara
stúlkna eru landskunnar, og eg
veit að fjölmargir hugsa til þeirra
með hlýju, að ekki sé fastar að
orði kveðið.
Þá er ekki síst að minnast
hinnar rösku og glaðværu konu,
sem sinnir innritun sjúklinga,
afgreiðir á bókasafninu, og gerir
máske fleira, þó eg viti ekki
hvernig það mætti vera. Eg hefði
viljað hæla henni, en það gæti
líkst skjalli, svo að eg læt nægja
að segja að eg dáist að dugnaði
hennar og hjálpsemi, og eg veit að
þar tala eg fyrir marga. Þessi
elska verður að sætta sig við það
hvort sem henni líkar betur eða
verr.
Fyrir nokkrum árum sat eg
sunnan við heilsuhælisbygging-
una. Hlýtt var enda sól á lofti, en
skýjafar þó nokkuð. Þar sem eg
glápi hugsunarlítið á ský, sem dró
fyrir sóli, o var næstum eins og
þríhöfðaði kálfurinn, sem ríkisút-
varpið fann í Stykkishólmi hérna
á árunum, þá gengur hjá 10 eða 12
ára piltur.
„Góðan dag,“ segir hann skýrt, en
,eg tek undir og segi:
„Geturðu ekki fengið þér hrífu
og krakað frá sólinni?"
„Næ ekki upp,“ segir hann, „ekki
þótt ég væri kvenmaður."
„Heldurðu að þær næðu
hærra?"
„Nei, en þær eru svo frekar."
Pilturinn hvarf fyrir húshornið
og eg hefi ekki séð hann síðan og
veit á honum engin deili. Eg gapti
soldið, fór inn og skrifaði þetta
orðrétt niður.Eg velti því fyrir
mér hvaðan piltinum hefði komið
svo stórkostleg viska. Eg læt þessa
sögu flakka af því, að eg vissi að
þessa frekjuhugmynd hefur hann
eklti fengið af kynnum við starfs-
fólkið á heilsuhælinu í Hvera-
gerði. Festu þekki eg á þessari
stofnun, frekju ekki.
Eg er illa að mér í „fræðunum",
en mig minnir þó að einhversstað-
ar sé skráð.
„Það, sem þér gerið mínum
minnstu bræðrum, gerið þér og
mér.“
Oft hefur mér þótt þetta geta
átt við heilsuhælið í Hveragerði,
og reyndar mættu þessi orð vera
einkunn allra stofnana, sem reyna
að greiða götu þeirra, sem bágt og
erfitt eiga í brösóttu jarðlífi.
Fátt eitt er sagt hér að framan,
sem mér er þó ofarlega í huga. Eg
vona að vilji sé tekinn fyrir verk,
og jafnframt að það skiljist hvað
fyrir mér vakir. Eg vildi láta í ljós
það, sem fyrirsögn þessa greinar-
korna segir: Heiður þeim, sem
heiður ber.
Á Höfuðdag 1979
(Grein þessi hefur ekki birzt fyrr
vegna mistaka. en hún barst
blaðinu íyrir lát Björns L. Jóns-
sonar læknis).
sláttutætarar, heyhleðsluvagnar,
heybindivélar, heyflutningsblás-
arar, flokkunarvélar, sáð- og
plöntunarvélar, hitunartæki til
þurrkunar.
4. flokkur: Gjald kr. 72.000 -
Gröfuvélar, úðunartæki, upptöku-
vélar, heyþurrkunarkerfi.
5. flokkur: Gjald kr. 90.000 -
Traktorar, vélþurrkunartæki fyrir
hey, kornþreskivélar.
Um önnur verkfæri en tilgreind
eru hér að ofan skal prófunargjald
ákvarðað af Rannsóknastofnun
landbúnaðarins hverju sinni.
Ný gjaldskrá fyr-
ir prófun búvéla
LANDBÚNAÐARRÁÐUNEYTIÐ hefur auglýst nýja
gjaldskrá fyrir prófun búvéla. Prófun þessa ber að
framkvæma á öllum tækjum og vélum er nota á til
landbúnaðar og fyrirtæki hyggjast setja á markað
hérlendis. Fer hún íram á vegum Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins. sem síðan gefur umsögn um tækin og
geta bændur þá leitað til ráðunauta eftir upplýsingum.
Sagði Guðmundur Sigþórsson hjá landbúnaðaráðuneyt-
inu að með þessu væri verið að tryggja að ekki væru sett
á markað önnur tæki en þau er stæðust fyllstu kröfur.