Morgunblaðið - 02.02.1983, Page 18

50
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1983
Lýðræðislegt vald
og atkvæðisrétturinn
eftir Víking
Guðmundsson
Lýðræðisríki er í hugum okkar
Islendinga hvert það ríki sem
stjórnað er af mönnumn kjörnum
af allri þjóðinni í almennum kosn-
ingum. Atkvæðisréttur eru réttur-
inn til að kjósa sér fulltrúa til að
fara með það vald sem þarf til að
stjórna lýðræðisríki. Þennan rétt
hafa allir Islendingar 20 ára og
eldri sem ekki hafa verið sviftir
honum með dómi.
Nokkur umfjöllun hefur verið
um atkvæðisréttinn í Morgunblað-
inu að undanfornu og mjög á einn
veg. Talið hefur verið að sumir
menn hefðu allt að fimmfaldan at-
kvæðisrétt á við aðra, og þar með
náttúrlega fimmföld völd. Svo
langt hefur þessi umræða gengið
að mætir menn hafa talið lýðræð-
ið í hættu. Aðrir hafa borið fyrir
sig Mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna í sambandi við
vægi atkvæða. Líklega er átt við
að vægi atkvæða sé jafnara við
kjör fulltrúa á þing Sameinuðu
þjóðanna en á þing íslendinga.
Fyrir nú utan það að jöfnun at-
framfara. En hvar??? Því meira
sem ég hef lesið af þessum skrif-
um, þeim mun sannfærðari er ég
um að verið sé að verja rangan
málstað.
Þegar Kristján konungur IX
„Það mun láta nærri að
vald hinna dreifðu
byggða, með allt að
fimmfalda atkvæðisrétt-
inn, minnki í réttu hlut-
falli við fjölda nýrra
embætta sem stofnuð
eru. Hverju embætti
fylgir vald og miðstöð
framkvæmdavaldsins er
í Reykjavík.“
færði íslendingum stjórnarskrána
1874, var þess gætt að áhrifa-
jafnvægi væri sem mest í landinu.
En síðan má heita að allra leiðir
hafi legið til Suðurnesja. Ekki er
það þó fyrir þá sök að Reykja-
neshraunið sé öðrum stöðum
byggilegra. Nei, það er valdið.
Fyrst var það flutt suður. Því
fylgdi auðurinn og þar var von um
mola af borðum höfðingjanna. Og
fólkið elti. En lýðræðið varð eftir.
Allar breytingar á þessari stjórn-
arskrá hafa miðað að því að flytja
meira vald suður. Enn stendur til
að breyta þessari stjórnarskrá og
enn á að flytja meira vald suður.
Gísli Jónsson menntaskóla-
kennari á Akureyri lætur birta
eftir sig í Morgunblaðinu 6. okt.
hvatningarorð til allra íslendinga,
sem eru óánægðir með atkvæðis-
rétt sinn, að láta heyra í sér. Einn-
ig skorar hann á foringja flokks
okkar, að láta hendur standa fram
úr ermum og beita sér fyrir leið-
réttingum á hinu mikla misrétti,
sem fólkið á suðvesturhorninu og
e.t.v. víðar telur sig búa við.
Eg met Gísla mjög mikils sakir
menntunar, vitsmuna og sann-
girni. Þess vegna veit ég að hann
mundi líka vilja heyra í þeim sem
búa við hinn mikla atkvæðisrétt
og hvers vegna fólk flykkist burt
frá þessum mikla rétti. Það skyldi
þó ekki vera af því að hann sé
þeim ekki orðinn eins mikils virði,
atkvæðisrétturinn, og þeir halda
fyrir sunnan.
Gísli segir: Atkvæðisrétturinn
er hvorki meira né minna en
grundvallarrétturinn í lýðræðis-
ríki. Þetta er rétt. En hvernig
stendur á því að æ fleiri verk sem
unnin voru af þingkjörnum full-
trúum þjóðarinnar eru komin í
hendur embættismanna í Reykja-
vík. Og völd sem áður voru á hendi
þings og stjórnar, eru nú komin í
stofnanir í Reykjavík? Eða hver
gerir tillögur um gengisskráningu
og vaxtabreytingu nú orðið?
Hverjir skyldu vera áhrifameiri
þar, þingkjörnu fulltrúarnir eða
Jóhannes Nordal og stjórnir bank-
anna? Hvar kemur atkvæðisrétt-
urinn inn í það dæmi?
Víkingur Guðmundsson
Hver semur lögin sem okkar
lýðræði stendur á?
