Morgunblaðið - 07.05.1982, Síða 18

50 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. MAÍ 1982
„Fólk gleypir í sig róandi pillur eins og þær væru brjóstsykur.“ En aö
sögn greinarhöfundar gerir svolítíll göngutúr meira gagn t baráttunni
viö streituna. Þessi mynd var tekin viö Ægisíöuna á dögunum. Dálítill
hryssingur í honum aö vísu í þetta skiptiö, en hressingin ekki minni
fyrir þaö. (KÖE).
LISTIN AÐ VERA UNGUR
TIL ELLIÁRANNA
Spegill, spegill herm þú hver ...
„Hvernig hefurðu þaö?“ spurði
miðaldra maður jafnaldra sinn.
„Oh, mér fer aftur samkvæmt
áætlun," svaraði vinurinn.
Á hinum enda viöhorfastikunnar
er hin frábæra saga sem er höfð
eftir Alex Comfort lækni um 104
ára gamlan mann sem kvartaöi um
stirðleika í hné. Er honum var sagt
að hann gæti ekki vænst þess aö
vera lipur eöa án einhverra kvilla á
hans aldri, svaraöi maðurinn: „Ég
hef líka veriö með hitt hnéö í 104
ár og það er hjólliðugt."
Hverju maður býst viö hefur
mikil áhrif á hvernig maður eldist
og hvenær maður eldist. Þaö er
ekki til nein föst viömiðun.
Dr. Edward Schneider hjá hinni
bandarísku öldrunarstofnun er
frumulíffræöingur, öldrunarfræð-
ingur og erfðafræðingur. Hann
þekkir allar öldrunarkenningarnar:
erfðakenningarnar, frumukenning-
arnar, sálfræöikenningarnar. „í öll-
um fræöum þar sem lítið er um
upplýsingar veröa til margar kenn-
ingar,“ segir Schneider. „Öldrun er
þar engin undantekning."
„Mat fólks á því hversu gamalt
það er stendur í beinum tengslum
viö það sem spegillinn sýnir manni
á morgnana. Sú mynd sem við höf-
um af okkur sjálfum í huganum er
einstaklega mikilvæg. Ef maöur
hugsar um sjálfan sig sem gamlan,
verður maður gamall,” segir
Schneider. Hann beinir athyglinni
að rannsóknum á húöinni, „ekki
vegna þess að húöin skapi nein
heilsufarsleg vandamál — þaö
gerist sjaldan — heldur af því að
hún hefur mikiö aö segja um það
hvort okkur líöur vel.”
Er öldrun okkar stýrt meö ein-
hverjum hætti? Augljósasta úr-
verkið er þaö sem stjórnar byrjun
og endi tíöa hjá konum. Þaö er
mjög svo nákvæm klukka sem fer í
gang milli tíu og fjórtán ára aldurs
og stöövast á árunum milli 45 og
55 til marks um tíöahvörf. „Þessi
nákvæmlega skilgreindu atvik eiga
rætur sínar í heilanum," segir dr.
Schneider. „En það kann að vera
aö frumuflokkur inni í heilanum sé
gangráður fyrir heilann sem svo
aftur ræöur gangi þessara atvika.“
Margir vísindamenn telja að
heilinn búi yfir lyklinum aö öldrun-
arferlinum. Þeir sem starfa á sviöi
frumusameinda telja aö frumurnar
séu lykillinn. Sumir hallast aö miö-
taugakerfinu. En hvort tveggja er
hluti af kerfum líkamans og
kannski er þeim öllum stjórnaö af
einum allsherjarlykli. Þaö eru til
kenningar og það eru til staö-
reyndir. Viö veröum að snúa okkur
aö því sem nú er vitaö meö vissu.
Þaö er staöreynd aö mestöll
starfsemi líkamans hægist eöa
tekur aö hnigna meö aldrinum.
Þaö er einnig staöreynd aö viö
höfum hægar um okkur eftir því
sem viö eldumst. Af þessum sök-
um spuröi dr. Herbert deVries
sjálfan sig hvort þessi minnkaða
starfsemi væri í raun og veru aldr-
inum aö kenna. Síöan fór dr.
deVries aö fást viö rannsóknir á
rúmlegu og komst aö því aö viö
þurfum ekki aö veröa óvirkari með
auknum aldri og aö reyndar eld-
umst viö af völdum aögeröarleysis.
