Morgunblaðið - 05.10.1983, Side 10

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 1983
42
Siglfirðingur endurbyggður:
Fyrsti skut-
togari íslend-
inga kominn
aftur „heim“
Járnsmiðja Jóns og Erlings
vinnur að endurbyggingu skipsins
SiglufirAi, 15. september.
VIÐ EINA bryggjuna á
SiglufirAi liggur myndarlegt
skip, sem verið er að vinna
við endurbætur á. Verið er
að byggja yfir þilfar skipsins
og setja á það nýja brú. I Ijós
kemur, að þarna er kominn
gamli Siglfirðingur, fyrsti
skuttogari íslendinga, 203
tonn að stærð, keyptur til
landsins af Eyþóri Hallssyni
og Kaupfélagi Siglufjarðar
upphafiega, og þá spáðu
ýmsir illa fyrir útgerð skut-
togara á íslandi.
Síðar fór skipið á flakk
víða um land og ýmsir aðil-
ar hafa gert það út með
misjöfnum árangri, en nú
nýlega festi Hraðfrysti-
húsið ísafold kaup á skip-
inu, sem þá hét orðið Sig-
urpáll og var gert út frá
Sandgerði. Verktaki við
breytingar á skipinu er
Vélsmiðja Jóns og Erlings
á Siglufirði. Við hittum
Jón Dýrfjörð, fram-
kvæmdastjóra smiðjunnar,
og spurðum hann hvernig
verkið gengi.
„Verkið gengur vel, við
erum að ég held undir
kostnaðaráætlun, sem gerð
var og hljóðaði upp á 10
millj. króna. Þó verður
heildarkostnaður senni-
lega eitthvað meiri, því bú-
ið er að bæta við endur-
bæturnar frá því sem upp-
haflega var ákveðið, t.d. er-
um við að setja í skipið
nýtt spil, sem ekki var ætl-
unin í fyrstu. Það má segja
að við byggjum togarann
frá dekki og uppúr. Brúin
var byggð hjá Skipasmíða-
stöðinni Vör á Akureyri,
en að öðru leyti höfum við
annast þetta sjálfir. Við
endurbyggðum Stálvíkina
að verulegu leyti í fyrra og
nú er þetta verkefni í
gangi. Hugur okkar stend-
ur um þessar mundir til
þess að hefja smíði 60—70
tonna báta, en þar eru nú
ýmis ljón í veginum. Við
vonum þó allt það besta,"
sagði Jón Dýrfjörð.
Hjá Járnsmiðju Jóns og
Erlings vinna að jafnaði 23
starfsmenn.
GBerg.
Siglfirðingur við bryggju í sinni upprunalegu heimahöfn, en breytingar á skipinu hafa gengið vel. MorgunbiaaM/Guiinar Berg.
3ÓN ERLINii
.mmsmBi
GRANUGOTU Í3
Jón Dýrfjörð framkvæmdastjóri.
/
t
Brúin hífð á gamla Siglfirðing. Morgunbla*i*/Steingrfn.ur
Rudolf Margolius
hefðu eflt flokkinn, farið fram lög-
um samkvæmt, enda verið gætt
réttlætis í hvívetna.
Hin fræga ræða Khrúsjtsjovs
um Stalín hristi upp í öllum eins
og sprenging. Flokkurinn náði sér
fyrr en varði og flýtti sér að herða
á skrúfunni aftur. En á einum
tveimur mánuðum sá fólkið gegn-
um blekkingarvefinn. Milljónir
manna vonuðust eftir því, að
fiokkurinn leysti loksins frá skjóð-
unni. „Við krefjumst þess að fá að
heyra sannleikann!" En hvað er
sannleikur? Sannleikur er það,
sem gagnar flokknum. Og þegar
hér var komið sögu, var flokkur-
inn sama sem félagi Novotný (for-
seti) og hin trygga hirð hans,
tengd honum órjúfandi böndum
sameiginlegra glæpa.
Flokkurinn hafði geð í sér til a
víkja sér undan enn í sjö ár. Hann
gat leyft sér að snúa blinda aug-
anu að óánægju manna heima
fyrir. í Ungverjalandi, Búlgaríu og
Póllandi höfðu fórnarlömb sýni-
réttarhaldanna hlotið uppreisn, en
í Tékkóslovaíku var grafarþögn.
