Morgunblaðið - 02.02.1983, Síða 4

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1983
Þórður Ólafsson, for-
stöðumaður bankaeftir-
lits Seðlabanka íslands,
flutti þetta erindi á
fundi í Rótaryklúbbi
Reykjavíkur 12. janúar
1983.
Ég vil í upphafi taka það fram,
að ég er enginn sérfræðingur í
málefni því, sem hér er til umfjöll-
unar og geri fyrirvara um ýmis-
legt, sem hér fer á eftir. Ég hef
hins vegar kynnt mér lítillega
kreditkortastarfsemi og haft
nokkur afskipti af þeirri starfsemi
hér á landi vegna starfa míns.
í erindi þessu geng ég út frá því,
að vel flestir ykkar hafi kynnst
notkun kreditkorta sem notendur
eða með öðrum hætti. Tímans
vegna verður stiklað á stóru og að-
eins drepið á fá meginatriði.
Almenn atriði
í almennri greiðslumiðlun hér á
landi, svo sem víðast hvar annars
staðar, gilda einkum seðlar og
mynt, sem eru lögeyrir í allar
greiðslur, skv. lögum nr. 22/1968
um gjaldmiðil Islands, svö og
tékkar og gíró. Hlutur hinna
tveggja síðarnefndu hefur aukist
verulega hin síðari ár. T.d. hefur
útgáfa tékka aukist um 45% frá
árinu 1978—1982, en á sl. ári nam
fjöldi útgefinna tékka 17,0 millj-
ónum. Aukning á færslum gíró-
seðla er á árunum 1978—1981
u.þ.b. 38% og fjöldi færslna er
álitinn 2—2,4 milljónir.
Til viðbótar áðurnefndum
greiðslumiðlum má nefna
greiðslukort, kreditkort eða deb-
etkort eftir því hvort korthafinn
hefur lánamöguleika út á kortið
eða ekki. Tíminn leyfir ekki nán-
ari skilgreiningu á hugtökum og
engar löggiltar þýðingar hef ég
heyrt á orðinu kreditkort nema ef
vera skyldi lánskort (lánakort) en
ég mun halda mig við hið alþjóð-
lega heiti, þ.e. kreditkort.
Eftir síðari heimsstyrjöldina
hefur þróast fyrirkomulag, sem
gerir það mögulegt að kaupa vörur
og þjónustu gegn því að framvísa
korti, venjulega plastkorti, og
kvitta fyrir móttöku vörunnar eða
þjónustunnar. Seljandinn móttek-
ur uppgjör og greiðslu frá útgef-
anda kortsins, sem aftur fær
greiðslu frá kaupandanum. Til
þessa hefur ætíð verið um ein-
hverja frestun á greiðslum að
ræða, m.a. vegna nauðsynlegra
bókhaldsfærslna vegna þjónust-
unnar, en nú, vegna fullkomnari
tölvutækni, þarf slíkt ekki að vera
lengur og nokkuð víða í heiminum
fara allar færslur vegna þessara
viðskipta fram samdægurs eða
daginn eftir. Jafnhliða því að
plastkort eru liður í almennri
greiðslumiðlun, gefa þau í mörg-
um tilvikum korthafanum mögu-
leika á láni frá útgefanda þeirra
og þau kort nefnast kreditkort.
Þau kort eru greiðslukort samfara
lánssamningi milli korthafa og út-
gefanda.
Einnig er um að ræða frestun á
greiðslum milli útgefanda kort-
anna og seljanda með svipuðum
hætti og milli korthafa og útgef-
anda.