„Þaö sem skrifaö hefur veriö um
rúmlegu sýnir aö hægt er aö fá
fram um þaö bil sams konar sam-
drátt í líkamsstarfsemi og svarar til
30 ára öldrunar meö því einu aö
láta unga, heilbrigöa manneskju í
rúmiö og halda henni þar í þrjár
vikur,“ segir deVries.
Gæti maöur stöövaö ferlið í 30
ár meö því að komast í gott lík-
amsástand og halda sér þannig?
„Kannski ekki 30 ár, en þaö er
hægt aö bæta ástand sitt á hvaöa
aldri sem er,“ er svar deVries. Þeg-
ar hann lét fyrst hrífast af sam-
bandinu milli atferlis og öldrunar
komst deVries aö því aö sumir
þekktir lifeölisfræöingar héldu því
fram aö ef maður heföi ekki lagt
stund á likamsrækt innan 40 ára
aldurs, heföi þaö ekkert upp á sig.
„Þessu gat ég ekki kyngt. Ég var
þá um fertugt!"
Er hægt aö þjálfa eldri einstakl-
inga og aö hvaöa marki? Rann-
sóknir hafa sýnt aö þaö er mögu-
legt aö bæta þjálfunargetu sína
svo mikiö aö maöur geti raunveru-
iega stillt klukkuna 15 til 25 ár aft-
ur á bak. Þetta útskýrir deVries
svo: „Enda þótt sá sem er eldri
byrji á lægra stigi, er prósentu-
aukning jafnt ungra sem gamalla
svipuö viö sömu þjálfunaraöferö.
Ég er ekki aö segja aö maöur geti
látiö skeika aö sköpuöu fram undir
sjötugt og fariö svo aö þjálfa sig.
En viö greindum miklar framfarir
hjá sjötugu fólki og jafnvel komnu
yfir áttrætt."
Dr. deVries á hér viö könnun
sem hann geröi á hópi eftirlauna-
fólks á aldrinum 57 til 87 ára í Lag-
una Hills í Kaliforníu. „Viö greind-
um stórkostlegar breytingar á
þessu fólki á tiltölulega skömmum
tíma,“ segir hann. „Vöövastyrkur
jókst, starfsemi hjarta og lungna
batnaði og blóðþrýstingur varö
betri — atriði sem ekki eru endi-
lega öll athuguö og mæld í árlegri
læknisskoöun. Reyndar veit heim-
ilislæknirinn oft á tíðum ekki í
hvaöa ásigkomulagi maður er.“
Geta eldra fólks til aö ná betri
heilsu varð dr. deVries hvatning til
aö skrifa bók sína „í fínu formi eftir
fimmtugt", en hún á að koma út í
byrjun þessa árs. Þar setur hann
þaö fram aö „flest þau einkenni
sem viö eignum öldrunarbreyting-
um gætu stafaö af líkamlegu aö-
gerðarleysi". Enda þótt hann vari
eldra fólk viö aö fara of geyst úr
kyrrsetulifnaðarháttum yfir í kröft-
uga líkamsþjálfun, segir deVries
aö sýnt hafi veriö fram á að lík-
amsrækt sé þaö sem næst kemst
kraftaverkalyfi gegn ellinnl. Fyrir
þaö fyrsta eykur hún hámettaö
lipoprótín, en magn þess í blóöinu
ÖNNUR
grein af fimm
ÖNNUR
grein af fimm
„Sýnt hefur verið
fram á að líkamsrækt
sé það sem næst
kemst kraftaverka-
lyfi gegn ellinni. “
stendur í öfugu hlutfalli viö hætt-
una á hjartaáfalli. I annan staö get-
ur reglubundin líkamsþjálfun
raunverulega aukiö málminnihald
beinanna og þannig dregiö úr
hættunni á úrkölkun hjá eldra fólki.
En kannski kemur aöalávinningur-
inn mest á óvart: þaö er ekkert
sem jafnast á viö líkamsþjálfun til
aö draga úr streitu.
