Morgunblaðið - 18.03.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. MARZ 1982
Fjölgun sela við landið eykur
ormavanda í fiskiðnaðinum
Meðal leiða, sem rætt er um til að fækka
hringormi í fiski er að auka selveiðar og
veita verðlaun fyrir hvern veiddan sel
SEL HEFUR farið fjölgandi við strendur íslands á undanförnum árum og á sama tíma hefur
hringormur í fiski stöðugt orðið meira og dýrara vandamál í fiskvinnslu. Sýnt hefur verið fram
á samhengi milli fjölda og útbreiðslu sela og hringormasýkingar í fiski. Sú aðferð, sem margir
telja heppilegasta til að útrýma hringormi í fiskafurðum, er að rjúfa hringrás ormsins með því
að fækka selum verulega, en selir eru lokahýslar hringormsins.
Loftmyndir af selalátrum við suðurströndina.
Selveiðar á Breiðamcrkursandi árið 1977.
Undanfarin þrjú ár hefur svokölluð
„Hringormanefnd" starfað að
rannsókn á því mikia vandamáli,
sem hringormar í fiski eru og er
nefndin skipuð fulltrúum helztu samtaka í
fiskiðnaði og forystumönnum fisksölufyr-
irtækja íslendinga í Bandaríkjunum. í
nefndinni sitja undir forsæti Björns Dag-
bjartssonar, forstjóra Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins, Hjalti Einarsson, SH, Árni
Benediktsson, Sambandinu, Friðrik Páls-
son, SÍF, Þorsteinn Gíslason, Coldwater, og
Guðjón B. Ólafsson, Iceland Seafood.
Nefndarmenn hafa meðal annars rætt við
marga bændur um auknar selveiðar og hef-
ur sú hugmynd komið fram, að bændum
verði greitt sérstakt verðlaunafé fyrir að
veiða sel, þá einkum fullorðin dýr, til að
halda selastofninum innan ákveðinna
marka.
Þetta er ekki fyrsta nefndin, sem skipuð
er til að fjalla um þessi mál, því áður starf-
aði svokölluð „Selanefnd" undir for-
mennsku Eyjólfs ísfelds Eyjólfssonar, for-
stjóra Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna,
og um þetta vandamál hefur ítrekað verið
rætt og ályktað á fiskiþingi og öðrum fund-
um hagsmunaaðila í fiskiðnaði.
„Okkar hugmyndir beinast meðal annars
að því að halda selastofninum í skefjum
þannig að hringormur yrði minna vanda-
mál fyrir fiskiðnaðinn heldur en nú er,“
sagði Björn Dagbjartsson í samtali við
Morgunblaðið. „Það sem í okkur hefur stað-
ið er að finna skynsamlega nýtingu á seln-
um, en kópaveiði hefur hrapað síðustu árin.
Nú er svo komið, að kópaveiði síðustu
tveggja ára nam aðeins >/3 af af því, sem
hún var að meðaltali hér áður fyrr, eða '/)
af því sem hún var mest. Þetta þýðir ein-
faldlega að sel fjölgar og við áætlum að
honum fjölgi um 2—5% á ári hverju. Útsel
virðist fjölga meira heldur en landsel og
útselurinn er nánast ekkert nýttur. Hann er
enn hættulegri sem hýsill hringorms og
dreifandi heldur en landselurinn og étur
meira af fiski enda stærri skepna," sagði
Björn Dagbjartsson.
Erlingur Hauksson, líffræðingur, hefur
starfað með nefndinni að rannsóknum og
sagði hann í vikunni, að algengustu hring-
ormarnir í þorskholdi væru lirfur selorms-
ins og „Anisakis simpleks". „Varðandi sel-
ormslirfur, þá eru sýni frá miðum undan
suðurströndinni með áberandi lága sýk-
ingartíðni og lítinn fjölda lirfa í fiskhold-
inu, en mest er sýkingin af selormalirfum í
Breiðafirði. Um Anisakis-lirfur skera sýni
úr Breiðafirði sig úr með mun hærri sýk-
ingartíðni og meiri fjölda lirfa í fiskholdinu
en á öðrum svæðum. Kannanir sýna, að
hringormafjöldi í hráefni til frystingar er
mjög breytihegur á milli frystihúsa, en þó
kemur ekki fram svæðisbundinn munur að
þessu leyti né heldur skýrir mismunur á
báta- og togaraafla í hráefni húsanna þenn-
an mun nema að litlu leyti.
Samkvæmt þessu er hringormavandinn
ekki frekar bundinn meira einu strand-
svæði en öðru, heldur er hann vandamál í
öllum frystihúsum. Nokkur munur kemur
fram eftir árstímum og er tíðni orma lægst
á tímabilinu frá marz til júní hjá allflest-
um. Göngur þorsks frá Grænlandi gætu
skýrt þetta, en sá þorskur er nánast hring-
ormalaus og gengur fyrst á íslandsmið eftir
að hafa náð kynþroska.
