Morgunblaðið - 16.12.1979, Blaðsíða 2

66
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
Skáld eru ekki
lengur fingur guðs
að þeir hafa lifað vernduðu og
góðu lífi. Sagan fjallar um þessa
skrýtnu breytingu, sem verður í
lífi manna, þegar þeir fullorðnast.
Þetta er bók um það og eiginlega
ekkert annað. Það eru misjafnar
móttökur, sem menn fá, þegar þeir
fullorðnast. En þær kosta alltaf
eitthvað. Stundum held ég að
unglingum hljóti að finnast, þegar
þeir fara út í fullorðinsárin, sem
þeir gangi á broddgöltum, éti
broddgelti og sofi hjá broddgölt-
um. Þessi saga er fyrst og fremst
það sem ég held að sé rétt í að
verða fullorðinn."
— Þú skrifar skáldsögu. Þú
ert að vinna að heimildabók um
Kjarval. Þú ert að gera kvik-
myndir. Þú skrifar greinar í
blöð. Og svo býrðu til ljóð. Ertu
ekki klofinn í herðar niður i
þessu öliu saman?
„Þetta er djöfuls elja. Hún
kemur með fullorðinsárunum. Það
er bara að halda sig við steðjann
og hamra járnið dag og nótt.
Ég hef fengið margvísleg skot
út á það að ég sé fastlaunaður
rithöfundur. Menn virðast sjá
einhverjum ofsjónum yfir því, ef
ég bætist í hóp um 36 þúsund
manns, sem eru á opinberum
launum í þessu landi. Út af þessari
skothríð þá fletti ég upp í skatta-
framtalinu mínu á dögunum. Og
þá kom í Ijós, að 1978 voru
launagreiðendur mínir 17 talsins.
Ég býst við að ýmsu hæglætis
fólki þætti nóg um að eiga lifi-
brauð sitt svo undir sól og regni.
Hitt er svo annað mál, að ég
nenni ekki annað en að vinna. Það
er ekki minn lífsstíll að leggjast
upp í loft og deyja viljandi úr
hungri. En ég erfi ekkert við þá
menn sem vilja ekki skilja eðlilega
sjálfsbjargarviðleitni og eru að
narta í mig fyrir að deyja ekki úr
hor og aumingjaskap einhvern
daginn. Ég bara ber mína hluti.
En þetta sýnir út af fyrir sig,
hvernig það er að vera atvinnurit-
höfundur á íslandi. Þetta er eins
og í viðskiptum. Maður hefur
kannski 17 færi úti og bara eitt
skilar einhverjum afla. Og svo á
ég fúlgu af pólitískum óvildar-
mönnum. Það kemur niður á mér
sem rithöfundi svona eftir eðli og
innræti viðkomanda.
En ég er nú ekki klofinn í
herðar niður. Ég skipti tíma
mínum vel niður. Varðandi kvik-
myndina hefur minn starfi mest
farið í fjármögnunina. Mér skilst
að kvikmyndin gangi nú undir
nafninu Lán og skuldir, en ekki
Land og synir. Ég vona samt
fastlega að hún fái aftur sitt rétta
nafn, þegar hún kemst til sýninga
eftir áramótin.
Varðandi ljóð mín er nú lítið að
segja. Ég yrki á servíettur, þegar
mig langar til. Síðast orti ég ljóð
um Sigurð Jónsson frá Brún.
Hafði þá ekki ort lengi, en þetta
ljóð datt niður í mig. Þannig er
það nú í þessu sautján liða vafstri
per ár, að maður á sínar góðu
stundir. Maður hefur þessar
skrýtnu adrealíninnspýtingar og
fær hugmyndir. Og fyrir þær er ég
þakklátur."
— Er þér þetta þá auðvelt
starf?
„Ég skal segja þér það, að það
hefur alltaf verið erfitt fyrir mig
að skrifa bækur og þá meina ég
skáldsögur. Ég tel mig alveg
fullbefarinn í blaðamennsku. En
skáldsögurnar eru mér mikill
þrældómur. Ég vinn þær af því að
ég má bara til. Enda eru það ekki
nema einstaka persónur, sem mér
þykir vænt um úr sögum mínum.
Sögurnar sjálfar eru mér of erfið-
ar til að þær standi mér nærri
eftir á.