Hans G. Andersen kom fram í
sjónvarpi og útvarpi nú um ára-
mótin og sagði þar m.a.: „Ég
samdi lögin sem útfærsla land-
helginnar var byggð á.“ Birgir
Thorlacius kom fram í sjónvarpi
og útvarpi þegar fræðslulögin
nýju voru í undirbúningi og það
duidist engum hver var að semja
þau. Ég býst við að líkt sé með
flest meiri háttar lög sem nú eru
samnin, að þau séu ekki samin af
þingmönnum, og inn í þau er lætt
köflum sem svifta ráðherra völd-
um á æ fleiri sviðum. Ráðherra
getur ekki veitt leyfi til neins
nema með samþykki embættis-
manns, ráðs eða nefndar og þar
með er valdið þeirra. Neiti emb-
ættismaður að vera til staðar þar
sem honum ber, af einhverjum
ástæðum t.d. af því að hann telur
sig ekki fá næg laun fyrir, þá er sá
þáttur þjóðlífsins strand. Á þess-
um vafasömu lagaköflum byggja
hinir svonefndu þrýstihópar til-
veru sína. Mjólkurfræðingar eru
líklega einn frægasti þrýstihópur-
inn. Hvað skyldu þeir vera búnir
að láta hella niður mörgum lítrum
af mjólk af því að það er bannað
með lögum að selja mjólk eða
mjólkurvörur nema þeir hafi lagt
blessun sína yfir þær. Og kjöt-
stimplararnir. Hvað skyldu þeir
vera búnir að láta brenna miklu af
kjöti í skjóli umdeilds valds og
sýndarmennsku, því að sumar
kjöttegundir koma aldrei undir
þeirra hendur.
Er lýðræðið að skríða úr hönd-
um okkar?
Það er umdeilt hversu mikils
virði hann er atkvæðisrétturinn í
hinum dreifðu byggðum landsins
og hann fer minnkandi. Það er
jafn víst að þar spretta ekki upp
neinir þrýstihópar, sem kosta ein-
staklinga og þjóðina stórfé. Það
mun láta nærri að vald hinna
dreifðu byggða, með allt að fimm-
falda atkvæðisréttinn, minnki í
réttu hlutfalli við fjölda nýrra
embætta sem stofnuð eru. Hverju
embætti fylgir vald og miðstöð
framkvæmdavaldsins er í Reykja-
vík.
Gísli segir: „Misréttið er svo
stórbrotið að sumir landsmenn
hafa um það bil fimmfaldan at-
kvæðisrétt á við aðra." Nær væri
að segja: Misréttið er fólgið í því
að stór hluti þjóðarinnar hefur
ekki áhrif á, hverjum eru veitt
valdamikil embætti og störf í hans
byggðarlagi. Hvað er framundan?
Það mun ekki til neinna heilla
fyrir þjóð okkar að ala á úlfúð út
af vægi atkvæða milli staða. Kom-
ist mestallt framkvæmdavaldið og
meiri hluti löggjafarvaldsins á
hendi eins byggðarlags á einu út-
nesi á suðvesturhorni landsins, er-
um við komin með dæmigert mið-
ameríkulýðveldi. Þið, sem eruð
óánægð, setjið dæmið upp af meiri
sanngirni en gert hefur verið
hingað til. Þið vitið að vald þjóð-
arinnar er í Reykjavík og ná-
grenni. Reiknið dæmið svo þannig
að bak við hvern þingmann og
embættismann í valdastöðu sé at-
kvæðunum deilt, og þá fáið þig
sanngjarna útkomu. Látið þið svo
kjósa embættismennina rétt eins
og prestana. Gjör rétt, þol ei órétt.
Vilja veg
milli Króks-
fjarðarness
og
Stórholts
Miðhúsum, 19. janúar.
RÚMLEGA 500 manns í Dala-
sýslu og suðurhluta Vestfjarða-
kjördæmis skrifuðu undir áskorun
til stjórnvalda að hefjast þegar
handa um lagningu vegar og brúar
á milli Króksfjarðarness í Austur-
Barðastrandarsýslu og Stórholts í
Dalasýslu.
Þeir, sem skrifuðu nöfn sín
undir þessa áskorun, telja að
með þessari framkvæmd sé rutt
úr vegi einni mestu hindrun
milli Vestfjarða og annarra
landshluta. Fólk væntir þess að
frumvarp verði flutt um þessa
vegagerð á þessu þingi.
