Morgunblaðið - 19.09.1982, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1982
21
hingað sem prestur á Hamborg-
arskipi árið 1563 og í lýsingu á
sjálfu landinu, legu þess, stærð og
hafísnum er ekki heil brú, heldur
bull og vitleysa frá upphafi til
enda. Hann segir, að Þjóðverjar
hafi fundið ísland um 900 og að
landsmenn hafi tekið kristni árið
1398 en horfið aftur til heiðni að
mestu. Þar sem ekki er hægt að
fara rétt með skjalfestar stað-
reyndir sem þessar, er ekki von á
góðu með framhaldið, enda ber
bókin með sér að Blefken hefur
aldrei komið hingað, nema það
hafi frá upphafi verið ætlun hans
að semja spennandi reyfara og
níðrit um þjóð þessa í norðurhöf-
um.
Blefken víkur að siðum og hátt-
um íslendinga og segir þar meðal
annars, að þeir séu mjög dramb-
samir og montnir, einkum af
kröftum sínum, og þykist Blefken
hafa séð íslendinga taka fulla
tunnu af Hamborgarbjór, setja
hana á munn sér og drekka úr
henni eins og bolla. Þetta er í
sjálfu sér saklaust, en svo kemur
klausa eins og þessi: „íslendingar
eru mjög hjátrúarfullir (sem satt
hefur verið) og hafa þeir púka til
að þjóna sér eins og hjú. Fjandinn
hefur spilað svo í þeim, að þeir
gefa engan gaum að heilögum
kenningum og prestarnir standa
ráðalausir með þennan ósórna."
Svo segir Blefken, að íslendingar
selji byr fyrir peninga með full-
tingi djöfulsins og sjálfur kveðst
hann hafa fengið byr gefins hjá
kunningja sínum þegar hann yfir-
gaf landið.
Um aldur íslendinga segir
Blefken að meðalaldurinn sé um
150 ár, en sjálfur kveðst hann hafa
hitt mann sem var 200 ára gamall.
Um mataræði Islendinga segir
hann að ket af sjálfdauðu fé þyki
best og sérstaklega, hafi hræið
legið í tvo til þrjá mánuði, enda
geymist allt vel í hinu hreina lofti.
„Þeir búa í holum
í jörðu niðri“
Þegar Blefken fer svo að ræða
siðferði Islendinga er hann fyrst í
essinu sínu og fer á kostum:
„Stúlkurnar eru mjög lauslátar og
það þykir svo fínt að stúlka eigi
vingott við Þjóðverja að hún er í
hávegum höfð á eftir og piltarnir
slást um hana. Svo ekki sé minnst
á ósköpin, hafi hún átt barn með
Þjóðverja."
Blefken nefnir síðan drykkju-
skapinn og segir, að íslendingar
drekki á meðan nokkur dropi sé til
og geti ekki geymt öl eða vín, held-
ur drekki þeir það þegar í félagi og
syngi á meðan, hver með sínu lagi,
um hreystiverk feðra sinna. Þetta
er að mörgu leyti rétt og eimir
jafnvel enn eftir af þessu hjá sum-
um núlifandi íslendingum. En síð-
an tekur steininn úr:
„Enginn má standa upp frá
borðum til að kasta af sér vatni á
meðan á drykkjunni stendur, held-
ur stendur dóttir bóndans eða ein-
hver önnur stúlka ævinlega við
borðið, og jafnskjótt og einhver
gefur bendingu, rettir hún honum
næturgagn undir borðinu, en á
meðan syngja hinir eins og svín,
svo að hljóðið heyrist ekki. Þeir
sem ekki kunna þetta eru taldir
dónar."
Blefken segir, að íslendingar
þvoi sér úr keytu og séu grálúsugir
og ef maður sjái lús skríða á öðr-
um, þá tíni hann lúsina burt, en
hinn kyssi hann i staðinn ber-
höfðaður jafnmarga kossa og
lýsnar voru margar. Um húsakost
Islendinga segir Blefken, að þeir
búi í holum í jörðu niðri og segir
síðan, að hunda hafi þeir rófu-
lausa og eyrnalausa, sem þeir meti
meira en börn sín.
Lýsing Blefkens á landinu er lít-
ið skárri en á þjóðinni sjálfri, en
þar tekur hann upp gamlar báþilj-
ur og lýgur í viðbót eftir þörfum.
Blefken segir mörg undur um
Heklu og kveðst hann hafa komið
þangað sjálfur og ferðin heldur en
ekki söguleg. Blefken segir meðal
annars, að púkar streymi þar út
og inn með sálir í bandi, enda sé
Hekla inngangur að helvíti. Ekki
er ástæða til að geta fleiri atriða
úr bók Blefkens, enda ber þar allt
að sama brunni.
