Morgunblaðið - 27.09.1983, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. SEPTEMBER 1983
39
Haraldur Eyjólfssort
Heiðarbrún — Minning
Kæddur 18. mars 1901.
Dáinn 15. september 1983.
Fagra þjóðlífsmynd dró Harald-
ur Eyjólfsson upp í minninga-
kafla, „Fyrsta kirkjuferðin mín“,
er hann skrifaði síðastliðið sumar
fyrir frænku sína, sem búsett er í
Ameríku. Var hann fimm ára á
hvítasunnudag 1906, er fólkið á
Bjalla, foreldrar hans og systkini,
riðu til kirkju að Skarði. Haraldur
segir: „Hefur þessi hvítasunnu-
dagur greipst svo ótrúlega djúpt í
hugarfylgsni mín, að þegar ég er
kominn á níunda áratuginn, man
ég þessa kirkjuferð ljósar en
margt sem skeð hefur mikið,
mikið seinna."
Reiðverið var mórautt gæru-
skinn, „og við snáðar bundnir á
hrossið með reiptagli". Þegar
komið var að Skarði var gengið til
kirkju, og fór allt að fastbundnum
siðum, mönnum skipað til sætis
eftir bæjum. „Mamma settist á
bekk innarlega og við krakkar.
Pabbi settist við altarishornið
norðanmegin, það var hefðbund-
inn staður Galtalækjarmanna, en
Skarðverja sunnanmegin. Ég fór
frá mömmu og krökkunum og tróð
mér við altarishornið hjá pabba til
að sjá og heyra þegar prestur var
að ferma. Margt var fallegt að sjá
í kirkjunni, glitrandi ljósahjálm-
ar, gylltir ljósastjakar með log-
andi kertum og altaristaflan, sú
fegursta sem ég hefi séð um mína
daga, kvöldmáltíðin. Undrun mín
var mikil er ég sá klæðnað prests-
ins, í svörtu pilsi að ég hélt, og
gylltan kross á baki.“
Að lokinni messu var farið að
fornum sið. Haraldur segir: „Páll
postuli segir í einu bréfa sinna:
Heilsið hver öðrum með heilögum
kossi. Fólkið við Skarðskirkju fór
eftir þessu boði Páls. Alveg var ég
undrandi að sjá þetta kossaflóð."
Lesandinn finnur angan af
hrossum og reiðtygjum við fram-
haldið: „Fólkið fór úr kirkjunni í
þinghúsið, þar voru höfð fata-
skipti. Mikið var nú skvaldrið, og
höfðu konurr.ar blessaðar svo
mikið að segja hver annarri. Karl-
arnir töluðu minna og höfðu lágt,
tóku í nefið og spurðu hvernig
sauðburður gengi og hvort séð
hefðu kindur frá sér og þess hátt-
„ _ u
&r.
f vitund fyrri tíðar íslendinga
var líf og dauði partur af hrynj-
andi náttúrunnar, hring árstfð-
anna, er grösin blómguðust og
sölnuðu. í æsku fléttaðist leikur
og starfi barnsins smám saman f
lífsfléttu hins fullorðna manns, og
öldungurinn horfði til baka og
lifði aftur gleði æskunnar um leið
og hann horfði fram á veg hrörn-
unar og dauða. Þetta var allt sam-
kvæmt eðli þess lffs sem hann var
samofinn frá blautu barnsbeini, f
fjárhúsum og á engjum. Mér hefur
oft orðið tíðrætt um það, hversu
samofinn bóndinn er náttúrunni f
íslenskri sveit, svo að hún mótar
geðslag hans. Þótt harðindi komi á
vetri, veit hann að ærnar bera
næsta vor. Það er samband bónd-
ans og sauðkindarinnar sem mér
hefur þótt besta dæmið um lífsvit-
und bóndans þar sem saman er
ofin sauðkindin, ullin, trúin og
bænirnar í eina voð þar sem engin
skil eru milli náttúrunnar, trúar-
innar og búskaparins. En það er
hesturinn og ekki sauðkindin sem
er tengiliðurinn f bernskuminn-
ingu Haraldar. Hann greinir frá
ferðalokum á þennan veg:
„Það voru þreyttir og framlágir
snáðar sem leystir voru af Bleikku
þetta kvöld. Hrossunum var sleppt
í tröðunum, þessum heimilisvin-
um. Pabbi gerði það og strauk
þeim um bakið hverju fyrir sig.
Þau höfðu eitthvað úfnast undan
reiðverunum, það varð að slétta. I
þá tíð hefði ekki verið hægt að búa
á Islandi, ef ekki hefðu verið hest-
ar. Það var allt gert með þeim.
