Morgunblaðið - 05.10.1983, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 1983
35
Dynskógar
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Heimur dýranna
Bókmenntír
Jenria Jensdóttir
DYNSKÓGAR. Rit Vestur-Skaftfell-
inga. II. 160 bls. Útg. Vestur-Skafta-
fellssýsla. Vík 1983.
Dynskógar komu fyrst út í fyrra. I
formála er upplýst að ritinu sé ætlað
að koma út annað hvert ár. Sjálfsagt
þótti samt að það kæmi út í ár vegna
þess að liðin eru tvö hundruð ár frá
Skaftáreldum. »Fyrir eld« og »eftir
eld«, segja Skaftfellingar — þannig
skipta þeir tímanum f kapítula eftir
þeim örlagaatburðum. Dynskógar
hefjast að þessu sinni á tveim stutt-
um erindum sem flutt voru snemma
á sumri því sem nú er að enda: Um
Skaftárelda og Skaftáreldahraun eftir
Þorleif Einarsson og Um áhrif Skaft-
árelda á mannlíf á fslandi eftir
Sveinbjörn Rafnsson. Þorleifur
minnir á að þarna hafi líklega átt
sér stað »mesta hraungos sem orðið
hefur á jörðinni að mönnum ásjá-
andi.« Ef gos þetta er borið saman
við eldgos á seinni árum sést hve
tröllaukið það hefur verið. Svein-
björn telur hins vegar — eftir að
hafa rakið hörmungar þær sem elds-
umbrotin höfðu i för með sér — að
Skaftáreldar og Móðuharðindi hafi
með nokkrum hætti orðið »upphaf
samfélagslegra leysinga í íslensku
þjóðlífi, með þessum hrikalegu at-
burðum var sagt skilið við fyrri sam-
félagshætti og nýir og nútímalegri
teknir upp í staðinn.«
Næst er þáttur sr. Sigurjóns Ein-
arssonar: Um kirkjur á Kirkjubæjar-
klaustri 1783—1983. Raunar rekur sr.
Sigurjón þá sögu nokkru lengra. En
hann miðar fyrst og fremst við ár-
talið 1783 því meðal afleiðinga elds-
ins varð flutningur kirkju frá
Klaustri að Prestsbakka sem mark-
aði dapurleg timamót í sögu þessa
fornhelga frægðarseturs. Fram kem-
ur í þætti sr. Sigurjóns að fólk held-
ur jafnan tryggð við sína kirkju og
ekki síður — kirkjustað. Flutningur
kirkju frá einum stað til annars er
því og verður alltaf viðkvæmt til-
finningamál. Nú hefur aftur verið
reist kirkja á Klaustri eins og lesa
má um í þættinum.
Eldurinn gerbreytti sem kunnugt
er landslagi á Siðunni og í nærsveit-
um og alls staðar til hins verra.
Sandfok herjaði þar sem land fór
ekki undir hraun og fór Kirkjubæj-
arklaustur ekki varhluta af því. Tel-
ur sr. Sigurjón að þá hafi kirkjugólf-
ið svonefnda »komið upp úr sandin-
um og til hafi orðið sú lifseiga sögn,
að þar hafi kirkja papanna staðið.
Menn héldu, að þessi náttúrusmíð
væri af mannahöndum gjörð, svo
mjög minnti hún á flísalagt kirkju-
gólf.« Á eftir þætti sr. Sigurjóns
kemur löng og mikil ritgerð eftir
Þórólf Árnason verkfræðing og ber
yfirskriftina: Rafvæðing I
Vestur-Skaftafellssýslu. »Fyrstu vatns-
aflsstöðvar,« segir Þórólfur, »sem sett-
ar voni upp í Vestur-Skaftafellssýslu,
voru reistar árið 1913.« Næstu árin
fjölgaði stöðvum ört, víðs vegar um
héraðið. Nokkrir þjóðhagar og hugvits-
menn áttu þar hlut að máli og ber hæst
nafn Bjarna í Hólmi. »Um 1920 ræðst
Bjarni í það þrekvirki að setja einn upp
stöð í Hólmi, og í þá stöð smíðaði hann
sjálfur túrbínuna (vatnsvélina), nær
tækja- og verkfæralaus.« Rafvæðingin
jók mjög hróður Vestur-Skaftfellinga
meðal annarra landsmanna, en þess
ber að geta að allar tækniframfarir
vöktu þá aðdáun og hrifningu. Og það
var að lokum engin smáorka sem
Skaftfellingar sóttu í bæjarlæki sína:
»Ef reiknað er með meðalnotkun
stöðvanna um 35 ár og nýtingu svipaðri
og hjá stórvirkjun fæst því nálægt árs-
orkuframleiðsla 70 MW virkjunar.«
(Er það ekki nokkru meira en Kröflu
var ætlað að skila meðan hún var enn á
teikniborðinu?)
Og meira um rafmagn — Smíðaskól-
inn í Hólmi. Fyrsti verknámsskólinn.
Sr. Sigurjón Einarsson
heitir þáttur eftir Gísla Brynjólfs-
son. Margar gamlar myndir eru með
hvorum tveggja þættinum, myndir
sem varðveita andrúm og bjartsýni
gömlu, góðu áranna.