„Allt sem ég hef í höndum viröist
benda til aö viö eyöum einum millj-
aröi dollara á ári í róandi lyf í
Bandaríkjunum. Fólk gleypir í sig
róandi pillur eins og þær væru
brjóstsykur. En þaö er ekki meö
neinu móti hægt aö ná fram betri
róandi áhrifum en meö því sem
jafngildir 15 til 20 mínútna göngu-
túr. Og þaö eru engar slæmar
aukaverkanir,“ segir deVries
ennfremur.
Streita og spenna eru ef til vill
hinir raunverulegu orsakavaldar
öldrunar, hin eiginlegu banamein.
Félagsöldrunarfræöingar sjá sam-
bandiö greinilega. Banamein
manna eru þannig hvorki erfða-
bundin né tengd aldursstigi, heldur
kannski lífsstíllinn sjálfur. Hversu
langt sem lífsklukkan í okkur er
gengin eigum viö kost á því aö
breyta lífsmöguleikum okkar. Þaö
segir ekki alla sögu hversu mikla
eða hversu litla streitu maöur býr
viö. Fólk sem býr viö streitu allt
lífið vegna „skorts“ á einhvers
konar félagslegum stuöningi á erf-
iðast uppdráttar, ekki þeir sem
njóta hjálpar þegar á móti blæs.
„Ef maöur á ekki nein varanleg
tengsl viö aöra hættir manni til aö
þjást af streitu," segir dr. Birren
um þetta. „Þá finnur maöur
kannski til skiptis til kvíöa eöa
reiöi. Hvort tveggja er spennu-
ástand sem gerir mann viökvæm-
ari fyrir sjúkdómum." Persónu-
tengsl þurfa ekki endilega aö þýöa
hjónaband. Góöir vinir geta upp-
fyllt þaö hlutverk. Nýjar vísinda-
uppgötvanir benda til þess aö
hamingjan sé í raun og veru mjúk-
ur hvolpur! Gæludýr geta minnkað
blóöþrýstinginn; aö tala eöa gæla
viö hundinn sinn eða köttinn hefur
mjög róandi áhrif á líkamann.
Hin kunna manngerö sem vinn-
ur sífellt aö vissu markmiði meö
hugann vö tímann og þýtur frá
einu verkefni tl annars næstum án
þess aö draga aö sér andann lifir
viö hegðunarmynstur sem tengt
hefur veriö hjartasjúkdómum. Dr.
Birren hefur þetta aö segja: „Þessi
manngerö staldrar ekki viö til aö
njóta þess sem hún hefur afrekaö.
Og kannski hefur þetta fólk engan
sem hægt er aö deila jafnt sigrum
sem ósigrum meö. Kannski er þaö
stærsta atriöiö. Maöur veröur ein-
hvers staöar að hafa akkeri sitt.
Þaö er ekki alltaf hægt aö foröa
sér inn í eigiö hugskot.“ Varanleg
persónutengsl geta veriö mótvægi
viö streituöflin, veitt öryggiskennd
og afslöppun.
„Viö erum enn ávöxtur eigin
erföa,” heldur dr. Birren áfram.
„En þeim má líkja viö innstæöu i
banka. Viö getum ávaxtaö hana á
hæstu vöxtum eöa rýrt andviröi
hennar. Ef litningar manns gefa
honum líkur á aö geta oröiö 105
ára, en hann reykir mikiö og
drekkur, er í streitumyndandi starfi
og skortir tengsl viö aðra, þá getur
hann eyöilagt allt saman."
JMG
Hjónafólk Suóurnesjum
Nýi hjónaklúbburinn heldur dansleik nk. laugardag
kl. 21.00. Lausir miöar seldir í Stapa laugardag kl.
13—15.
Stjórnin.
SGT
TEMPLARAHOLLIN
Sími 20010
SGT
Fétagsvistin kl. 9
Gömlu dansarnir kl. 10.30
Miöasala opnar kl. 8.30.
Tríó Þorvaldar mup
halda uppi fjörinu á
okkar góða gólfi
tilkl. 1.30.
Stuö og stemmning
Gúttó gleöi