Það var ekki fyrr en vorið 1963,
að flokkurinn neyddist til að við-
urkenna, að Sovétsambandið hafði
verið flokknum fyrirmynd í einu
og öllu, og flokkurinn fylgdi fyrir-
mynd sinni einnig í því að pynta
og deyða saklaust fólk. Miðnefnd
flokksins samdi svokallaða
skýrslu. Skýrslan var ætluð
flokksfélögum einum og var lesin
upp á lokuðum fundum ýmissa
flokksdeilda. Þar var viðurkennt,
að alsaklausir menn hefðu verið
dæmdir og teknir af lífi, að játn-
ingar þeirra hefðu verið knúðar
fram með ofbeldi, lyfjum og lík-
amlegum jafnt sem andlegum
pyntingum. Auk þess var í skýrsl-
unni tekið fram, að flestir hinna
dæmdu, þeirra á meðal Rudolf
Margolius, væru fyllilega teknir í
sátt lagalega og fiokkslega.
Ivan og faðir hans
Mér var mikilvægast að ákveða,
hvernig ég ætti að upplýsa ívan
son minn um föður hans. Fram að
þessu vissi hann aðeins, að faðir
hans var dáinn. Vinir mínir hafa
löngum hvatt mig til að segja hon-
um eins og var. Börnum mætti
ekki segja ósatt, sögðu þeir. Þegar
hann einhvern tíma kemst að hinu
sanna, snýst hann á móti þér og
fyrirgefur þér ekki, að þú hefur
blekkt hann. Samt sem -áður ætl-
aði ég að hætta á það. Heldur vildi
ég, að hann gerðist hatursmaður
minn á fullorðinsárum en að ég
eyðilegði bernskuna fyrir honum
með því að láta hann vaxa upp í
beizkju í garð allra, vitandi sig
vera útskúfaðan þolanda óskilj-
anlegs ranglætis. En nú jókst
hættan á því, að einhver óviðkom-
andi kynni að segja drengnum frá
eða færi með dylgjur. Mér fannst,
að ég yrði að láta hann vita hið
sanna.
Það var rétt fyrir páskaleyfi,
þegar drengnum gáfust nokkrir
dagar til að jafna sig, áður en
hann færi aftur í skólann. Um
kvöldið settist ég með honum við
borðið. Hjartað skalf i mér af
kvíða. Ég huggaði mig með þvi, að
16 ára unglingur væri ekkert smá-
barn lengur. Hann mundi þola að
heyra það. Ég sagði honum frá
öllu eins hreinskilnislega og ég
gat. Hann hlustaði þögull, horfði
ekki á mig, spurði einskis, en höf-
uð hans seig neðar og neðar. Mér
var ljóst, að ég var að brjóta niður
heimsmynd hans, en þar sem ég
varð að vera heiðarleg við hann,
mátti ég ekki hlífa honum í neinu.
Næstu dagar voru okkur erfiðir.
Svo kom hann sjálfur til mín og
sagði:
„Eiginlega hefur hann pabbi dá-
ið fyrir sannfæringu sína. Er það
ekki svo?“
Svo fór hann að spyrja mig í
þaula. Mér létti, eins og steini
væri velt af hjarta mér.“
MorÖsveitir
kommúnista
Við höfum kynnzt að nokkru
endurminningum Hedu Margoli-
us. Josefa Slánská, ekkja eftir höf-
uðpaurinn Rudolf Slánský, birti
endurminningar sínar í tímariti í
Prag 1968. Frægastar eru þó
endurminningar Arthurs Lond-
ons, eins úr sama hópi, sem hefur
sloppið við lífstíðarfangelsisdóm.
Eftir bók hans, „Játningunni",
gerði hinn þekkti grísk-franski
leikstjóri Costa-Gavras raunsæja
kvikmynd með Yves Montand og
Simone Signoret í aðalhlutverk-
um. Sú mynd var sýnd í íslenzka
Sjónvarpinu í ár.
Slíkar persónulegar endurminn-
ingar eru samkv^emt eðli sínu ein-
skorðaðar við sjónarmið sögu-
mannsins. Við myndum seint geta
lesið úr bókinni eftir Hedu Marg-
olius-Kovály, að réttarmorð hefðu
verið framin á ýmsum öðrum en
góðum og gegnum flokksmönnum.