Þá eru nokkrar athugasemdir um
jarðarfararsiði í Meðallandi eftir fyrr-
um biskup, Sigurbjörn Einarsson, og
að lokum Annálar úr Vestur-Skafta-
fellssýslu. Þar eru meðal annars birt-
ar myndir af hreppsnefndum og
sveitastólpum og má af þeim ráða að
straumar tímans leiki nú um héraðið
ekki síður en rafmagnið forðum því
skaftfellskar konur eru sýnilega
farnar að sækja sér aukin völd sem
áður voru að öllu leyti í höndum
karla; þær gegna nú bæði hrepp-
stjórastöðum og prestsembættum.
Ritstjórar Dynskóga eru þeir
Björgvin Salómonsson, Helgi Magn-
ússon og sr. Sigurjón Einarsson.
Þeir geta þess í formála að undir-
búningur að næsta hefti sé þegar
hafinn en þvi er ætlað að sjá dagsins
ljós að tveim árum liðnum. Vegna
þess segjast þeir nú vera »að safna
gömlum ljósmyndum úr Meðallandi*
og hvetja lesendur til að ljá þær til
birtingar. Og þar er sannarlega verk
að vinna því margar gamlar manna-
myndir frá árdögum íslenskrar
ljósmyndunar — ekki aðeins í Með-
allandi heldur um land allt — fara
senn að verða gleymsku undirorpn-
ar. Og gömul mynd er lítils virði ef
enginn veit lengur af hverjum hún
er. Rit eins og Dynskógar gera þvi
vel að bjarga þeim frá nafnleysi og
tortímingu.
Chris Grey:
Heimur dýranna
Þýðing: Óskar Ingimarsson
Bjallan hf. 1982
Nýlerra hefur Bjallan sent frá
sér bókina Heimur dýranna. Hér
er greint frá öllum helstu dýrum
jarðar og umhverfi þeirra. „Ver-
öidin okkar er geysistór, með ótal
krókum og kimum þar sem dýr
geta lifað á fjölmarga vegu.“
Bókinni er skipt i átta kafla i
efnisyfirliti. Fyrsti kafli heitir
Umhverfi dýranna. Með honum er
birt landakort í mismunadi litum
sem eiga að sýna umhverfi dýra í
hverri álfu og á heimsskautasvæð-
unum.
Næstu kaflar bera heiti heims-
álfanna og í byrjun hvers kafla er
sagt frá landfræðilegum sérkenn-
um. „Evrópa er lítil og þröngbýl
álfa. Hún nær aðeins yfir Vi5 af
öllu þurrlendi jarðarinnar, en þar
býr nær því fjórðungur af íbúum
heimsins."
Síðan fylgja hverri álfu smálet-
urskaflar um þau dýr sem nefnd
eru og litmyndir af dýrunum flest-
um. Heilsíðumyndir eru af hverri
álfu og þar er litlum myndum af
dýrum raðað í þá landshluta þar
sem heimkynni þeirra eru.
Mikils er vert hve þýðingin á
textum er góð og vönduð. Hún er á
lifandi máli og laus við þurrt
fræðslustagl sem því miður er
stundum að finna í bókum sem
þessari.
Heimur dýranna er í senn
glæsileg, skemmtileg og fræðandi
bók. Mér þykir ótrúlegt að skólar
og heimili láti þessa bók afskipta-
lausa. Hún er að mínu mati nauð-
synleg hverjum þeim nemanda,
sem hefur áhuga á lífi og um-
hverfi í nálægð og fjarlægð.
Skynsamlegasti
leikur þinn er
aö kaupa nýjan
Station og þú leikur þér aö því
Nýr Trabant Station kostar aðeins kr. 92.000 og haltu þér
nú fast. Útborgunin er aðeins kr. 15.000
EN ÞAÐ ER FLEIRA EN BARA HIÐ FRÁBÆRA VERÐ OG LITLA ÚTBORGUN SEM GERIR
TRABANT HAGKVÆMASTA LEIKINN I BILAKAUPUM
Bilanatíðni Trabant er mjög lág og einungis sambærileg við
mörgum sinnum dýrari bíla.
Nýr blöndungur sem kom fyrst í 1983-árgerðina gerir Trabant
ennþá sparneytnari.
Trabant er klæddur mjög sérstöku og sterku plasti sem hvorki
ryðgar né tærist. Líttu bara á alla gömlu og góðu Trabantana.
Engar beyglur og ekkert ryð.
Varahlutir eru ódýrir.
Máli okkar til sönnunar setjum viö upp eftirfarandi dæmi:
Meöalverö minni bíla er ca. kr. 280.000,-
Mínus verö á Trabant kr. 92.000,-
Mismunur kr. 198.000,-
Ef við tökum mismuninn og setjum hann á vaxtaaukareikning, þá
eigum viö aö ári liðnu kr. 282.066,15 eða því sem næst fyrir nýjum
Trabant án þess að snerta höfuðstólinn.
TRABANT EINI RETTI LEIKURINN
tngvar neigason h/f.
SÝNINGARSALURINN/RAUÐAGERÐI S33560