Morgunblaðið - 19.12.1980, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 1980
41
Karl Marx var borgarbarn
Einyrkjar fá að starfa i sumum sovésku lýðveldanna en landbúnaðarstarfsemin almennt er i fjötrum
Samyrkjubúanna.
Þótt innrásin í Afganistan sé í
hugum margra til marks um styrk
Sovétríkjanna hefur hún einnig
vakið athygli á meiri háttar veik-
leika — Sovétríkin eru í vaxandi
mæli háð innflutningi erlends
korns. Ákvörðun Carters forseta
að stöðva kornútflutning til Sov-
étríkjanna undirstrikaði þennan
veikleika. Sovétríkin, sem eitt sinn
voru meiri háttar kornútflytjandi,
standa nú frammi fyrir þeim
miskunnarlausa veruleika, að þau
eru að glata hæfninni til að
brauðfæða sig sjálf.
Sögulega voru Sovétríkin
kornskemma Evrópu. Það er ekki
lengra síðan en á seinni hluta
fjórða áratugsins, að nettó korn-
útflutningur frá Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu var að meðaltali 5
milljón tonn á ári — nákvæmlega
það sama og frá Norður-Ameríku.
Frá þeim tíma hefur fæðujafn-
vægið hægt og hægt raskast og
Sovétríkin hafa orðið að fæðu-
innflytjanda. Um miðjan áttunda
áratuginn nam korninnflutningur
Sovétrikjanna að meðaltali 9
milljónum tonna á ári, en undir
lok áratugsins hafði hann hækkað
í nálægt 20 milljón tonn á ári.
Sovétar höfðu upphaflega ráðgert,
að flytja inn 34 milljónir tonna á
árinu 1980 — mesta magn í sögu
nokkurs ríkis.
Vandi sovézkrar akuryrkju er
tvíþættur og hvor þátturinn um
sig gerir hinn verri. Hvað akur-
yrkju áhrærir hafa Sovétríkin
hlotið að erfðum tiltölulega óhag-
stæðan höfuðstól, en þau hafa
bætt um betur með því að byggja
upp akuryrkjukerfi, sem er nærri
því að vera hið versta sem mögu-
legt er að upphugsa. Takmörkuð
úrkoma og stuttur vaxtartími ger-
ir sovézkri akuryrkju erfitt um
vik. Skortur á vel vökvuðu frjó-
sömu landi er annmarki, en ætti
ekki að vera óyfirstíganleg hindr-
un. Slíkar kringumstæður gætu
útskýrt hvers vegna Sovétríkin
eru ekki meiri háttar fæðuútflytj-
andi, en eru ekki nægilegar til að
skýra hvers vegna Sovétríkin
flytja inn jafnmikið korn og raun
ber vitni. Þannig hefur Japan til
dæmis einnig tiltölulega slæmar
forsendur til akuryrkju, en tekst
þó með 3 miiljónir hektara lands
undir kornrækt að uppfylla þarfir
110 milljóna þegna sinna fyrir
hrísgrjón og hefur eftir nokkurn
afgang til útflutnings. Sovétríkin
með 260 milljónir þegna hafa hins
vegar 122 milljónir hektara undir
kornrækt.
Alvarlegasta vandamálið, sem
Sovétríkin standa frammi fyrir og
jafnframt það sem þau virðast sízt
ráða við, er hin lélega nýtni
akuryrkjukerfis þeirra. Lykil-
tengslin milli þess hversu það
fólk, sem við akuryrkju vinnur
leggur sig fram annars vegar og
umbunar fyrir þetta framlag hins
vegar eru veik. Sovésk samyrkju-
bú og hinir risastóru ríkisbúgarð-
ar komast hvergi í nánd við
framleiðni þess kerfis fjölskyldu-
búgarða, sem er ríkjandi í jap-
önskum og bandarískum landbún-
aði.
Hópur ungra bandarískra
bænda, sem nýlega sneri heim
aftur eftir að hafa búið um tíma á
sovézkum samyrkjubúum sem
skiptinemendur, var furðu lostinn
að sjá landbúnaðarverkamenn
hoppa af dráttarvélunum á mínút-
unni kl. 5, án minnsta tillits til
kringumstæðna. Sáning gat verið
vikum á eftir áætlun eða uppskeru
verið ógnað af yfirvofandi stormi,
það skipti litlu máli. Hugsunar-
hátturinn bar svipmót verka-
manna, sem hafa lokið sinni vakt,
ekki bænda. Slíkt gæti aldrei gerzt
í Kansas eða Iowa. Bandarískir
bændur mundu vinna sólarhring-
inn út, ef þörf krefði, til þess að
ljúka sáningu maíssins eða soja-
baunanna. Allir — eiginmaðurinn,
konan og hver sá krakki sem
valdið gæti vélunum — mundi
legga sitt af mörkum.
Skorturinn á djúpum persónu-
legum tengslum við landið hefur
einnig leitt til þess, að stjórnendur
ríkis- og samyrkjubúa hafa stund-
að rányrkju til að uppfylla
skammtíma framleiðslukvóta og
eigin framgang. Útbreidd eyðing
gróðurmoldar og sú frjósemis-
skerðing, sem af henni leiðir eru
hluti af skýringunni á því, hvers
vegna hin gífurlega fjárfesting í
landbúnaði hefur skilað svo dap-
urlega litlum arði. Thane Gustaf-
son, sem rannsakar sovézk mál-
efni við Harvardháskóla, bendir á,
að til að auka fæðuframleiðslu
verða Sovétmenn nú að taka tillit
til þess, að „50 ára vanræksla
hefur leitt til útbreiddra jarðvegs-
skemmda".
Saman skýra hinar tiltölulega
rýru forsendur til landbúnaðar og
landbúnaðarskipulag, sem er eitt
hið ónýtasta sem nokkru sinni
hefur verið saman sett, gjaldþrot
sovézks landbúnaðar. Þessir tveir
þættir samtímis nánast tryggja
viðvarandi bil milli fæðuneyzlu og
landbúnaðarframleiðslu. Það
kann að hljóma sem góð hugmynd
að skipuleggja landbúnað á
grundvelli ríkisbúgarða og stórra
samyrkjubúa, sem síðan skal reka
með verksmiðjusniði, en í fram-
kvæmdinni gengur það ekki sér-
lega vel. Karl Marx var borgar-
barn og sá uppruni hans kemur
berlega fram í vanmætti sovézks
landbúnaðar.
Lester R. Brown. Forseti
Heimsskyggnistofnunarinnar
(Worldwatch Institution) Was-
hington, D.C. Þýtt úr Science, 12.
sept. ’80. Bindi 209, hefti 4462. S.F.