Gera verður greinarmun á
tvenns konar kreditkortum eftir
því hvort samningsaðilarnir eru
tveir, útgefandi — korthafi (svo-
kallað interne system), eða þrír
samningsaðilar, útgefandi —
korthafi — seljandi (svokallað
externe system), eða þríhliða rétt-
arsamband. Ég mun ekki ræða um
hið fyrrnefnda, sem er mjög al-
gengt erlendis en óþekkt hér eftir
því sem ég bezt veit eftir að olíufé-
lögin hættu útgáfu kreditkorta
fyrir nokkrum árum. Hins vegar
eru þau viðskipti í eðli sínu svipuð
því og að verzla út í mánaðar-
reikning — með mismunandi
niðurgreiðsluheimildum.
Hið síðarnefnda (externe syst-
em) er áhugaverðara til skoðunar
og mun ég hér á eftir einungis
fjalla um það.
Útgefandinn
Útgefandi kreditkortsins er sá
aðili, sem stendur fyrir bókfærslu
og innheimtu á skuldum korthaf-
anna, sér um skilagreinar til
þeirra, sem selt hafa vöru eða
þjónustu gegn kreditkortum,
stendur fyrir auglýsingum og al-
mennri stjórnun. Auk þess sér
hann í flestum tilvikum um athug-
un á því hvort umsækjandi um
kreditkort er þess verðugur að fá
kort í hendurnar. Frá þessu eru þó
undantekningar, t.d. þegar lána-
stofnanir (bankar og sparisjóðir)
reka sameiginlega kreditkortafyr-
irtæki, þá fer mat á umsóknum
fram hjá lánastofnununum sjálf-
um en fyrirtækið annast alla aðra
þjónustu. Nærtækt dæmi um
þetta er Kreditkort s/f, en mat á
umsóknum um kreditkort, sem út-
gefin eru af því fyrirtæki, fer
fram hjá aðildarbönkunum, Út-
vegsbankanum og Verzlunar-
bankanum, en Kreditkort s/f ann-
ast aðra þjónustu.
Kreditkortafyrirtækið annast
fjármögnun viðskiptanna og
ábyrgist fullt uppgjör til seljanda
án tillits til greiðslugetu kaupenda
að því tilskildu, að seljandi hafi
viðhaft aðgæzlu og fylgt ákveðn-
um öryggisreglum við kaupin.
Til að standa undir kostnaðin-
um við starfsemina eru tekin ýmis
þjónustugjöld bæði af korthöfum
og seljendum. Einnig eru vextir af
útistandandi skuldum korthafa,
bæði samningsvextir og dráttar-
vextir, mikilvægur tekjuliður.
Eftirfarandi eru helstu tekjulið-
ir kreditkortafyrirtækja:
1. Stofngjald (ekki alltaf tekið).
2. Árgjald (alltaf tekið).
3. Þóknun (3—7%).
4. Vextir (mismunandi eftir láns-
tíma).
5. Færslugjald (ekki alltaf tekið).
6. Afreikningsgjald (ekki alltaf
tekið).
Mjög mismunandi er eftir fyrir-
tækjum hvernig þau nota sér
framangreinda tekjuliði.
Korthafinn
Eitt grundvallarskilyrði er fyrir
því að fá kreditkort, en það er
fjárræði. Önnur skilyrði eru sett
af útgefandanum og geta þau ver-
ið margvísleg. Korthafinn undir-
gengst þá skilmála, sem settir eru
um notkun kortsins, skriflega.
Kortin eru gefin útá nafn og kort-
ið sjálft ber með sér vissar upplýs-
ingar um korthafann, gildistíma
o.fl., ýmist með upphleyptum stöf-
um eða að þær eru skráðar á sér-
staka segulrönd, sem er lesin í þar
til gerðum aflesurum. Gagnvart
seljandanum er framvísun korts-
ins skoðuð sem staðgreiðsla. Hann
á að fá það sem hann greiðir fyrir
á sama verði og gildir gagnvart
þeim, sem staðgreiða með öðrum
hætti.
Uppgjör við kreditkortafyrir-
tækið fer síðan fram með ýmsum
hætti og á mismunandi kjörum.
