Morgunblaðið - 24.10.1980, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. OKTÓBER 1980
Pólverjar
eiga undir
högg að sækja
Pólverjar eru langtum háðari
Sovétríkjunum efnahagslega en
menn virðast halda í fljótu
bragði. Astæðan er sú að Sovét-
ríkin hafa verið í þeirri valda-
aðstöðu að geta gert leppríki sín
háð sér. Þróunin á hinum síð-
ustu 35 árum í þessum löndum
hefur verið slík að þeim væri
nær ógerningur að brjótast und-
an veldi Sovétríkjanna af efna-
hagsástæðum, svo ekki sé
minnzt á sovézka herinn. Þó
verður að segja, að Rúmenar
hafa ekki ætíð verið Sovét-
mönnum þægur ljár í þúfu, og
hefur það haft sín áhrif.
Pólverjar hafa orðið að sitja
og standa eins og valdhafarnir í
Kreml hafa fyrirskipað. Það
hefur líka verið hægt að kúga
Pólverja til hlýðni með olíunni,
því að ef þeir fá ekki nægar
birgðir af henni frá Sovétríkjun-
um verða þeir að kaupa hana á
uppsprengdu heimsmarkaðs-
verði, sem þeir hafa ekki efni á,
og borga hana í útlendum gjald-
eyri, sem kemur sér illa.
Olíuvopnið er því afar áhrifa-
ríkt. Talið er að Pólverjar kaupi
í ár 15,9 milljón tunnur af olíu
frá Sovétríkjunum, en það er
87,3% af öllum olíuinnflutningi
þeirra. Árið 1978 keyptu þeir
13,5 milljón tunnur, sem var
80,1% af olíuinnflutningnum.
Pólverjar myndu gjarnan vilja
kaupa alla sína olíu af Sovét-
mönnum, því að Austantjalds-
löndin fá hana keypta með
hagkvæmari kjörum en á heims-
markaðinum. Þótt Sovétmenn
vilji gjarnan aðlaga olíuverð sitt
heimsmarkaðsverðinu hefur
Austantjaldslöndunum hingað
til tekizt að fá þá ofan af því. Því
mætti segja að Pólverjar hefðu
yfir engu að kvarta í þessum
efnum.
I dag verða Austantjaldslönd-
in samt að borga Sovétmönnum
fimm sinnum hærra verð fyrir
olíuna en árið 1971, og segja því
sumir að sú efnahagsaðstoð, sem
Pólverjar fá frá Sovétríkjunum,
sé aðeins brot af því sem þeir
hafa út úr þeim á öðrum sviðum,
enda neyðast Pólverjar til þess
að auka útflutning sinn jafnt og
þétt til þess að geta greitt
olíuna. Þetta sannast á því að
árið 1972 gátu Pólverjar keypt
eina tunnu af olíu fyrir sama
magn af kolum, en í dag fá þeir
fyrir sama magn af kolum að-
eins 440 kg af olíu, enda hagnast
Sovétmenn dálaglega á þeim
viðskiptum.
Fyrir nokkrum árum gátu
Pólverjar keypt alla þá olíu, sem
þeir þurftu á að halda, í Sovét-
ríkjunum á niðursettu verði, en
þeir tímar eru liðnir. Létu Sovét-
menn eftir sér að hækka olíu-
verðið til jafns við heimsmark-
aðsverð, yrðu þeir að bæta lepp-
ríkjunum það upp á annan hátt,
og er þá verr farið en heima
setið.
Pólverjar eru svo háðir olíu-
kaupum sínum frá Sovétríkjun-
um að ef þau drægjust saman að
verulegu leyti myndi iðnaður þar
í landi næstum stöðvast því að
þeir eiga ekki nægan útlendan
gjaldeyri til þess að kaupa hana
á heimsmarkaðinum. Þetta sýnir
að þó að vestrænar iðnaðarþjóð-
Þeir verða sifellt
háðari Sovétríkjunum
ir séu háðar OPEC, þá eru
Austantjaldslöndin miklu háðari
Sovétríkjunum.
Þetta var allt með ráðum gert,
því að árið 1937 var aðeins 7% af
utanríkisverzlun Pólverja við
Sovétríkin, en 1945 var hún
orðin 60%. Um þetta var samið
árið 1945, þegar lögð voru drög
að kolaútflutningi Pólverja til
Sovétríkjanna. Þeir urðu enn
háðari Sovétmönnum árið 1949
þegar sett var á laggirnar ráð
sem stuðla átti að gagnkvæmri
efnahagsaðstoð ríkjanna. En ráð
þetta var stofnað til þess eins að
koma í veg fyrir að Pólverjar
hefðu nokkur samskipti við vest-
ræn ríki.
