Morgunblaðið - 21.09.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. SEPTEMBER 1983
41
tímahagvexti, fara hagræn öfl í
gang, sem leitast við að vinna
gegn slíkum breytingum. Þessi til-
högun er auðvitað tengd þeim
hugmyndum, sem peningahyggju-
menn hafa lagt hagfræðinni til.
Rökin eru einkum þau, að óvissan
um áhrif og þá einkum tímasetn-
ingu áhrifa af sérstakri beitingu
almennra eftirspurnaraðgerða sé
svo mikil að ógerlegt sé að tryggja
árangur slíkra aðgerða. Áhrif að-
haldsaðgerða kunna að koma
fram, þegar þenslutímabili er
raunverulega lokið og þar með
geta þær orðið kreppuvaldur. Á
sama hátt geta áhrif eftirspurnar-
aukandi aðgerða komið fram þeg-
ar kreppan er yfirstaðin og því
leitt til verðhækkanaskriðu.
Gagnstætt því að deyfa hagsveifl-
urnar eins og til er ætlast, geta
þessar ráðstafanir þannig magnað
þær.
Með þessari hagstjórnaraðferð
er megináherslan lögð á að halda
verðlagsþróun innan þröngra
ásættanlegra marka. Hagfræð-
ingar líta margir svo á, að hófleg,
hamin verðbólga sé æskileg og
jafnvel nauðsynleg til að viðhalda
hagvexti og framförum. 1 stífasta
formi peningahyggjumanna er í
raun eingöngu ætlast til þess að
stjórnvöld stýri vexti peninga-
magns en markaðurinn sé látinn
um önnur vandamál. Við þær að-
stæður væru launasamningar ein-
göngu í höndum vinnuveitenda og
verkalýðsfélaga.
En aðferð hreinna peninga-
hyggjumanna er á öðrum enda
litrófsins. Á hinum endanum er
tekjustefnan í því formi að til er
ætlast að hún leysi allt verkefnið
af hendi. Áherslurnar eru annars
vegar hreinn markaðsbúskapur í
anda þeirra sem aðhyllast svokall-
aðan Chicago-skóla og hins vegar
sósíalískur markaðsbúskapur í
samræmi við boðskap John Kenn-
eth Galbraiths og trúbræðra hans.
Þar á milli eru óendanlega margar
útgáfur með mismunandi blæ-
brigðum hugsanlegar. Og reyndar
má bæta þriðju víddinni við í
þessu efni. Er þar um svonefndar
rökrænar væntingar (rational ex-
pectations) að ræða. En þær kenn-
ingar skarast ekki mikið við efnið
í þessu erindi, svo ekki verður far-
ið lengra út í þá sálma. Heildar-
eftirspurn eða heildarútgjöldum í
peningum í hagkerfinu má stýra á
fleiri vegu en með peningamagn-
inu einu og stjórnvöld geta beitt
sér fyrir ýmsum ráðstöfunum, án
þess að stýra meira og minna
beint launum og verði vara. Meg-
inatriðið er að samræma eftir-
spurnarstjórn með ríkisfjármála-
og peningamálaráðstöfunum, og á
þann hátt ákveða peningavirði
heildareftirspurnar tiltekna vaxt-
arbraut, en hér verður ekki farið
nánar út í tæknileg atriði í því
sambandi. Það væri nægjanlegt
viðfangsefni fyrir nýtt erindi.
Þessa hagstjórnaráherslu hafa
flestar vestrænar þjóðir nú tekið
upp, að vísu í nokkuð mismunandi
formi eftir að svokölluð smá-
skammtaaðferð með launa- og
verðstöðvunartilbrigðum upp úr
olíukreppunni 1974/ 1975 vægast
sagt sýndi misjafnan árangur.
Skýrustu dæmin um breytta hag-
stjórn er að finna í Bandaríkjun-
um og Bretlandi, en meira að
segja stjórnir, sem hafa afneitað
þessum kenningum í grundvallar-
atriðum, sbr. í Frakklandi, hafa
nú haldið í humátt á eftir.
