Morgunblaðið - 19.12.1980, Qupperneq 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 1980
Bragi Kristjónsson Millirikjaviðskipti og alþjóðastjornmál:
Alþjóðabáknin og
viðskiptafrelsið
Um ríkar þjóðir og snauðar — síðari grein
ÝMSIR álíta framtíðar samskipti iðnríkja og
þróunarríkja meira vandamál en vopnaglamur
risaveldanna. Merkasta framiag til framtíðar-
lausnar þess er álit 17 manna nefndar undir
forsæti Willy Brandts, fyrrv. kanslara Vestur-
Þýzkalands, sem nýlega skilaði áliti sínu tl
Waldheims aðalritara Sameinuðu þjóðanna. Rob-
ert McNamara, aðalbankastjóri Alþjóðabankans í
Washington átti á sínum tíma frumkvæði að starfi
nefndarinnar. Hér er fjallað um nokkur atriði
skýrslunnar frá ýmsum hliðum.
Meðal tillagna spekinganna
um ráðstafanir til bóta er, að
komið verði á fót nýrri alþjóða-
stofnun við hlið þeirra, sem fyrir
eru, einskonar Alþjóðaþróun-
arsjóði, sem einkum ætti að
leggja meiri áherzlu á heild-
stæða og almenna iðnþróun og
atvinnuuppbyggingu í stað
hinna hefðbundnu þróunarverk-
efna; byggingar tiltekinna verk-
smiðja, aðstoðar eða stuðnings
við ákveðna verkmenntun, t.d. í
veiðiskap af ýmsu tagi og þess
háttar.
Auk þess sé nauðsyn að koma
á fót eftirlitsaðilja af æðri
gráðu, sem hafi vakandi auga
með framkvæmd þróunaraðstoð-
ar og gæti þess að misfellur eigi
sér ekki stað.
Nefndin gagnrýnir ýmsa fleiri
aðilja ítarlega í skýrslu sinni um
þessi mál. Hinir alþjóðlegu
einkabankar fá t.a.m. orð í eyra.
Eru þeir gagnrýndir fyrir að
vera á erfiðleikatímum alltof
tækifærissinnaðir til að unnt sé
áfram að fela þeim fjármagns-
miðlun frá hinum auðugu
OPEC-olíuríkjum til hinna lítt
megandi. Og það er einnig álit
spekinganna, að fjölþjóða-
fyrirtæki hljóti í framíðinni að
vera háð strangara eftirliti um
fjárfestingar og framkvæmdir.
Willy Brandt og félagar hans
álíta, að skýrslan ætti að stuðla
að því að koma á alþjóðaráð-
stefnu helztu iðnríkja og
þróunarríkja, þar sem umræðan
um framtíðarskipan þróunar-
aðstoðar og önnur samskipti
þessara aðilja yrði tekin til
endurskoðunar með tillögur
nefndarinnar að vegvísi. Bent er
á, að fjöldi þátttökuríkja ætti
ekki að vera meiri en tuttugu og
fimm, þar sem hinar fjölþjóð-
legu mammútaráðstefnur um
þessi málefni hafi engu til leiðar
komið nema endalausum flaumi
orða. Nú sé lokið könnun og
úrvinnslu um vandamálið og því
hægt að hefjast handa um lausn
þess.
Líka er það álit Willy Brandts
og nefndarinnar, að sósíalista-
ríkin hljóti að taka' virkan þátt í
slíkum viðræðum. Fram til þessa
hafa ríki sósíalismans ekki lagt
af mörkum nema um 3% af
heildarframlögum til þriðja
heimsins árlega, á þeirri for-
sendu að aðstoð við þróunarríki
sé aðeins mál milli hinna gömlu
heimsvaldasinna og fyrrverandi
fórnarlamba þeirra.
Álit og gagnrýni Alþjoða
verzlunarráðsins
Skýrsla Brandt-nefndarinnar
hefur hlotið velviljaðar móttök-
ur hjáa flestum viðkomandi að-
iljum, enda eru hér að mestu
farnar troðnar slóðir, þótt
stundum sé all hastarlega stung-
ið á nokkrum kýlum með öðrum
hætti en fyrr. Ein undantekning
er þó frá þessu: Alþjóðaverzlun-
arráðið (ICC) hefur ákaft mót-
mælt flestum nýjum hugmynd-
um, sem fram koma í skýrslu-
gerðinni.
Alþjóðaverzlunarráðið bendir
á, að í áfergjulegri leit sinni að
nýjum opinberum afskiptum af
þróunarmálum, hafi Brandt-
nefndin algerlega gleymt hinum
þýðingarmikla þætti, sem frjálst
framtak hefur í heimsviðskipt-
unum. Sú almenna vesæld, sem
er í iðnrikjunum og nefndin vill
nú miðla til þróunarríkja, sé
eingöngu og alfarið að þakka
einkaframtaki fyrirtækja og ein-
staklinga. Einkaframtakið sé
það afl, sem gert hafi þessi lönd
að því, sem þau nú eru og þriðji
heimurinn vill nú eignast hlut-
deild í. Á það er einnig bent, að
þau þróunarríki, hin svokölluðu
Nic-lönd, sem lengst eru á veg
komin með batnandi lífskjör og
þróaða framleiðsluhætti, hafi
tileinkað sér hina frjálsu hætti
og framtak, búið framleiðslu
sinni og einstaklingum frelsi í
starfi og lífi.