Krútsjof tókst að vísu ekki að
skikka Austur-Evrópuþjóðirnar
til þess að einskorða framleiðslu
sína við ákveðnar vörutegundir.
Eftir uppreisnina í Póllandi árið
1956 fengu Pólverjar hærra verð
fyrir kol, en áður höfðu þeir
aðeins fengið einn Bandaríkja-
dal fyrir kolatunnuna.
Árið 1971 varð sú breyting á í
Austantjaldslöndunum að stefnt
var að nokkurs konar efnahags-
bandalagi innan þeirra. í fyrsta
skipti fóru þessi lönd að miða
framleiðslu sína við þarfir hinna
landanna, eins og tíðkast í hin-
um vestræna heimi. Átti þessi
samvinna að komast til fram-
kvæmda á árunum milli 1971 og
1990. En þótt ekki hafi verið
horfið frá þessari alhliða sam-
vinnu opinberlega, þá hefur
áherzla verið lögð á það í seinni
tíð að beina öllum kröftum að
vinnslu hráefna, landbúnaðar-
vara, véla og flutningatækja.
Segja sérfræðingar, sem fjalla
um málefni Austantjaldslanda á
Vesturlöndum, að stefna þessi
Eftir von
Hans J. Mahnke
kunni að valda miklum breyting-
um í þeim löndum. Verja skal
óhemju miklu fjármagni til
þessara framkvæmda eða sem
svarar 100—130 milljörðum
Bandaríkjadala til ársins 1990. í -
næstkomandi fimm ára áætlun
er því gert ráð fyrir að megin-
markmiðið verði orkufram-
leiðsla í Sovétríkjunum sjálfum,
allt frá jarðgasi til kjarnorku.
Rúmenar einir hafa borið
fram mótmæli þar eð þeim
finnst gengið á sinn hlut, og þeir
vildu gjarnan koma á fót stór-
iðju í sínu landi. En Sovétmenn
virðast með samvinnu þessari
vilja hirða gróðann, en jafna
byrðinni á leppríkin.
Hafnarverkamenn i
Danzig reistu þetta minn-
ismerki til þess að minnast
þeirra sem féllu í óeirð-
unum árið 1970, en þá
gerðu pólskir verkamenn
uppreisn af efnahagsástæð-
um.
Annar ávinningur Sovét-
manna með samvinnu er sá að
með hlutdeild sinni og fjár-
framlögum til slíkra stórverk-
efna minnka möguleikar land-
anna til þess að eiga viðskipti við
Vesturveldin. Sovétmenn hafa
löngum séð ofsjónum yfir við-
skiptum leppríkja þeirra við
Vesturveldin sem þeir telja að
spilli stórum samvinnu og sam-
stöðu Austantjaldslandanna.
Innan ramma þessarar sam-
vinnu hafa Pólverjar lagt megin-
áherzlu á skipasmíði, smíði járn-
brautarlesta, byggingar og vega-
lagningu, sem og smíði rafeinda-
tækja, efnaframleiðslu og fram-
leiðslu sykurs. Einn fimmti hluti
alls útflutnings Pólverja til
hinna Austantjaldslandanna á
rætur sínar að rekja til þessara
milliríkjasamninga, en árið 1971
voru það aðeins 2,3% af heildar-
útflutningi. Því er spáð að árið
1985 verði þetta einn þriðji af
heildarútflutningi. Pólverjar eru
því háðari Austantjaldslöndun-
um um útflutning en t.d. Vest-
ur-Þjóðverjar Efnahagsbanda-
lagi Evrópu, en þó eru Vestur-
Þjóðverjar ekki jafnháðir einu
einstöku landi og Pólverjar, því
35,4% heildarinnflutnings
þeirra og 31,3% heildarútflutn-
ings þeirra er til Sovétríkjanna.
Pólverjar áttu mest viðskipti
við Vestur-Þjóðverja af þjóðum
Vestur-Evrópu, en útflutningur
þangað nam 6,5% og innflutn-
ingur einnig 6,5%. Á síðasta ári
jukust viðskipti Pólverja við
þróunarlöndin, og nam innflutn-
ingur 7,9% og útflutningur 8%
af heildarviðskiptum. Þeir eru
enn háðir viðskiptum við Vestur-
veldin, því enn sem fyrr geta
þeir aðeins þaðan aflað sér
nauðsynlegrar tækni til þess að
draga úr orkuþörf og iðnvæðast,
svo að eitthvað sé nefnt. En þó
að Pólverjum sé þetta tvennt
mikið nauðsynjamál vegna þess
að olían frá Sovétríkjunum verð-
ur æ torfengnari, þá munu þeir
enn um hríð verða að hlýða
yfirboðurum sínum í Kreml.