Fyrsta ferð barnsins til kirkju, og
svo sú síðasta í svartri kistu, sem
bundin var á hestsbak til grafar-
innar, þar sem henni var stungið
niður í skaut jarðar, og prestur
tilkynnir kistubúanum að hann
verði að mold.“
Hér eru það ekki ömurleg enda-
lok að sameinast moldinni. Þvert á
móti er allt líf úr moldu, og allur
jarðarblómi birtir hið sanna, enda
urðu liljur vallarins Frelsaranum
dæmið um hið rétta líf. Tíminn, lff
hans og endalok, verður að hætti
þessarar lífsvitundar, hið sama og
hrynjandi náttúrunnar, — eins og
árstíðirnar birti dauða og upprisu
til lífs.
Það eru slík lífsviðhorf sem
skýra alla framgöngu þessa
þokkasæla sæmdarmanns, Har-
aldar Eyjólfssonar. Mér fannst
hógværð hans og glettni, hlý og
raunhæf afstaða til annarra
manna og málefna dagsins og ró-
semd hans á áfallasömum elliár-
um anda frá sér miklum styrk og
miklum hlýleika, sem ég hef eink-
um kynnst hjá þeim sem mótaðir
eru af íslenskri sveitakristni fyrri
ára.
Saga Haraldar er í raun og veru
saga íslenska bóndans, einkum á
eldri tfmum. Hann var sprottinn
úr þeim jarðvegi sem var gróður-
mold kirkjunnar og kristindóms-
ins á fyrri tíð, en hefur gjör-
breytzt. Presturinn var í raun e.k.
sóknarherra sem hafði undir sér
aðstoðarpresta jafnmarga bænd-
unum, því að á hverjum bæ voru
lesnir húslestrar, farið með vers
og sungnir Passíusálmar á föst-
unni. Hvert býli var í raun söfnuð-
ur fyrir sig og guðsdýrkun og
kennslu barna sinnt af húsráðend-
um, en presturinn var tilsjónar-
maður. Á vetrum varð stjörnu-
bjart í baðstofu, er sindraði af eldi
sagna og kvæða, og hughreystandi
bæna og versa. En nú er öldin önn-
ur. Heimilisdýrkun hefur lagst af
og fótum kippt undan prestinum
með brotthvarfi „aðstoðarprest-
anna“ úr myndinni. Stendur hann
því eftir eins og svffandi f lofti.
Við myndun borgarsamfélags hef-
ur ekki tekist að móta starf og
stöðu prests er falli að eðlilegum
háttum samfélagsins eins og áður,
er presturinn til sveita var þýð-
ingarmikill hlekkur f styrkri keðju
er batt menn saman og styrkti
viðteknar hugmyndir um grund-
völl og tilgang alls lífs og athafna
allra manna í sveitinni.
Haraldur fór ekki varhluta af
þessari andlegu auðlegð í æsku.
Mjög var hann hændur að móður
sinni, Helgu Sigurðardóttur, sem
var gagnskörp og trúrækin kona,
kunni Passíusálmana alla utan-
bókar. Var hún fjórði maður frá
séra Jóni Steingrímssyni, eld-
klerki. Haraldur lærði mikið,
kunni úr Nýjatestamenti utanað,
var ljóðelskur og fékkst við yrk-
ingar. f minningu móður sinnar
orti hann þetta:
Þegar loks mín lokast brá,
lífsins neisti dvínar,
ó, mér fái að fylgja þá
fyrirbænir þínar.
Foreldrar hans bæði voru mikil
sæmdarhjón. Eyjólfur faðir hans
var Finnbogason hins ríka á
Galtalæk. Við andlát Finnboga
1883 skiptist mikill auður milli
barnanna. En allt er f heiminum
hverfult, og „þvílíkur auður kemst
ógjarnan með lukku í þriðja lið,“
segir séra Jón Steingrímsson, f
ævisögu sinni, þótt f annarri veru
væri mælt. Reistu þau Helga og
Eyjólfur sér bú á Bjalla í Land-
sveit, og þar fæddist Haraldur
1901. En svo fór um jörðina, að
hún varð sandfoki að bráð.