Allt of mikil einföldun á
flóknu máli sé að tala aðeins um
Norður/Suður. Með því, segir
Alþjóðaverzlunarráðið, geri
nefndin aðeins illt verra og auki
mótsetningarnar milli aðiljanna.
Heildarmyndin sé miklum mun
flóknari en svo, þar sem hin
svokölluðu þróunarríki séu mjög
misjafnt á veg komin við þróun
og uppbyggingu atvinnulífs og
framleiðslu í löndunum. Mestu
máli hljóti að skipta afstaða
stjórnvalda viðkomandi landa til
frjálsra viðskiptahátta. Verzlun-
arráðið átelur einnig, að það
verði á valdi ríkisstjórna og
alþjóðastofnana að koma fram
afdrifaríkum grundvallarbreyt-
ingum á heimsviðskiptunum. Og
auk þess vilji Brandt-nefndin
fjölga þeim alþjóðastofnunum,
sem nú ráðskast með þessi
málefni. Engin ástæða sé til að
auka hina alþjóðlegu skrif-
finnsku, nóg sé samt af svo góðu.
Helzta nauðsynjamál þróunar-
ríkjanna sé að koma á frjálsum
viðskiptaháttum og komast hjá
þeirri ógæfusömu hafta- og
verndarstefnu stjórnvalda, sem
sé upphaf alls ills í frjálsu
viðskiptalífi. Einnig er það átal-
ið í umsögn ráðsins, að ríkis-
stjórnir þróunarlandanna hafi
oft gert sig sekar um mistök,
þegar þær hafi vanrækt þær
framleiðslugreinar, sem fyrir
voru í landinu vegna þrýstings
frá iðnríkjunum að koma á fót
nýjum framleiðslugreinum, sem
alls ekki henta viðkomandi
landi, en geta þjónað tíma-
bundnum hagsmunum iðnríkj-
anna betur en atvinnulífi heima-
manna.
Alþjóðaverzlunarráðið lætur
það álit uppi, að sambúðarvandi
iðn- og þróunarríkja leysist ekki,
þótt sett verði á stofn nýtt
alþjóðabákn mörg hundruð
fræðinga á sviðum stjórnunar og
hagfræði. Betri árangur náist
með því að stuðla að bættum
rekstri og árangursríkara starfi
þeirra stofnana, sem fyrir eru.
Og þar séu ýmis jákvæð teikn á
lofti. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
hafi þannig nú breytt lána-
reglum sínum, fjármagn Al-
þjóðabankans hafi verið tvöfald-
að og báðar þessar stofnanir
stefni að einföldun starfshátta,
sem gera muni þróunarríkjunum
auðveldara að fá þar fyrir-
greiðslu með eðlilegum hætti.
Alþjóðaverzlunarráðið lýsir
einnig mikilli vantrú á hugmynd
nefndarinnar um sköttun á
milliríkjaviðskipti. Hið einasta,
sem jákvætt sé í skýrslu
Brandt-nefndarinnar, séu hug-
myndir hennar um að reyna að
koma í veg fyrir sveiflur í verði
nauðsynlegustu hráefna heims-
verzlunarinnar. En í sama mund
átelur ráðið nefndina fyrir hug-
myndir sem hníga í þá átt, að
það gerist fyrir opinberan al-
þjóðaatbeina.
Lokaálit Alþjóðaverzlunar-
ráðsins er, að frjáls verzlun og
viðskipti geti orðið það afl, sem
bezt komi þróunarríkjunum til
góða, en ekki afskipti alþjóða-
stofnana ofan frá, sem meira og
minna séu undir þrýstingi frá
öflugustu iðnríkjunum.
Hin frjálsu markaðsöfl nái
ekki árangri undir draum-
kenndri hagsmunaforsjá utan-
aðkomandi aðilja, segir í áliti
verzlunarráðsins.
í slóð vinnandi fólks
ÖLL ERU ÞAU ÖNNUM
KAFIN í ERILBORG.
Ilöfundur lesmáls og mynda:
Richard Scarry.
Jarðskjálfti í
Tadzhikistan
Moskvu. 17. desember. AP.
SOVÉSKA fréttastofan Tass
sagði í dag, að jarðskjálfti að
styrkleika 12 á Medvedev-kvarða
hefði orðið i höfuðborg Mið-
Asíulýðveldisins Tadzhikistan
snemma í morgun. Ekkert
manntjón varð en skemmdir
nokkrar.