Sveinn
Höföar til
.fólksíöllum
starfsgreinum!
i JttftfgtftiWfofeife
I*órir S. (iröndal skrifar frá Florída:
Undir herforingjastjórn
Eins og allir landfróðir íslend-
ingar vita, skagar Flórída niður
úr norður-ameríska meginland-
inu út í Karabíska hafið. Skaginn
hefir verið nefndur stökkbretti til
rómönsku Ameríku, og á síðari
áratugum hefir fylkið orðið mjög
mikilvægt sem miðstöð viðskipta
og samgangna við það svæði.
Ferðir Evrópubúa hingað og fjár-
festing hefir einnig stóraukið
mikilvægi Flórída í alþjóðavið-
skiptum.
Vegna alls þessa hefir þeim
löndum fjölgað, sem hér hafa
opnað ræðismannsskrifstofur, og
eru þær nú ekki færri en 39 með
120 ræðis- og vararæðismönnum.
Rúmlega helmingur skrifstof-
anna er frá rómönsku Ameríku
og rétt innan við 100 ræðismann-
anna, því þeirra konsúlöt eru
flest atvinnpskrifstofur með
mörgum embættismönnum hvert.
Flest Evrópulöndin hafa hér
kjörræðismenn, sem gæta hags-
muna landa sinna í hjáverkum.
Undantekning er samt Noregur,
sem hér er með atvinnulið, enda
veitir ekki af, því útgerð um 20
norskra lystiskipa héðan er
feiknarlega umfangsmikill.
Ræðismennirnir hafa með sér
félag og eru hádegisfundir haldn-
ir einu sinni í mánuði. Sam-
kvæmt alþjóðahefð er sá atvinnu-
konsúll, sem lengst hefir dvalið á
staðnum, sjálfkjörinn forseti fé-
lagsins. Nokkrum árum áður en
undirritaður komst í þennan eðla
félagsskap höfðu Evrópukon-
súlsmenn keyrt í gegn lagabreyt-
ingar miklar. Það var þannig, að
sjálfkjörni forsetinn var af suð-
ur-amerísku bergi brotinn og
ekki allt of félagslegur í sér. Var
talin hætta á því, að félagið
myndi sofna með honum. Þetta
var ástæðan fyrir því, að laga-
breytingunum var komið á fram-
færi.
Samkvæmt þessum breyting-
um var kosinn formaður til
tveggja ára, tveir varaformenn,
ritari, vararitari, féhirðir, vara-
féhirðir og fleiri embættismenn.
Eftir sem áður var sjálfkjörni
forsetinn æðsti maðurinn, en
raunar orðinn valdalaus eftir
þessar breytingar, eins konar
kóngur.
Undu nú hinir vestrænu lýð-
ræðismenn glaðir við sitt í ein
þrjú ár eða svo. Lýðræðisleg
fundarsköp voru í hávegum höfð
og að öllu var farið með lögum.
Fundunum var eytt í fundagerða-
lestur, nefndaskýrslur, deilur,
ávítur, tillögur, hártoganir,
nefndakosningar, undirnefnda-
kosningar, atkvæðagreiðslur,
uppástungur, fyrirspurnir, sam-
komulagsumleitanir og fleiri
nauðsynlega hluti.
Svona stóðu mál, þegar fulltrúi
ykkar kom á vettvang og fór að
sækja þessa merku fundi. Hann
var ánægður að sjá, að hér var
farið að öllu á há-lýðræðislegan
hátt alveg eins og heima á Fróni.
Bráðlega fór hann að bera fram
breytingartillögur og koma með
uppástungur. Vonaðist hann til
þess að komast einhvern tíma í
einhverja nefndina. Fundasókn
var samt mjög léleg og mættu yf-
irleitt ekki nema milli 20 og 30
manns eða um 20% af félags-
mönnum og þar af mjög fáir
spönskumælandi.
Reyndar verður að viðurkenn-
ast, að mjög lítið gerðist á fund-
unum og í félaginu. Það gafst
aldrei tími til eins eða neins fyrir
þófinu og umræðurnar voru
endalausar. Svo voru flokka-
drættirnir og baktjaldamakkið og
smáatriði urðu að stórmálum.
Svona rambaði félagið áfram og
vestrænir lýðræðismenn voru
harla ánægðir. Allt fór fram að
lögum.
Gerðist nú það, að bylting var
gerð í landi sjálfkjörna forsetans
og skyndilega var hann orðinn
landflótta fyrrverandi ræðismað-
ur. Annar maður varð nú sjálf-
kjörinn forseti og var sá einnig af
rómönsku kyni, aðalræðismaður
Coiombíu.
