Morgunblaðið - 24.10.1980, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. OKTÓBER 1980
17
Konur á Alþingi
Á þessu ári eru liðin 65 ár, síðan
íslenskar konur öðluðust full pólitísk
réttindi, kosningarétt og kjörgengi til
Alþingis. Að vísu voru þessi réttindi í
upphafi nokkrum annmörkum háð, því
að skv. stjórnarskrárbreytingunni 1915
skyldi við samningu fyrstu kjörskrár
eftir breytinguna aðeins taka inn á
skrána konur 40 ára og eldri, en lækka
skyldi aldurstakmarkið um eitt ár ár-
lega, uns jöfnuði væri náð við karla, en
kosningaréttur og kjörgengi við kjör-
dæmakosningu var þá bundið við 25 ára
aldur, en við 35 ára aldur við landskjör.
Ekki stóð þó lengi svo, því að með
fullveldisstjórnarskránni frá 1920, sem
fylgdi í kjölfar sambandslaganna, voru
þessi skerðingarákvæði felld úr gildi, og
aldursskilyrði hin sömu fyrir konur og
karla. Þegar síðan er hugleitt, hver hafi
orðið eftirtekjan af þessari réttarbót á 65
árum, blasir við dapurleg mynd. Aðeins
12 konur hafa á þessum langa tíma náð
kosningu til Alþingis.
í kosningunum 1916, hinum fyrstu
eftir stjórnarskrárbreytinguna, buðu
konur ekki fram sérlista, eins og þær
gerðu í bæjarstjórnarkosningunum í
Reykjavík 1908, þegar þær fögnuðu
nýfengnum kosningarétti og kjörgengi
til bæjarstjórnar. I kosningunum 1916
var aðeins ein kona á framboðslistum
stjórnmálaflokkanna, og náði hún ekki
kjöri. Var það Bríet Bjarnhéðinsdóttir,
en hún hafði áður latt konur þess að
bjóða fram sérlista, taldi þeim sigurvæn-
legra að vinna sér fylgi til framboðs
innan stjórnmálaflokkanna. í Alþingis-
kosningunum 1922 varð það úr, að konur
buðu fram sérlista við landskjör. Fékk
listinn mikið /ylgi, og hlaut kosningu
Ingibjörg Hákonardóttir Bjarnason,
skólastjóri Kvennaskólans í Reykjavík.
Er hún hafði um hríð átt sæti á þingi,
gekk hún í íhaldsflokkinn. Mun það
vafalaust hafa valdið vonbrigðum þeim
stuðningsmönnum hennar, sem fylgdu
öðrum stjórnmálaflokkum að málum.
Ingibjörg H. Bjarnason átti sæti á þingi
Auður Auöuns, fyrr-
verandi ráöherra:
1922—1930, en kjörtímabil landskjörinna
þingmanna var þá 8 ár. Næsta kona, sem
hlaut kosningu, var Guðrún Lárusdóttir,
kosin af lista Sjálfstæðisflokksins við
landskjör 1930. Guðrún Lárusdóttir átti
sæti á Alþingi til 1938, en það sama ár
lést hún í hörmulegu slysi. Átti nú engin
kona sæti á Alþingi allt fram til 1946,
nema hvað kona tók sæti sem varaþing-
maður í örskamman tíma 1945, en 1946
er Katrín Thoroddsen kosin fyrir Sam-
einingarflokk alþýðu — Sósíalistaflokk-
Þátt-
taka
kvenna
sérlista utan flokka. Enn hefur það
dregið úr áhrifum þessara fáu kvenna á
Alþingi, hve skamman tíma margar
þeirra hafa átt þar sæti, en helmingur
þeirra 10, sem fyrst voru kosnar, hefur
aðeins setið eitt kjörtímabil. Allmargar
konur hafa átt sæti á þingi Iengri og
skemmri tíma sem varamenn kjörinna
þingmanna, og hefur þeim farið fjölg-
andi eftir kjördæmabreytinguna 1959.
Seint sœkist
róðurinn
Það er von, að sú spurning sé áleitin,
hvað því valdi, að íslenskum konum
sækist svo seint róðurinn, þegar alR að
fjórðungur þingmanna eru konur hjá
frændþjóðum okkar á Norðurlöndum,
sem mun þó vera hæsta hlutfall í
vestrænum lýðræðisríkjum. Svar við
þessari spurningu er auðvitað margþætt,
en umfram annað er það þó gamalgróinn
hugsunarháttur og hefðbundið viðhorf
til hlutverkaskiptingar milli kynjanna,
sem veldur. Ekki er heldur veglegur
hlutur kvenna í sveitarstjórnum, en úr
hópi sveitarstjórnarmanna veljast oft
þingmannsefnin.
En hvaða leiðir er vænlegt að fara til
þess að rétta hlut kvenna á stjórnmála-
sviðinu? Þegar landinu var með
kjördæmabreytingunni 1959 skipt í 8
stór kjördæmi, sýndist mönnum, að
stórauka ætti möguleika kvenna á þing-
mennsku. Ekki virðist það hafa borið
verulegan árangur, en samt nokkurn.