Seljandi vöru
og þjónustu
Seljendur vöru og þjónustu gera
samning við útgefanda kortsins
um viðskiptin sín á milli. Seljand-
inn er skyldugur til þess að taka
við greiðslu gegn framvísun korts-
ins og að líta á þá greiðslu sem
Þórður Ólafsson
eftir Þórð Ólafsson
staðgreiðslu. Útgefandinn lætur
seljandanum í té öll nauðsynleg
gögn og tæki til þess að skrá
viðskiptin og eru þau eign útgef-
andans. Uppgjörið milli útgefand-
ans og seljandans fer fram með
ýmsum hætti, en í flestum tilvik-
um fær seljandinn greiðslu innan
tiltölulega skamms tíma að frá-
dreginni þóknun, sem rennur til
útgefandans. Eftir því sem upp-
gjör við seljandann er tíðara þeim
mun hærri þóknun er reiknuð og
dregin frá greiðslunni. Seljandinn
fær greiðslu án tillits til greiðslu-
getu kaupanda, sem útgefandinn
ábyrgist að því tilskildu, að selj-
andinn hafi viðhaft fulla aðgæzlu
þegar kaupin voru gerð. Útgefand-
inn undanskilur sig allri ábyrgð
gagnvart korthafa á gölluðum vör-
um eða þjónustu og blandar sér
aldrei inn í viðskipti kaupanda og
seljanda.
Ég hefi nú gert grein fyrir meg-
ineinkennum kreditkorta í þrí-
hliða réttarsambandi (externe
system). Frá lagalegu sjónarmiði
væri mjög fróðlegt að kanna þessi
viðskipti nánar en til þess er ekki
tími. Víðast hvar hefur hið opin-
bera látið þessi mál til sín taka
með setningu sérstakrar löggjafar
um kreditkortastarfsemi eða með
ákvæðum í almennum kaupalög-
um eða sjálfstæðum lögum um af-
borgunarkaup, sem einkum miða
að því að vernda neytandann gegn
ósanngjörnum skilmálum hinum
samningsaðilanum í hag, t.d. hvað
varðar ábyrgð á úttektum með
glötuðum eða stolnum kortum.
Erlendis hafa farið fram um-
ræður um áhrif kreditkorta í al-
mennri greiðslumiðlun og á lána-
markaði. Ég ætla ekki að rekja
þær hér en benda á fáein atriði,
sem hafa skorið sig úr í þeirri um-
ræðu:
1. Óæskileg aukning á tilboðum á
lánum til almennrar neyzlu.
2. Kortin eru dýr fyrir notandann.
3. Kostnaðurinn er í of miklum
mæli borinn af seljandanum og
er þar með velt yfir á aðra
neytendur.
4. Samkeppnisaðstaðan riðlast
með því, að þeir, sem gefa út
eigin kort eða eru meðlimir
kortakeðju, standa betur að
vígi í samkeppni um viðskipta-
vini en hinir, sem eru utan við.
Einnig má geta um önnur atriði
s.s. þau, að notendur séu lokkaðir
til að kaupa of mikið, kortin séu
fyrst og fremst fyrir þá sem eru í
góðum efnum eða í hærri „þjóðfé-
lagslegri stöðu" á kostnað hinna
sem minna mega sín o.s.frv.
Ég ætla þessu næst að víkja að
innlendri kreditkortastarfsemi.
Útgáfa kreditkorta
á Islandi
Útgefendur kreditkorta hér á
landi eru tveir: Landsbanki ís-
lands, sem hefur gerst aðili að
VISA International og hóf útgáfu
VISA-korta síðari hluta árs 1981
eingöngu til notkunar erlendis. í
þessu sambandi er rétt að taka
fram að VISA-kort Landsbanka
Islands eru fremur greiðslukort en
eiginleg kreditkort þótt vissulega
megi skoða sérhvern drátt á
greiðslu sem lán til korthafans.