Snemma á þessari öld geisuðu
sandstormar og lögðu síðan jarðir
í eyði í Efri-Landsveit, sem þó
byggðust aftur síðar, er sandurinn
greri. Komu þau áföll f slóða land-
skjálftanna miklu, og hrundu þá
hús á Bjalla tvisvar, en ætfð
byggði Eyjólfur upp aftur. Bærinn
á Bjalla var færður innar er sand-
fok svarf að, en allt kom fyrir
ekki, og yfirgefa varð jörðina. Eyj-
ólfur andaðist að Litlutungu 1935,
og keypti Haraldur þá bú föður
síns. Systkinin voru fimm, og er
eitt þeirra á lífi, Finnbogi, fyrrv.
bifreiðastjóri í Reykjavík, tengda-
faðir þess er þetta ritar.
Haustið 1936 kvæntist Haraldur
Jóhönnu Bjarnadóttur, ættaðri úr
Dölum. Ekki varð sambúð þeirra
löng, þvf að Jóhanna andaðist frá
tveimur sonum þeirra hjóna sjö
árum siðar, vorið 1943. Yngri
drengnum, Gunnari, var komið í
fóstur til hjónanna Marsibil Jó-
hannsdóttur og Árna Árnasonar í
Ölversholtshjáleigu, og gekk
Marsibil drengnum í móðurstað
allt frá því móðir þeirra veiktist.
Haraldur keypti jörðina Heið-
arbrún í Holtum árið 1946 og
fluttist þangað með eldri son sinn,
Eyjólf, og móður sína, Helgu, sem
var hjá honum til hinstu stundar
og andaðist á Heiðarbrún sumarið
1952 á 88. aldursári sfnu.
Árið 1953 kvæntist Haraldur
Ingveldi Jónsdóttur, af norskum
ættum, dugmikilli búkonu. Eign-
uðust þau tvö börn, Helgu Jó-
hönnu, húsfreyju í Miðkrika hjá
Hvolsvelli, og Sigvarð, starfsmann
Kaupfélagsins Þórs á Hellu. Fyrri
konu börn Haraldar eru Eyjólfur,
umsjónarmaður með viðhaldi
sjúkrahúss f Sogni, Noregi, og
Gunnar Bjarni, kennari á Hellu.
Guðmundur Haraldur Eyjólfs-
son, en svo hét hann fullu nafni,
var kominn yfir miðjan aldur er
tæknibylting varð f landbúnaði
hérlendis á sjötta, en einkum
sjöunda áratug aldarinnar. Hann
var orðinn gamall maður, þegar
þjóðlíf allt byltist og tæknivæðing
tók að byrgja sýn til hins gamla
þjóðfélags með sína foraldar
tryggð. Hann var maður gamla
tímans með staðfastri trúfesti við
það sem mótaði hann á blómlegri
æskutíð. Veraldarauður fór að
mestu hjá garði hans, en hann bjó
áfram á meðan heilsan leyfði.
Búskaparsaga hans er saga ís-
lenska bóndans á fyrri tíð, og segir
hann sjálfur svo: „Strítt hef ég við
stormana og hretin/ stundum
voru þung og erfið fetin." En hann
var ötull og kappsmikill við störf,
bjó afurðasömu búi og var táp-
mikill í skrifum sínum f blöð um
málefni líðandi stundar. Blessuð
sé minning mæts bónda.
Þórir Kr. Þórðarson
Fundur Sjálfstæðisfélagsins Ingólfs, sem haldinn var í Félagsheimili Ölfusinga var fjölsóttur og komu margir langt að.
SjálfsteBÓisfélagið Ingólfur:
Fjölsóttur fundur
með stjórnmála-
• •
monnum
Hverageröi, 19. seplcmber.
SJÁLFSTÆÐISFÉLAGIÐ Ingólfur í Hveragerði hélt al-
mennan félagsfund í Félagsheimili Ölfusinga fimmtudag-
inn 15. september. Framsöguræður fluttu Albert Guð-
mundsson fjármálaráöherra og Þorsteinn Pálsson alþing-
ismaður. Einnig svöruðu þeir fyrirspurnum.
Fundurinn var óvenju
fjölsóttur og fólk komið
víða að af Suðurlandi.
Mátti þar sjá fólk úr öll-
um stjórnmálaflokkum.
Margir tóku til máls,
lögðu spurningar fyrir
ræðumennina og gáfu
þeim einnig góð ráð í
veganesti.
Fundinum stjórnaði
formaður sjálfstæðisfé-
lagsins, Helgi Þorsteins-
son, en fundarritari var
Hallgrímur Egilsson.
— Sigrún
Þorsteinn Pálsson í ræðustól. Lengst til hægri má sjá Albert Guðmunds-
son, en hann og Þorsteinn fluttu framsöguræður á fundinum í Félags-
heimili (ílfusinga.