Hófst nú erfitt tímabil, því nýi
forsetinn virtist ekki vera ánægð-
ur með að vera valdalaus toppfíg-
úra. Urðu ýmsir árekstrar milli
hans og hinnar lögmætu stjórnar.
Það endaði með því, að kosin var
aftur lagabreytinganefnd. Hinir
vestrænu héldu, að það væri til-
viljun, hve margir suðrænir kon-
súlar voru mættir á fundinum.
En í ljós kom, að það var engin
tilviljun, því áður en nokkur gat
áttað sig, var búið að kjósa laga-
breytinganefnd, sem var í meiri-
hluta rómanskra ræðismanna.
Og ekki var lagabreytinga-
nefndin heldur lengi að setja
saman tillögu að nýjum lagabálk
fyrir félagið. Hann var stuttur og
einfaldur; svo stuttur og einfald-
ur, að vestrænir lýðræðiselskend-
ur tóku andköf, þegar þeir lásu
hann. Það var ekki gert ráð fyrir
neinum kosningum! Sjálfkjörna
forsetanum var fengið alræðis-
vald, og hann átti sjálfur að velja
sér ritara og féhirði og þá aðra
embættismenn, sem hann taldi
félagið þurfa. Allt búið lýðræði!!
En það þurfti alltént að bera
nýju lagatillöguna undir atkvæði
og lýðræðismenn hófust handa
um að búa sig undir lokaorrust-
una við einræðisseggina. Þetta
gætu orðið síðustu kosningar í fé-
laginu. Það var smalað og skegg-
rætt í símann og reynt að ná til
sem flestra konsúlanna. And-
stæðingar nýju laganna útlistuðu
fyrir kollegum sínum, hver örlög
myndu bíða félagsmanna, ef her-
foringjasinnar frá Suður-Amer-
íku næðu völdum. Ræður voru
undirbúnar og meira að segja lét
sögumaður hjálpa sér við að æfa
ræðustúf á spönsku, því sumir
hinna rómönsku bræðra töluðu
ekkert tungumál nema sitt eigið.
En allt kom fyrir ekki.
Spænskumælandi herforingja-
sinnar fjölmenntu og 'gersigruðu
lýðræðismenn. Meira að segja
brugðust sumir Evrópu-konsúlar,
þar af tveir frá Norðurlöndunum.
Annar sat hjá, en hinn greiddi
atkvæði með einræðisseggjunum.
Skýringin kom á eftir, þegar for-
setinn skipaði hann ritara félags-
ins!
Þeir, sem létu í minni pokann,
voru sigraðir menn, sviptir frelsi
og lýðræði. Myndu þeir nokkurn
tíma aftur líta glaðan dag? Upp-
fóstrun þeirra í lýðræðislöndum
hafði kennt þeim, að líf án frelsis
væri einskis virði. Þeir töluðu um
að segja sig úr félaginu og stofna
annað, þar sem lýðræði myndi
áfram ríkja. En svo ákváðu þeir
að bíða átekta og búa sig undir
kúgun herforingjanna. Þeir vissu,
að þeirra dagur myndi aftur rísa.
Einhver varð að berjast gegn ein-
veldi.
Nú er næstum komið heilt ár
frá valdatöku herforingjastjórn-
arinnar. Gjörbreyting hefir orðið
á félaginu og fundum þess. í
fyrsta lagi hefir fundasókn næst-
um tvöfaldast. í öðru lagi er nú
engum tíma eytt í „lýðræðis-
fundastörfin" svokölluðu, sem
tóku upp allan tímann áður. Þess
í stað eru nú fengnir ræðumenn
utan úr bæ til að halda fróðleg
erindi. Stundum eru konsúlar
látnir koma með þætti frá lönd-
um sínum. Almennt eru málefni
félagsins í góðu standi.
Lýðræðismenn, sem fyrstu
mánuðina eftir stjórnarbylting-
una læddust með veggjum, eru nú
að byrja að sýna ánægju sína með
hinn breytta sið. Undir niðri nag-
ar þá samt samviskan yfir því, að
þeir skuli láta sér líða vel undir
herforingjastjórn. Þeim finnst
þeir vera að halda framhjá lýð-
ræðisgyðjunni.
En meðal annarra orða, hafið
þið heima nokkurn áhuga á því,
að ykkur verði útvegaðir eins og
einn eða tveir herforingjar frá
Suður-Ameríku?