Samkvæmt Tass-fréttum voru
upptök sjálftans skammt suður
af borginni Dushanbe þar sem
vegir lokuðust vegna mikilla
skriðufalla. Á fimmtudag í fyrri
viku varð jarðskjálfti, sem mæld-
ist sjö á Richter-kvarða, í Uzbek-
istan en engar fréttir voru um
afleiðingar hans.
Þýðing: Jóhann Pétur Sveinsson
og Óiafur Garðarsson.
Textateikning: Þorkell Sigurðsson.
Setning og umbrot: Prentstofa G.
Benediktssonar.
Prentun: Officiene Grafiche Arn-
oldo Mondadori Editore, Verona.
Útgefandi: örn og Örlygur.
Það er snjallt hjá höfundi að
ráðast í gerð slíkrar bókar, því að
við, borgarbúar, vitum alltaf
minna og minna um það, hvað
náungi okkar aðhefst. Úr því vill
höfundur bæta, og bíður börnum í
fylgd með sér í slóð vinnandi fólks.
Við kynnumst byggingamönnum;
kynnumst störfum á pósthúsi;
kynnumst erli húsfreyju; við höld-
um í sjóferð; fylgjum lögreglu og
slökkviliði að störfum; skreppum
inn á sjúkrahús; bregðum okkur í
lestar- og flugferð; kynnumst sán-
ingu og uppskeru; höldum í iður
jarðar; leggjum vegi og gerum
fatnað; kynnumst vatni og sól.
Allt er þetta gert á gamansam-
an hátt, og þegar börn hafa gert
sér grein fyrir öllu því er bókin
greinir frá, þá eru þau orðin býsna
fróð um umhverfi sitt.
Myndir höfundar eru mjög góð-
ar, dýr í hlutverkum manna, sem
sýna í skopspegli erilinn í Eril-
FÁRVIÐRI
Ilöfundur: Jan Terlouw
Þýðing: Kari Ágúst Úlfsson
Prentun: Prentrún sf.
Útgefandi: Iðunn
Það var með mikilli eftirvænt-
ingu að ég nálgaðist efni þessarar
bókar, svo mjög hafði ég hrifizt af
hinum fyrri bókum höfundar. Og
enn er Terlouw -samur við sig,
tilþrif hans í frásagnarlist slík, að
erfitt er til að jafna. Hann virðist
kunna þessa íþrótt út í hörgul,
hraði, spenna eftirvæntingar,
mýkt og næmi, á öllu þessu kann
hann skil, og þegar hann fer á
kostum, þá er horfandi á hann.
Bók sinni skiptir hann í tvo hluta
Flóð og Fjöru. Einhvern veginn
þótti mér meir til ,um fyrri
borg. Lesmál er stutt en kjarnyrt,
og höfundi tekst mætavel að draga
lesandann inn á það svið er hann
skoðar.
Þýðing er góð, alls ekki hnökra-
laus (Kynstri af símum (14); Eftir
marga daga af sól og regni (55)),
en yfirleitt samt góð. Textateikn-
ingar eru góðar einnig, þó prent-
villupúkinn sé með smá-stríðni
eins og gengur, lyftir hornsteini á
kaflann, má vera, að mín eigin
þreyta hafi glapið mér sýn í seinni
hlutanum, en mér þótti snerpa
hans minni.
Fyrri hlutinn er um unga stúlku
á morgni lífsins, hún á sér fjöl-
skyldu og unnusta, þráir frjáls-
ræði lífsins. örlögin spinna henni
vef, stundum er eins og hún sjálf
sé að festast í netadræsu Gróu á
Leiti, en samt sleppur hún ætíð,
því að örlögin ætla henni meiri
hlut, það er ekki umhverfið sem
molar hana, heldur hjálpar hún, í
seinni hluta bókarinnar, t.þ.a.
raða því saman, eftir að náttúran
sjálf hafði lagt það í rúst. Þetta er
saga tveggja kynslóða. Móðir við
son: „Við erum börn tæknialdar-
innar. Og tæknin hefur helst
kennt okkur að undrast ekki neitt.
Bðkmenntlr
eftir SIGURÐ HAUK
GUÐJÓNSSON
loft (78) og merkir sér titilsíðu
bókarinnar.
Prentun góð.
Allra snotrasta bók.
Tæknin skilur alla skapaða hluti,
skilur allt, breytir öllu.“
„Já,“ segir Valeer, „þannig er
þjóðfélag okkar byggt upp, þetta
er okkur kennt. Mannkynið með
tækniþekkingu sína segir náttúr-
unni fyrir verkum."
„Þið þekkið ekki morgunfrúna."
Anna talar meir við sjálfa sig en
Valeer. „En þið risuð upp gegn
þeim hégóma mannkynsins að
vilja útrýma þessu blómi sem svo
fáir þekkja og enginn getur búið
til.“ Þýðing Karls er góð, og þegar
hann losnar undan áhrifum tízku-
orða, þá verða tök hans á máli
ágæt (Elska hafið; ferleg vand-
ræði).
Prentun og próförk vel unnin.
Enn ein prýðisbók frá Iðunni
þessu sinni.
Enn er Terlouw samur við sig