Hinn aðilinn, sem gefur út kred-
itkort hér á landi, er Kreditkort
s/f, sem er sameignarfyrirtæki
Útvegsbanka íslands, Verzlunar-
banka íslands h/f og Korta h/f,
sem áður hét Kreditkort h/f og
hafði um nokkurt skeið gefið út
kreditkort til notkunar innan-
lands og var umboðsaðili fyrir
Eurocard International. Kredit-
kort s/f yfirtók samning þann við
Eurocard International, sem
Kreditkort h/f hafði áður.
Kreditkort s/f gefur út tvenns
konar kreditkort. Annars vegar til
notkunar erlendis og hins vegar
eingöngu til notkunar innanlands.
Þau kort sem gefin eru út til notk-
unar erlendis gilda þó jafnframt
innanlands.
Hvort tveggja, þ.e. VISA og
Eurocard, byggjast á þríhliða
samningssambandi og eru því ext-
erne system, sem ég gerði grein
fyrir hér á undan.
Ég mun fyrst víkja að notkun
þessara korta erlendis.
a) Kreditkort til notkunar erlendis
í reglugerð nr. 519/1979, um
skipan gjaldeyris- og viðskipta-
mála, segir svo í 18. gr.:
„í samráði við samstarfsnefnd
getur gjaldeyriseftirlitið heimilað
notkun viðurkenndra greiðslu-
korta (kreditkorta) hjá erlendum
aðila með þeim skilyrðum, sem
það telur nauðsynleg."
Gjaldeyriseftirlitið hefur heim-
ilað innlendum aðilum notkun
kreditkorta erlendis gegn eftir-
farandi skilyrðum:
1. Kreditkort er einungis heimilað
þeim aðilum, sem vegna vinnu
sinnar erlendis í þágu vinnu-
veitanda (opinbers eða einkaað-
ila) eða sjálfs sín, færi sönnur á
að notkun kortsins sé bundin
við starfið.
2. Kortið sé einungis notað til
greiðslu á venjulegum ferða-
kostnaði, s.s. flugferðum og
uppihaldi.
3. Skuld á reikningnum fari aldrei
upp fyrir US$3.000 eða jafn-
virði þeirra í annarri mynt. Að
öðru leyti fari notkun kortsins
eftir almennum reglum um
ferðagjaldeyri á hverjum tíma.
4. Gjaldeyriseftirlitinu verði
bréflega, í janúar hvert ár,
greint frá notkun kortsins með
útskrift af reikningnum fyrir
liðið ár.
í árslok 1982 hafði gjaldeyris-
eftirlitið gefið u.þ.b. 3.200 leyfi á
grundvelli þessa ákvæðis. Leyfin
eru ekki gefin út á ákveðin kort,
þannig að ekki liggja fyrir upplýs-
ingar hvernig þau skiptast á hinar
ýmsu tegundir, en heimildin er
ekki bundin við þau kort sem gefin
eru út hér á landi, þannig að gera
verður ráð fyrir að einhverjir hafi
aflað sér t.d. American Express-
korta, Diners Club o.s.frv.
Mörgum umsóknum hefur einn-
ig verið synjað.
Óheimilt er að nota kortið til
annars en að greiða venjulegan
ferðakostnað. Heimilt er gjaldeyr-
iseftirlitinu að krefjast skýringa á
notkun kortsins og skoða einstak-
ar greiðslur sérstaklega og komi
það í ljós, að notkun þess er ekki í
samræmi við áðurgreinda reglu,
er kortið innkallað. Slíkt hefur
verið gert í einhverjum tilvikum.
Skuld á reikningnum má ekki
fara umfram US$3.000,-. Almenn-
ur ferðamannagjaldeyrir er í dag
US$1.350,-, en dagpeningar til rík-
isstarfsmanna SDR-107-117 eða
jafnvirði US$118—130 eftir því
hvort ferðast er til Evrópu eða
N-Ameríku.