Hins vegar á ég auðvelt með að
yrkja ljóð. Reyndar finnst mér það
stórhættulegt hvað ég á auðvelt
með að yrkja. Það er svo mikil
hætta á bulli, ef maður á auðvelt
með einhvern hlut. En ljóðin hafa
alltaf verið mér kær.
Það var að vísu alveg sama
tilfinningin með fyrstu skáldsög-
una. En síðan hefur skáldsagna-
gerðin bara verið vinna með ein-
staka kært minni sem ívaf.“
— Af hverju hefur þú þá ekki
gert meira af þvi að koma ljóðum
í bækur?
„Ég held ég sætti mig alveg við
að ljóðin mín séu ekki útflutnings-
vara. Ég held að þetta séu bara
servíettuljóð. En þau geta engu að
síður glatt mig meira en annað.
Það er viss ánægja í því einu að fá
svar við því, hvað maður getur og
hvað maður má.
Málin hafa líka þróazt þannig,
að skáldsagan hefur orðið mitt fag
með tímanum."
— En fyrst þctta er nú svona
erfitt. Hefur það aldrei hvarflað
að þér að hætta að skrifa skáld-
sögur?
„Mér vitanlega hefur ekki nema
einn maður haft nægan kjark til
að hætta að skrifa bækur. Það er
Alexander Kielland, sem skrifaði
bækur með glæsibrag í ein tíu ár
og hætti svo og gerðist amtmaður
eða sýslumaður. Það þarf mikinn
kjark til að hætta að skrifa bækur,
þegar það einu sinni er orðin
manns staða í lífinu. Það þarf
mikinn kjark til að yfirgefa sína
stöðu í lífinu.
Ég býst ekki við að ég fengi
neina sýslu, þótt ég hætti að
skrifa. Jafnvel þótt Vimmi sé
dómsmálaráðherra. Eftir reynsl-
una í sumar af að jarða Ólaf
Einarsson frá Gilsbakka norður í
Svarfaðarda!, þá gæti ég í mesta
lagi orðið djákni.
Ég er sannfærður um það, að
hefði ég ekki kynnzt Stefáni
Bjarman, þá væri ég ennþá
vörubílstjóri norður á Akureyri.
En nú er það mín staða að skrifa
bækur. Hún hefur kostað mig
meiri vinnu en ég get kastað frá
mér. Þessi stóru impúls gagna
manni nefnilega ekki nema í
fyrstu. Þau duga manni aðeins af
stað, benda til ákveðinnar getu, en
svo verður maður sjálfur að taka
við og vinna sig farsællega yfir í
stritið. Venja hugann undir okið.
Og það er svo einkennilegt, að
þegar eitt verk er búið, þá er
maður aldrei orðinn afþreyttur
fyrr en maður er farinn að
spekúlera í einhverju nýju.
Þannig kallar þessi vinna á mig.
Þetta er allt með öðrum hætti en
sú hugljómun, sem menn fengu á
19ndu öldinni. Skáld eru ekki
lengur fingur guðs. Hugsaðu þér
bara þegar Matthías yrkir „Skín
við sólu Skagafjörður". Hann er
að fara fram að borða, maðurinn,
þegar hann fær hugljómun og
yrkir þetta kvæði, en, to, tre.
Kemur svo fram og fer að borða og
les þá kvæðið upp yfir mannskap-
inn. Nú vélritar þú í tvo, þrjá
mánuði. Og það er ekki hægt að
gera í einni inspírasjón.
Ef til vill höldum við ennþá, að
skáldskapurinn sé eitthvað sem
kemur að ofan. En þar hefur orðið
breyting á.“
— Af hverju?
„Ég hygg að verkefnin séu ólík.
Það logar enginn af föðurlandsást
núna. Þess í stað fara menn í
Keflavíkurgöngur og hinir minn-
ast ekki á fyrirbrigðið. Föður-
landsást virðist virka hlægilega á
okkur.
í stað þessa stóra og mikla
ásláttar 19ndu aldarinnar á mikl-
ar hugsjónir, þá er okkar ævihlut-
verk á 20. öld að fást við skáldverk
út frá sjónarmiði raunsæis og
sögulegs gildis. Það er sama,
hvernig sem fólk reynir að vera
nýtízkulegt í skáldskapnum, þá er
hann fyrst og fremst söguleg
minni. Þetta á efalaust rætur
sínar að rekja til þess, að við
höfum ekki eignast neina nýja
tilfinningalega sögu. Við lifum
enn við neista 19ndu aldar, erum
ennþá við sögulegt gildi hennar(og
metum skáldskap að hluta út frá
því. Það er kannski af því að hún
var svo sterk og voldug og mikið af
guðdómi í henni.