Gallinn við þessa hagstjórnar-
aðferð er hins vegar sá, að verð-
bólgulækningin getur reynst sárs-
aukafull meðan verið er að ná tök-
um á sjúkdómnum. Reynslan hef-
ur sýnt að a.m.k. í fyrsta fasa feli
þessi aðferð í sér verulegt at-
vinnuleysi og vannýtingu fram-
leiðsluþátta. Viðureignin við
framboðspústra (supply shocks)
vegna stórfelldra olíuverðhækk-
ana á áttunda áratugnum er dæmi
þar um. Þess vegna hefur aðferðin
stundum verið nefnd kreppuleið
til hagvaxtar. Eitthvert form á
tekjustefnu eða sérstöku samráði
við hagsmunaaðila á vinnumark-
aði er tilfært sem möguleiki til að
hemja verðbólguna án þess að
misþyrma hagkerfinu fyrst með
kreppu. En reyndar eru ólíkleg-
ustu raddir, sem telja af allt öðr-
um ástæðum, að efnahagsvandi
velferðarríkja verði ekki leystur
nema kreppa komi til. Agaleysi,
skortur á ábyrgðartilfinningu og
samkennd sé undirrót vandans.
Einungis kreppa og óáran geti
kennt mönnum að standa saman á
ný. En þetta var útúrdúr. Þessum
kenningum verður ekki haldið á
lofti hér.
Launastefna og sam-
ráö stjórnvalda viÖ
aðila vinnumarkaðarins
Samráð við aðila vinnumarkað-
arins um ráðstafanir í launa- og
efnahagsmálum til að draga úr
slæmum hliðarverkunum við að
hemja verðbólgu og koma hag-
kerfinu á vaxtarbraut á ný, er
ákaflega mikilvægt í velferðar-
ríkjum nútímans. Hversu vel tekst
til, er komið undir slíkri sam-
vinnu. Atvinnustig, lífskjör og
kaupmáttur getur að verulegu
leyti ráðist á þeim vettvangi. Hins
vegar er ekki til nein ein alþjóðleg
aðferð eða tilhögun á slíku sam-
ráði. Það hlýtur að fara eftir þjóð-
félags- og efnahagsgerð í hverju
landi, hvaða tilhögun skilar best-
um árangri í þeim efnum.
Margs konar tillögur hafa kom-
ið fram um samráð og launa-
stefnu. ólafur Björnsson, hag-
fræðiprófessor við Háskóla ís-
lands, flutti fyrir mörgum árum,
er hann var alþingismaður, þings-
ályktunartillögu þess efnis að
verkalýðsfélögin ákvæðu sjálf
taxta sína og bæru þá um leið
fulla ábyrgð á atvinnuástandinu,
ef ekki tækjust samningar. Tillag-
an fékk litlar undirtektir og hefur
ekki verið tekin upp af launþega-
hreyfingunni. í Bandaríkjunum
hafa þarlendir hagfræðingar
talsvert skrifað og rætt um skatt-
tengda launastefnu. Hún er í því
fólgin, að ríkisvaldið refsar þeim
fyrirtækjum og launþegum, sem
gert hafa samninga um launa-
hækkun umfram tiltekin mörk,
með skatthækkun, en lækkun
skatta hjá þeim sem hafa haldið
sig innan þessara marka. Einnig
hefur bandarískur hagfræðingur,
Abba Lerner, gert tillögu um út-
gáfu opinberra leyfa til launa-
hækkana í samræmi við stærð
fy'rirtækja. Þessi leyfi gætu síðan
gengið kaupum og sölum á mark-
aðsverði milli fyrirtækja. En tími
vinnst ekki til að gera þessum til-
lögum nánari skil hér.
launastefna hefur reynst ákaf-
lega vandmeðfarið hagstjórnar-
tæki og skilað misjöfnum árangri.