Gjaldeyriseftirlitið hefur víð-
tækar heimildir til skoðunar á
notkun kortanna en viðskipta-
bankarnir, Landsbankinn og Út-
vegsbankinn, hafa gætt þess ná-
kvæmlega hvað þá varðar að eftir
settum reglum sé farið.
Rétt er að taka það fram, að í
nágrannalöndum okkar, a.m.k. á
Norðurlöndunum, eru settar
takmarkanir á notkun kreditkorta
erlendis hvað varðar upphæð og
ennfremur hvers konar greiðsla
megi nota þau til þótt þær reglur
séu eitthvað rýmri en hér.
Notendur VISA-korta greiða kr.
400 í stofngjald, sem greiðist einu
sinni og rennur til bankans. Ár-
legt gjald er kr. 400 en kortið er
gefið út til eins árs í senn.
Fyrir Eurocard greiðist kr. 300
stofngjald, sem leggst inn á
geymslureikning á nafni korthafa
og endurgreiðist án vaxta þegar
viðskiptum er hætt. Árgjald er kr.
300 og er kortið gefið út til eins
árs í senn.
Ákvörðun um framangreind
gjöld er frjáls og óháð gjaldskrám
fyrir innlánsstofnanir, sem Seðla-
bankinn setur.
Notkun kortanna erlendis fer
fram með venjulegum hætti en
hvort tveggja VISA og Eurocard
eru útbreidd og viðurkennd nánast
um allan heim. Ýmis þekkt kred-
itkortafyrirtæki eru aðilar að
VISA International og má nefnd
Barcleycard í Englandi, Carte
Bleu í Frakklandi og Bank Amer-
icard í USA. Þekktir aðilar í Euro-
card International eru Access í
Englandi og Master Card í USA.
Reikningar fyrir úttektum
korthafa erlendis eru skuldfærðir
á reikninga Landsbankans annars
vegar, vegna VISA og Útvegs-
bankans, vegna Kreditkorta s/f
hins vegar, vegna Eurocard.
Færslur vegna VISA eru gerðar
í Bandaríkjunum en vegna Euro-
card í Brússel í Belgíu. Til þess
tíma að úttektin hefur verið
skuldfærð á viðkomandi banka
erlendis er korthafinn í gengis-
áhættu vegna skuldarinnar. Eftir
þann tíma er erlendu fjárhæðinni
breytt í íslenskar krónur á gengi
þess dags. Auk þess reiknast 'k %
þóknun, leyfisgjald 1% og gjald til
ríkissjóðs 10%. Reikningar eru
sendir út mánaðarlega. Lands-
bankinn krefur um greiðslu innan
10 daga frá útsendingu reiknings.
Sé skuldin ekki greidd innan þess
tíma reiknast almennir útláns-
vextir hlaupareikninga á næstu 15
daga en eftir það dráttarvextir.
Útvegsbankinn sendir út reikn-
inga 25. hvers mánaðar og krefst
greiðslu fyrir 5. dag næsta mánað-
ar. Sé skuldin ekki greidd innan
þess tíma reiknast dráttarvextir.
Ég hef ekki upplýsingar um van-
skil vegna notkunar á kortum er-
lendis.
Nokkuð er misjafnt hversu lengi
reikningar eru að berast en al-
gengt mun vera að korthafar fái
1—2ja mánaða greiðslufrest, en á
móti kemur gengisáhætta veru-
legan hluta þess tíma.
Alþjóðleg greiðslukort eins og
VISÁ og Eurocard eru ekki eigin-
leg kreditkort, eins og ég vék að
hér á undan, nema að því marki
sem það tekur að innheimta skuld
vegna úttektar. Þau eru fyrst og
fremst áhugaverð vegna hinnar
miklu útbreiðslu þeirra og því
hagræði sem í notkun þeirra er.
Landsbankinn og Utvegsbank-
inn (vegna Kreditkorta s/f) ann-
ast á sama hátt allar færslur
vegna notkunar erlendra korthafa
Notkun láns-
korta á íslandi