Erlendar bækur:
Fjármálaráðherrann myrtur
Ný bók eftir
Andreas Norland
ANDREAS Norland. aðalrit-
stjóri norska hiaðsins Verdens
Gang sendi frá sér fyrstu
skáldsögu sína i fyrra, saka-
málasögu þar sem norska stór-
þingið mun hafa verið sogusvið:
þingmaður einn fannst þar
myrtur. Norland hefur nú sent
frá sér nýja bók. en færir ekki
sögusviðið ýkja langt. en þó um
set: nú er það fjármálaráðherr-
ann sjálfur sem er myrtur.
Fjármálaráðherrann hefur
jafnan með í pússi sínu brúsa
með sérlöguðum drykk, sem
hann dreypir á öðru hverju í
dagsins önn, sér til hressingar
og vegna þess að kaffið í fjár-
málaráðuneytinu og þinginu er
svo vont(l). Nú er einhver sem
laumar blásýru í brúsann og
fyrir tilviljun er það ekki fyrr en
í sjónvarpssal um kvöldið að
ráðherrann fær sér sopa úr
brúsanum og uggir ekki að sér.
En hnígur niður í augsýn sjón-
varpsáhorfenda. Ráðherrann,
Gunnar Undheim, er umdeildur
maður, eins og fjármálaráðherra
er vandi, og auk þess hafði hann
kvöldið áður látið í ljós hispurs-
lausar skoðanir á þingflokks-
fundi. Þar hafði hann mælt með
róttækum niðurskurði á ýmsum
tegundum tryggingabóta, auk
þess sem hann vildi láta draga
úr kostnaði við yfirbygginguna
og báknið. Fyrir einhver svik
lekur þetta út af fundinum og
síðasti ævidagur fjármálaráð-
herrans er æsingslegur og menn
bræða með sér, hvort hann
neyðist ekki til að segja af sér
vegna þessara meinvondu skoð-
ana sinna. Ýmsir kollegar hans
eru að vísu á sama máli, en þá
skortir djörfung Undheims til að
skýra frá því í áheyrn alþjóðar.
Lýsingin á síðasta degi Und-
heims er spennandi og skil-
merkileg. Síðan hefst rannsókn
morðsins og til hennar er kvadd-
ur rannsóknarlögreglumaðurinn
Kaare Jespersen, sem nýtur að-
stoðar Nils nokkurs Hejle, fyrr-
verandi þingmanns, sem virðist
eyða öllum stundum í þinghús-
inu. Rannsókninni eru gerð góð
skil, en þegar kemur að upp-
ljóstruninni dettur botninn held-
ur úr og hann verður hálf
flatneskjulegur.
Ég minnist ekki í fljótheitum
að hafa lesið margar sakamála-
sögur eftir norska nútímahöf-
unda. Fjármálaráðherrann
myrtur er mæt afþreygingar-
saga og skrifuð af leikni og
kunnáttusemi. Hins vegar er ég
ekki öldungis sammála því sem
segir á kápusíðu bókarinnar að
hún sé einnig spennandi samfé-
lagssaga. En það er eins og oftar,
að það er eins og ekki megi segja
snjalla sögu, stöðugt þarf að bisa
við að fylla hana af boðskap. Og
ég get ekki séð að lýsingin á
ríkisstjórnarfundinum sé sér-
lega traustvekjandi fyrir neina
ríkisstjórn ef þeir fara fram á
þann hátt. Og auðvitað gætu
konur reiðzt og mótmælt þeim
viðbrögðum sem trygginga- og
heilbrigðisráðherrann — sem er
kona — sýnir. Þegar fjármála-
ráðherrann þverneitar að láta
hana hafa meiri peninga til að
byggja sjúkrahús og öldrunar-
heimili, hleypur ráðherrann há-
skælandi af fundi!
En.svo langt sem hún nær er
bókin hugnanlegur lestur. Það er
ágætt að hafa svona bækur til að
glugga í, jafnvel þótt ekki sé þar
með sagt, að hér sé á ferð meiri
háttar bókmenntaverk.
Norsk Gyldendal gefur bókina
út.
Jóhanna Kristjónsdóttir