Bein inngrip stjórnvalda með
launa- og verðstöðvunarafbrigð-
um hafa reynst ákaflega áhrifalít-
il og reyndar er erfitt að staðfesta
með dæmum árangur slíkrar
stefnu. Reynsla sögunnar gefur
ekki tilefni til að mæla með slíkri
launastefnu í markaðshagkerfi,
nema sérstaklega standi á. Engu
að síður hefur launastefna í þessa
veru verið einkennandi .fyrir hag-
stjórn á fslandi í áratugi.
En launastefna eða samráð, sem
er grundvallað á því að efla þekk-
ingu á efnahagslífinu, upplýs-
ingamiðlun og skoðanaskiptum
milli stjórnvalda og aðila vinnu-
markaðarins, getur að mínu viti
skilað umtalsverðum árangri.
Formið og viðfangsefni slíks sam-
ráðs verður að ákveða með hlið-
sjón af þjóðfélags- og efnahags-
gerð i hverju landi. í Austurríki er
formbundið víðtækt samráð milli
stjórnvalda, launþegasamtaka og
atvinnurekenda, sem hefur gefið
góða raun. Þessir aðilar hafa orðið
sammála um að leysa aðsteðjandi
vanda í efnahagsmálum innan
þess ramma sem fastgengisstefna
gagnvart þýska markinu leyfði. í
samræmi við þá stefnu hefur al-
menn eftirspurnarstjórn ekki gef-
ið hagsmunaaðilum kost á að
leysa samningsmál sín með verð-
bólgu. í Þýskalandi eru launa-
samningar fyrst og fremst í hönd-
um hagsmunasamtaka atvinnu-
lífsins, en þeim eru sett skýr mörk
með setningu markmiða um
breytingu á peningamagni. Aðil-
um er gert ljóst, að ef launabreyt-
ingar sprengja þann ramma, hafi
það óumflýjanlega áhrif á at-
vinnuástandið.
Á íslandi hefur samráð við aðila
vinnumarkaðarins verið form-
bundið í lögum frá 1979. Samráðið
er engu að síður enn vanþróað og
hefur alls ekki gefið jafnmikið af
sér og það gæti. Ástæðurnar eru
vafalaust margvíslegar. í því efni
vegur ótvírætt þungt á vogarskál-
unum, að sú hagstjórn, sem hefur
verið einkennandi fyrir ísland,
býður ekki heim opnu samráði.
Skammtíma launa- og verðstöðv-
unarafbrigði endurtekið í mis-
munandi myndum gefur ekki kost
á hlutlægu og frjósömu samráði,
enda er eðli slíkrar stefnu að
ganga gegn gerðum samningum
en ekki að stuðla að því að athafn-
ir og samningar aðila vinnumark-
aðarins séu í samræmi við fyrir-
fram mótaða stefnu í efnahags-
málum. Með öðrum orðum þá tel
ég að fyrirfram mótuð almenn eft-
irspurnarstjórn í hátt við það, sem
lýst hefur verið í þessu erindi, sé
forsenda árangursríks , samráðs
við aðila vinnumarkaðarins. Al-
menn eftirspurnarstjórn með
fyrirfram mörkuðum farvegi fyrir
breytingar á peningavirði heildar-
eftirspurnar ætti í reynd að vera
ein meginósk og krafa launþega-
hreyfingarinnar gagnvart rikis-
valdinu, því með öðru móti geta
forsvarsmenn hennar ekki há-
markað hag umbjóðenda sinna.
Undanlátsamri eftirspurnarstjórn
fylgir verðbólga, óraunhæfir
kjarasamningar, lakari hagvöxtur
og þar með verri lífskjör alls al-
mennings.