Frá valdaráni kommúnista í
Tékkóslóvakíu í febrúar 1948 hafa
verið kveðnir upp um 250 pólítisk-
ir dauðadómar. Þekktast fórnar-
lambanna mun vera dr. Milada
Horáková, þingmaður úr flokki
doktors Benes. Hún var hengd
1950. Tugþúsundir voru dæmdar
til langvarandi fangelsisvistar og
vinnuþrælkunar. Hve margir hafa
fallið fyrir morðsveitum kommún-
ista, er ekki gott að segja. Þekkt-
astur þeirra var utanríkisráðherr-
ann Jan Masaryk. Hann var sagð-
ur hafa svipt sig lífi með því að
stökkva út um glugga á skrifstofu
sinni í Czernin-höll aðfaranótt 10.
marz 1948.
Meðan verið var að murka lifið
úr lýðræðissinnum í Tékkóslovak-
íu, starfaði hér heima tékknesk-
íslenzkt menningarfélag. Það vissi
um kúgunina þar eystra álíka lítið
og óbreyttir Þjóðverjar vissu eða
þóttust vita um útrýmingarbúðir
nazista á sínur.i tíma.
En hvað gat flokkurinn grætt 'á
því að taka af lífi fyrirmenn sína
og bíða álitshnekki fyrir þorra
manna? Sennilegust er skýring
Eduards Goldstúcker, sem dæmd-
ur var í lífstíðarfangelsi eins og
áður var getið. Hann var náðaður.
í viðtali við tímaritið Literární
listy sagði hann 30. maí 1968:
„f pólitískum réttarhöldum
gegn eigin flokksmönnum endur-
tekur sig saga frönsku byltingar-
innar. Hin jakobínska ógnarstjórn
heldur völdum, þó að hún úrkynj-
ist. Um leið og byltingarmenn
taka upp á því að jafna mótsagnir
í eigin röðum með fallöxi, stað-
festa þeir sinn eigin dauðadóm.
Flokkur, sem hefur ótakmarkað
vald, verður að kenna einhverjum
um mistök sín. Þar sem engir
fjandmenn finnast lengur í land-
inu, verður að vekja grun um, að
útsendarar óvina hafi smogið inn í
sjálfa miðstjórnina. Og hverja á
að velja til að játa syndir flokks-
ins? Einfaldlega alla þá, sem hafa
á einhvern hátt sérstöðu. í rétt-
arhöldunum yfir okkur var ekki
reynt að grafast fyrir um það,
hvað þessi eða hinn hefði gert eða
hvernig hann væri í raun og veru.
Spurt var um, hvort hann væri
heppilegur blórabögull, og annað
ekki. Slíkri réttvísi urðu að bráð
þeir, sem höfðu um tíma dvalizt á
Vesturlöndum, þeir sem höfðu
barizt á Spáni, gyðingar í lykil-
stöðum í flokknum o.s.frv."
Auk þess voru gerðir upp gamlir
reikningar. Dr. Vladimír Clement-
is, eftirmaður Jans Masaryks í
embætti utanríkismálaráðherra,
var hengdur. Hann hafði leyft sér
að gagnrýna friðarsamning Hitl-
ers við Stalin. Sagnfræðingurinn
Závis Kalandra hafði afhjúpað
lögleysu Moskvuréttarhaldanna
(1937). Það var geymt, en ekki
gleymt. 1951 var hann hengdur.
Þrír úr hópi Slánskýs höfðu sjálfir
staðið fyrir pólitískum réttarhöld-
um. Þar var hagkvæmt að losa sig
við vitneskju þeirra.
Til hvers erum við að rifja upp
þessa gömlu harmsögu? Af sömu
sökum og við rifjum upp valda-
töku nazista. Sá sem ekki þekkir
hið liðna, endurtekur gömul mis-
tök. Þekking er bezta vörn lýðræð-
is.
Sr. Kári Valsson er fyrrverandi
sóknarprestnr í Hrísey. Hann
fæddist í Prag í Tékkóslovakíu 17.
júlí 1911 og fluttist til íslands árid
1946. Hann gerðist íslenzkur ríkis-
borgari árið 1953.