Konur vid fískvinnu á meóan karlmadurinn hímir undir vegg. Mynd úr
feróabók J. Ross Browne.
íslenskt eldhús. Teikning úr feróabók Richard F. Burtons.
Presturinn á Þingvöllum eins og
hann kom Bandaríkjamanninum
J. Ross Browne fyrir sjónir, en
þeim útlenda þótti presturinn
„einkennilegur, feiminn maóur,
nokkurs konar lifandi múmía".
Þegar hér var komið sögu
reyndu nokkrir málsmetandi
menn að hnekkja þessum óhróðri
um ísland og Islendinga og ber
þar hæst tilraunir Arngríms
lærða og Þórðar Þorlákssonar
Hólabiskups. Arngrímur gaf út rit
laust fyrir aldamótin 1600 sem
skrifað var á latínu og bar heitið
„Brevis commentarius de Is-
landia", en þar ræðst hann gegn
skrifum allra höfunda allt frá
Saxa til Gories Peerse. Fór Arn-
grímur lærði þar á kostum, en allt
kom fyrir ekki því skömmu síðar
kom út bók Blefkens, eins og svar
rógberanna við riti Arngríms.
Arngrímur skrifaði aðra bók
sem bar heitið „Anatome Blefk-
eniana", sem þýðir „Blefken kruf-
inn“ og þar kryfur hann til mergj-
ar lygaþvættinginn úr Blefken og
hrekur frásögn hans lið fyrir lið.
Skömmu síðar kom enn út rit um
Island, sem var að mestu upp-
tugga úr Blefken og skrifaði þá
Arngrímur þriðja ritið sem hann
kallaði „Bréf til varnar föðurland-
inu“. Seinna á sautjándu öldinni
skrifaði Þórður Þorláksson Hóla-
biskup rit til varnar föðurlandinu,
en hvorki hann né Arngrímur
lærði virðast hafa haft erindi sem
erfiði og bárust lygasögur Blefk-
ens og annarra rógbera út um
heiminn.
Sá „frómi“ maður
Jóhann Anderson
Jóhann nokkur Anderson gaf út
bók í Hamborg árið 1946 þar sem
hann fjallaði um ísland og var
hann jafnvel ennþá ómerkilegri og
lygnari en Blefken, ef það var þá
hægt. Anderson var lærður maður
og mikils metinn og var hann um
skeið borgarstjóri Hamborgar. í
upphafi bókarinnar segir Ander-
son, að tilgangurinn sé fyrst og
fremst sá að hnekkja svívirði-
legum lygasögum, sem gangi um
ísland og íslendinga. Erfitt er þó
að koma auga á þann göfuga til-
gang, því ritið er svo fullt af
svæsnum ósannindum og rang-
færslum að engu tali tekur. Flaug
bók Andersons víða um Evrópu og
var þar hverju orði trúað enda
höfundur kunnur að ráðvendni og
heiðarleika og í hárri stöðu í
þokkabót.
Fyrri hluti bókarinnar er um
náttúru landsins og er þar margt
rétt þótt nóg sé af vitleysunum.
Um Heklu segir hann m.a. að
fjallið standi í björtu báli þrisvar
á ári í hálfan mánuð í hvert sinn.
Þá segir hann að sauðfé á íslandi
hafi oftast fimm til átta horn og
standi eitt hornið fram úr enninu,
enda veiti ekki af því ránfuglar
hér séu ákaflega magnaðir.
Anderson lýsir þjóðinni í seinni
hluta bókarinnar og kastar þá
fyrst tólfunum í illmannlegum
lygum þessa heiðursmanns. Hann
segir að íslendingar séu eins og
dýr og svo huglausir að þeir þori
ekki að hleypa af byssu og síðan
bætir hann við: — „Auk þess eru
þeir latir, þráir, þrætugjarnir,
skapvondir, heiftræknir, falskir,
hrekkjóttir, svikulir, saurlífir og
þjófskir. Matargerð þeirra er
viðbjóðsleg, því þeir bragða ekki
annað en það sem er úldið og
skemmt."
Þá víkur borgmeistarinn að
þrifnaði landsmanna og segir að
svo óþrifnir séu þeir, að enginn
danskur kaupmaður geti talað við
þá inni, heldur sé samið um við-
skiptin úti við, þannig að íslend-
ingurinn standi undan vindi.
Húsakynni Islendinga séu enda
svo sóðaleg og bágborin, að er-
lendir menn myndu veikjast í
þeim og deyja drottni sínum.