Fleiri konur hafa skipað framboðslist-
ana, en þó sjaldnast í sætum, sem telja
má örugg til að ná kosningu. Eins og
áður segir, hefur þetta þó orðið til þess í
vaxandi mæli, að konur taki sæti á þingi
sem varamenn, og það reynist mönnum
oft ávinningur síðar meir, þegar keppt er
um skipan á framboðslista. Sú tíð er nú
liðin, að gengið sé á eftir konum í
framboð, en þær séu ófúsar að gefa kost
á sér. Nú verða þær iðulega að keppa um
listasætin í prófkosningum flokkanna, og
hledrægnin er sem betur fer á hröðu
í íslenskum stjórnmálum
Útifundurinn Kvennaársdaginn 24. október 1975.

inn. Átti hún sæti á þingi eitt kjörtíma-
bil, þ.e. til 1949, en það ár hljóta
kosningu 2 konur. Kristín Sigurðardóttir
fyrir Sjálfstæðisflokkinn og Rannveig
Þorsteinsdóttir fyrir Framsóknarflokk-
inn. Sátu þær báðar eitt kjörtímabil, þ.e.
1949—1953, og átti nú engin kona sæti á
þingi fram til ársins 1956, en þá hlýtur
kosningu fyrir Sjálfstæðisflokkinn
Ragnhildur Helgadóttir. Átti hún sæti á
þingi 1956—1963 og 1971—1979. Næst er
kosin fyrir Sjálfstæðisflokkinn Auður
Auðuns, og átti hún sæti á þingi
1959—1974. Þá er Svava Jakobsdóttir
kosin 1971 fyrir Alþýðubandalagið og sat
á þingi til 1979. Sigurlaug Bjarnadóttir
undanhaldi. Prófkjörin, sem stjórnmála-
flokkarnir taka nú upp í auknum mæli í
einhverri mynd, ættu að opna konum
aukna möguleika til stjórnmálaframa, ef
vel er að staðið.
Ef svipast er um á sviði opinberrar
stjórnsýslu, er hlutur kvenna ekki upp á
marga fiska. í Stjórnarráðinu er engin
kona ráðuneytisstjóri né skrifstofustjóri,
en í lægstu launaflokkunum eru flestallt
konur, rétt eins og í láglaunaflokkunum
á vinnumarkaði athafnalífsins. Við slíkt
ástand mála er kannske ekki að undra,
þótt rýr sé hlutur kvenna á löggjafar-
samkomunni og í sveitarstjórnum.
Nú á dögum hafa konur á íslandi
úr bókinni Fjölskyld-
an í frjálsu samfélagi
Fyrir fimm árum, 24. október 1975, var hinn svonefndi kvennaársdagur haldinn,
og héldu konur m.a. fjölmennan útifund é Lækjartorgi þann dag. Af þessu tilefni
géfu Hvöt, félag sjélfstæðiskvenna í Reykjavík og Landssamband sjélfstæðis-
kvenna nú út bókina FJöLSKYLDAN í FRJÁLSU SAMFÉLAGI, þar sem fjöldi
kvenna og karla skrifa um mélefni fjölskyldunnar og konunnar sem frjéls
einstaklings. Morgunblaöið hefur fengið leyfi til að birta eina greinina úr bókinni
— eftir brautryðjandann frú Auði Auðuns, en hún var fyrsta konan, sem lauk
lagaprófi, og líka fyrsta og raunar eina konan, sem var borgarstjóri og réöherra.
hlýtur þar næst kosningu fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og átti sæti á þingi 1974
til 1978, en það ár er Jóhanna Sigurðar-
dóttir kosin fyrir Alþýðuflokkinn, og
1979 hljóta kosningu Salóme Þorkels-
dóttir fyrir Sjálfstæðisflokkinn og Guð-
rún Helgadóttir fyrir Alþýðubandalagið.
Eru þessar 3 síðasttöldu einu konur, sem
nú eiga sæti á Alþingi.
Eins og sjá má af ofantöldu skiptast
konurnar þannig á flokka, að 6 hljóta
kosningu fyrir Sjálfstæðisflokkinn, 3
samtals fyrir Alþýðubandalagið og Sam-
einingarflokk alþýðu — Sósíalista-
flokkinn, 1 fyrir Framsóknarflokkinn, 1
fyrir Alþýðuflokkinn og 1 er kosin af
almennt möguleika á góðri menntun, og
er í þeim efnum mikil breyting á orðin
frá því, sem var fyrir 65 árum, þegar
íslenskar konur bjuggu sig undir að feta
fyrstu sporin á braut nýfenginna rétt-
inda og fundu þá einatt sárt fyrir þeim
tálma, sem menntunarskortur er. Að-
stöðumunur er að þessu leyti orðinn
allur annar, og þar við bætist, að nú er
vaknaður almennur áhugi og umræður í
þjóðfélaginu um jafnstöðu kynjanna,
sem kvennaár Sameinuðu þjóðanna átti
mikinn þátt í að glæða. Þetta hvort
tveggja er gott veganesti í sókn kvenna
til aukinna áhrifa í íslenskum stjórnmál-
um.