Við staðfasta heildareftirspurn-
arstjórn er hins vegar búið að
mynda umgerð ákvarðana í efna-
hagslífinu. Bráðabirgðalausnir
sem í reynd skilja alla eftir verr
setta en áður, þó þægilegar kunni
að virðast í svipinn, eru ekki leng-
ur með í myndinni. Við þessar að-
stæður er unnt að einbeita kröft-
unum að hinum raunverulegu
vandamálum, sem eru skipting
takmarkaðra þjóðartekna milli
aðila efnahagslífsins og hvaða
ráðstafanir er unnt að gera til að
auka þjóðartekjurnar, þegar fram
í sækir. I þessum efnum hlýtur
launþegahreyfingin að gegna þýð-
ingarmiklu hlutverki. Án þess að
snúa sér að þessu verkefni, getur
launþegahreyfingin ekki stuðlað
að bestu kjörum fyrir félagsmenn
sína. Virk þátttaka og samstarf
allra aðila getur skipt sköpum
fyrir atvinnustig og lífskjör.
Lokaorð
Meginniðurstaða mín er sú, að
breytt eftirspurnarstjórn, sem
byggist á því að halda fyrirfram
ákveðnum vaxtarhraða í peninga-
virði heildareftirspurnar, sé for-
senda þess að verðbólga verði
hamin og þá um leið forsenda
framfara í atvinnuvegunum og
bættra lífskjara. Samhliða slíkri
stefnumörkun er nauðsynlegt að
framfylgja ákveðinni launastefnu,
sem er reist á því að auka skilning
á gangverki efnahagsstarfseminn-
ar og samræma sjónarmið þeirra
aðila, sem taka þær ákvarðanir,
sem mestu varða um þróun efna-
hagslífsins. Þessi niðurstaða á
ekki síður við um íslenska hag-
kerfið en aðstæður á Norðurlönd-
um almennt, þó vandinn lýsi sér
nokkuð á annan hátt.
Forsenda þess, að unnt sé að
byggja upp alhliða sterkt atvinnu-
líf á íslandi, sem fæðir af sér hag-
vöxt framleiðniaukningu og þar
með betri lífskjör, er sú, að íslend-
ingar komist út úr sjálfheldu
verðbólgunnar.
Islendingar standa nú á kross-
götum. Sú ríkisstjórn, sem tók við
völdum í maí sl., hefur markað sér
meginstefnu í efnahagsmálum í þá
átt sem hér hefur verið lýst. Það
er gjörbreytt efnahagsstefna frá
fyrri árum. Launþegahreyfingin
og samstarf hennar og ríkisstjórn-
arinnar getur ráðið miklu um,
hvort ný efnahagsstefna skilar
bættum lífskjörum til almennings
eða hvort efnahagslífið fellur aft-
ur í sjálfheldu verðbólgunnar eða
atvinnuleysi myndast.
Þórdur Friðjónsson er hagfræðing-
ur og efnahagsráðunautur Stein-
gríms Hermannssonar forsætisráð-
herra.
FIGGJO
NORWAY
Figgjó hótelpostulín
er fínlegra,
sterkara og fallegra
Figgjó hótelpostulín er þéttbrennt meö stálhöröum glerungi. Mjög
hreinlegt í allri notkun.
í postulínsmassann er blandaö „korund“, sem er áloxíö sem gerir
postulíniö sérlega sterkt og óbrotgjarnt.
Figgjó hótelpostulíni er hægt aö stafla vel og tekur minna pláss,
enda teiknaö af hönnuöum meö kunnáttu og þekkingu á hótel-
rekstri.
Figgjó hótelpostulín er nútímalegt í hönnun og til í ótal litum og
mynstrum. Hvítt postulín er ávallt til á lager.
Figgjó postulín er hægt aö fá sérmerkt gegn litlum aukakostnaöi
og iítilsháttar biötíma.
Figgjo-Stavanger
Figgjo Fajanse Stavangerflint as
>1
AK_
UMBOOS OG HEILDVERSIUN
A. Karlsson h. f.
P.O. BOX 167, GRÓFIN 1, 121 REYKJAVÍK, ICELAND. SÍMI 27444
Metsölubíad á hverjum degi!