MEIRIHLUTI ÞORSKS
SÝKTUR AF SELORMI
Hringormasýking í holdi þorsks eykst
yfirleitt með lengd og aldri fisksins.Rann-
sóknir frá 1980 sýna, að meirihluti þorsks
var sýktur af selormslirfum og samanburð-
ur við fyrri kannanir bendir til, að hring-
ormasýking þorsks hér við land hafi aukizt
mjög á síðustu áratugum.
Kynþroska selormar hafa fundizt í öllum
þeim selategundum, sem finnast hér við
land og einnig í hnísu og búrhval. Lirfur
ormsins hafa fundizt í þorski, langlúru,
lúðu, skötu, skarkola, löngu, skötusel, karfa
og ýsu hér við land, en allt eru þetta mikil-
vægar tegundir nytjafiska. Landselur og út-
selur eru lokahýslar fyrir þennan orm og
virðist þetta reyndar eiga við um allar sela-
tegundir á norðurslóðum. Rannsóknir, sem
gerðar hafa verið til að kanna hvernig
hringrás selormsins er háttað í sjónum
benda til þess, að eggin berist úr selunum
með saur í ýmis botnlæg krabbadýr eins og
marflær og þanglýs. Þau eru því fyrsti
millihýsill, en fiskurinn annar millihýsill. í
lokahýsil berast ormarnir er selir éta sýkta
fiska.
Við rannsóknir kom í ljós, að selormurinn
reyndist algengasti hringormurinn í melt-
ingarvegi sela hér. Útselir reyndust sýktari
en landselir og líkur hafa verið leiddar að
því, að meiri hringormasýking þorsks í
Breiðafirði og við Vestfirði stafi af fleiri
útselum á þessum slóðum, en annars staðar
við strendur landsins. Þá reyndust þeir sel-
ir, sem étið höfðu þorsk, vera sýktari heldur
en selir, sem höfðu aðra fæðu í maganum. Á
síðustu árum hefur á vegum Hringorma-
nefndar verið safnað á þriðja hundrað sýn-
um og er úrvinnslu um það bil að ljúka,"
sagði Erlingur Hauksson.
KOSTNAÐUR VIÐ ORMA-
HREINSUN EKKI UNDIR 25
MILUÓNUM KRÓNA
En hversu mikið vandamál eru hringorm-
ar raunverulega í íslenzkum fiskiðnaði?
Morgunblaðið ræddi við forystumann í
frystiiðnaði og sagði hann, að þetta vanda-
mál væri orðið gífurlega mikið og kostnað-
urinn, sem þessu fylgdi, væri meiri en fólk
almennt gerði sér grein fyrir. Hann nefndi
sem dæmi, að starfsfólk í ákvæðisvinnu í
frystihúsum fengi Vi úr mínútu eða 15
sekúndur til að fjarlægja hvern orm og
samkvæmt því kostar um 18 aura að fjar-
lægja hvern orm, en kostnaður við hvern
orm lækkar reyndar eftir því, sem fleiri
ormar eru í fiskinum.
Auk beins launakostnaðar má nefna þau
áhrif, sem ormaður fiskur hefur á markaðs-
verð, pakkningaval og loks tefur ormatínsl-
an vinnslu og kallar á aukavinnu. Ekki er
óalgengt, að í hverjú kílói af fiski séu tveir
ormar og áætlað hefur verið, að í frystihús-
um séu hreinsaðar 140 milljónir hringorma
úr þorski á hverju ári. Launakostnaður
vegna þess verks gæti verið í kringum 12
milljónir króna eða um 1,2 milljarðar
gkróna. Hér hafa verið áætlaðar tölur um
kostnað í frystiiðnaði og farið varlega í sak-
irnar, en ormavandamálið er einnig fyrir
hendi við verkun saltfisks.
Svo dæmi sé tekið um þá miklu vinnu,
sem fer í ormatínslu úr þorski, má nefna, að
við Isafjarðardjúp hefur verið slegið á það,
að þar séu oft hreinsaðir 100 þúsund ormar
úr fiski á dag. Það verk tekur yfir 20 þúsund
mínútur eða hátt í 400 klukkustundir og
kostnaður gæti verið í kringum 15 þúsund
krónur eða 1,5 milljónir gkróna á degi
hverjum á þessu eina svæði.
„Ég held að því verði ekki á móti mælt, að
stækkun selastofnsins hefur aukið hring-
ormavandann í fiskvinnslunni. Því er nauð-
synlegt að halda stofninum í skefjum og
það var gert hér áður fyrr með selveiði, en
um slíkt hefur ekki verið að ræða síðustu ár
vegna lágs verðs á selskinnum. Því þarf að
leita annarra ráða,“ sagði fyrrnefndur for-
ystumaður í frystiiðnaði.
Margvísleg tækni og nýjar aðferðir hafa
verið reyndar til að vélvæða og fullkomna
ormaleit og hreinsun orma úr fiski. í þess-
um tilgangi hafa fjölmargar tækninýjungar
verið reyndar en án árangurs og öll þessi
tækni á það sammerkt að vera mjög kostn-
aðarsöm. Ef nothæf tækni kemur fram á
sjónarsviðið er talið, að slík tæki verði mjög
dýr og aðeins verði mögulegt að nota hana
við eftirskoðun og flokkun flaka. Eins og
staðan er í dag, þá fer ormahreinsunin fram