Þetta er svo sem ágætt. Því
skyldum við ekki lifa svo lengi
sem fært er á innstæðu 19ndu
aldarinnar? Hún er ef til vill eina
hugsjónin sem við eigum."
— Hvað vill Indriði G. Þor-
steinsson gera á eftir Unglings-
vetri?
„Ég á eftir að skrifa nokkrar
bækur. En ekki margar. Ég lofa
því að hafa þær ekki margar.
Mig hefur lengi langað að skrifa
stóra skáldsögu. Langa og mikla.
Hún gæti heitið Pappírsveizlan og
ég ætla þar að fjalla um sögu
blaðamennskunnar á íslandi 1955
til 1970. Blaðamennskan á þessum
tíma er í raun aðdragandi að því
sem blaðamennskan er nú, þessu
frjálsræði og þeirri opnun, sem
orðið hefur. Þá voru bara fáir
menn, sem gengu með þetta í
maganum. Og þeim var ekkert of
vel tekið. Sumir voru skornir upp
síðar af því að það reyndi of mikið
á magann í þeim að gera þessar
tilraunir í átt til frjálsræðisins.
Svo hef ég líka oft verið að velta
fyrir mér þeirri nauðsyn íslend-
inga að eiga fræga menn í útlönd-
um. Það virðist hafa verið svona
lítilli þjóð óendanlega nauðsynlegt
að eiga slíka menn. Það er ákveð-
inn stétt að vera frægur maður í
útlöndum. Ég hef verið að gæla
við þá hugmynd að setja saman
nokkra góða menn, sem urðu
kannski ekki svo ýkja frægir, en
höfðu alla tilburði til þess. Menn
eins og Eggert Stefánsson söngv-
ara, Asmund Jónsson frá Skúfs-
stöðum, sem orti fyrir kónginn,
Steindór Sigurðsson skáld, sem dó
á Akureyri, og Jóhannes Birki-
land, sem seldi píanó á sléttum
Kanada. Ef svona menn yrðu allir
settir í eina Kitchenaid-hrærivél
og bakaðir svolítið saman, þannig
að úr yrði ein persóna, og segðum
síðan frá þeim frægðarmanni, þá
held ég að við gætum eignast
nokkuð góða bók.
Endahnútinn ætla ég avo að
reka á þetta með ættarsögu. Ég er
að vona, að þegar ég orðinn eldri
maður, þá verði félagsmálapakk-
arnir orðnir svo ríflegir í þessu
þjóðfélagi, að ég þurfi ekki að
sækja laun mín til 17 aðila, heldur
geti bara labbað niður í Trygg-
ingastofnun. Þá ætla ég að skrifa
ættarsögu úr framdölum Skaga-
fjarðar. í raun og veru er þetta
það eina, sem ég hlakka verulega
til að gera.
Ég lofaði að vísu föðursystur
minni því að ég skyldi ekki skrifa
þessa ættarsögu. En ég held nú að
mér sé óhætt að svíkja hana.“
-fj.
I
|GROHE
2 VATNSNUDDTÆKI
S TIL JÓLAGJAFA
Gefið gjöf sem gerir öllum gott og sérstaklega
þeim sem þjást af gigt og vöðvabólgu.
Undratækið sem mýkir vöðva og veitir vellíðan.
Hægt er að tengja vatnsnuddtækið við hvaða
blöndunartæki sem er, gömul sem ný.
Heimilisgjöfin í ár.
B.B. BYGGINGAVÖRUR HE
SUOURLANDSBRAUT 4. SlMI 33331. (H. BEN. HÚSIÐ)
Jólagjöfin sem
reiknað er með
Er CANON vasatölva og þér getiö valiö úr 10
mismunandi geröum. Komiö meðan úrvaliö er
nóg.
Sendum í póstkröfu og gefum kaupendum góð ráð
um val gegnum síma.
CANON fyrir skólafólk
CANON fyrir herra
CANON ffyrir dömur
CANON fyrir alla
SKRIFVÉLIN hf.
Suðurlandsbraut 12
sími 85277 85275.
Einnig selt til jóla í Jólamagasíninu
Ártúnshöföa.