„Brennivín er kjördrykkur ís-
lendinga og hafa þeir ekki önnur
meðul en tóbak og brennivín og
gildir þá einu hvort um er að ræða
karla, konur eða börn. íslendingar
vinna aðeins til að eiga fyrir
brennivíni enda er fylleríið eina
tilhlökkunarefni þessarar fávísu
og hjátrúarfullu þjóðar," — segir
sá frómi Anderson.
„Prestarnir deyja
brennivínsdauða
í stólnum“
Ekki skortir Anderson borg-
meistara lýsingarorðin þegar
kemur að lauslætinu á íslandi sem
hann telur afskaplegt: — „Vegna
mannfæðar, sem bólusóttin hafði í
för með sér, var það ráð tekið að
leyfa ógiftu kvenfólki að eiga allt
að sex börnum að óskertum mey-
dómi og kvenlegum sóma. Þetta
lagaboð varð þó að afturkalla fyrr
en varði, því að stúlkurnar gengu
á lagið og notuðu réttindin frek-
lega,“ — segir Anderson og bætir
við að íslenskum konum verði ekk-
ert um barnsburð heldur fæði þær
afkvæmi sín þjáningarlítið, baði
sig á eftir og hlaupi síðan burt.
Islensk prestastétt fær sinn
skammt hjá Anderson og segir
hann að þeir séu húðlatir, siðlaus-
ir og svo drykkfelldir að dæmi séu
um, að þeir hafi dáið brennivíns-
dauða í stólnum. Stundum sé allur
söfnuðurinn svo fullur, að prestur-
inn gefist upp og messufall verði.
Þessar fullyrðingar Andersons um
brennivinsdauða presta í stólnum
eru ekki með öllu ósannar þótt
auðvitað sé fráleitt að alhæfa um
prestastéttina í þessum efnum
eins og hann gerir. En af heimild-
um má ráða, að íslenskir klerkar
hafa á þessum tíma haft orð á sér
fyrir að vera ölkærir í meira lagi.
Þannig segir sagan, að séra Sig-
urður Arnason á Krossi hafi verið
svo drukkinn við messu á jólanótt
1734, að hann valt út af á kórgólfið
fyrir altarinu. Tóku kirkjugestir
hann þá og lögðu á kórbekkinn og
varð ekki meira af guðsþjónustu í
það sinn.
A svipaða lund fór öðrum presti,
séra Jóni Þórðarsyni á Söndum,
það sama haust. Hann hneig niður
í ölæði fyrir altarinu og var lagður
á bekk. Siðan las einn sóknar-
bænda guðspjall dagsins og lá
prestur kyrr í vímunni á meðan.
Vera má að Anderson hafi haft
einhverjar spurnir af slíkum sög-
um og notfært sér í rógskrifum
sfnum.
Þjóð sem ekki
kann að brosa
Með skrifum Anderson borg-
meistara má segja að níðið um ís-
land hafi náð hámarki og eftir það
fer heldur að rofa til í þessu
svartnætti rógskrifa um landið
okkar. Ymsir fræðimenn, innlend-
ir og erlendir, tóku sig til og skrif-
uðu bækur þar sem efnistök voru á
allt annan og sanngjarnari hátt en
lýst hefur verið hér að framan. Þó
SJÁ NÆSTU SÍÐU
„Islendingar eru svo
óþrifnir að danskir
kaupmenn verða að
semja um viðskiptin
við þá úti við, þann-
ig að fslendingurinn
standi undan vindi.“
„Islendingar drekka
á meðan nokkur
dropi er til og sitja
svo fast við drykk-
inn, að þeir gefa sér
engan tíma til að
ganga örna sinna en
húsfreyja bíður til-
búin með nætur-
gagn ef einhver þarf
á að halda, en yfir
drykkjunni urra þeir
eins og bimir eða
hundar.“
„Prestarnir deyja
oft bennivinsdauða í
stólnum og stundum
er allur söfnuðurinn
svo fullur að ekki er
viðlit að messa.“
„Mennimir voru
svo skrýtnir að við
gátum ekki annað
en skellihlegið að
þeim. Þegar eitt-
hvað var sagt við þá
sem gladdi þá létu
þeir í ljós ánægju
sína með því að
klóra sér og strjúka
ákaflega.“
„Konurnar sem
voru þarna að breiða
fisk voru vissulega
ekki að jafnaði
steyptar í náttúrunn-
ar fegursta mót og
sumar kerlingarnar
voru ljótustu
mannverur, sem ég
hef augum litið.“