Morgunblaðið - 08.12.1983, Qupperneq 12

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 1983
44
Eldi nytjafiska í sjó
— eftir Magnús H.
Magnússon
Haustið 1980 flutti ég og Árni
Gunnarsson, þáverandi alþingis-
maður, frumvarp til laga um til-
raunir með klak og eldi þorsks og
annarra nytjafiska með það fyrir
augum, að seiðum verði sleppt í haf-
ið í stórum stíl — þar sem vaxtar-
skilyrði eru talin best — þegar þau
hafa náð þeim aldri, að þau leita
botns (u.þ.b. 5 mánaða gömul).
Árið 1976 hófu Norðmenn til-
raunir með eldi þorskseiða til 5
mánaða aldurs með það að
markmiði að sleppa þeim í hafið í
stórum stíl til að hjálpa náttúru-
legu klaki.
Tilraunir Norðmanna lofuðu
strax góðu og töldum við Árni
nauðsynlegt, að íslendingar fylgd-
ust vel með tilraunum þeirra og
ýmissa annarra þjóða á þessu
sviði og hæfum hið fyrsta eigin
rannsóknir og tilraunir, því nauð-
synlegt væri að aðlaga rannsóknir
annarra að íslenskum aðstæðum
og brýnt fyrir okkur að hafa visst
frumkvæði á þessu sviði því við
ættum meira undir árangri komið
en nokkur önnur þjóð.
Hér er um að ræða sjálfa efna-
hagslega undirstöðu þjóðfélagsins
og lið í þeirri óhjákvæmilegu
þróun, að veiðimennska (rán-
yrkja) víki fyrir hjarðmennsku, en
þeirri þróun í öðrum atvinnu-
greinum hafa fylgt stærstu fram-
faraspor mannkyns og svo mun
verða um sjávarútveg í nálægri
framtíð.
Alþingi tók frumvarpi okkar vel
og sjávarútvegsnefnd neðri deild-
ar beindi því til fjárveitinganefnd-
ar að auka fjárveitingu til Haf-
rannsóknastofnunar svo að hún
gæti ráðið sérfræðing til að ein-
beita sér sérstaklega að þessum
rannsóknum. Fjárveitinganefnd
varð við þessum tilmælum en síð-
an hefur, því miður, sáralítið
gerst.
Á sama tíma og við höfum hald-
ið að okkur höndum vinna aðrar
fiskveiðiþjóðir, austan hafs og
vestan, ötullega að rannsóknum og
tilraunum á þessu sviði. Við, sem
eigum allra þjóða mest undir sjáv-
arútvegi, gerum enn sem komið er
lítið sem ekkert.
Ef við fslendingar höfum ekki
efni á að kosta rannsóknir og til-
raunir, sem varða grundvöll efna-
hagslífs okkar, á hverju höfum við
þá efni?
Ýmsar þjóðir, m.a. Bretar og
Norðmenn, hafa einnig stundað
tilraunir með eldi þorsks í mark-
aðsstærð. Það er tiltölulega auð-
velt, m.a. vegna þess að þorskur
þarf aðeins 2 kg af blautfóðri
(loðna, síld, fiskúrgangur o.fl.) til
að auka eigin þyngd um 1 kg.
Þetta á við fram að kynþroska-
aldri, en þá dregur mjög úr vaxt-
arhraða. Við kjörhita þorsks í eldi
(um 10°C) vex hann tvöfalt hraðar
en í náttúrunni.
Það liggur nú þegar fyrir, að
slíkt eldi borgar sig ef þorskurinn
er settur á markað á þeim árstíma
þegar verðið er hæst, annars ekki,
enn sem komið er.
Að sjálfsögðu ber okkur að
kanna og nýta þessa hlið þorskeld-
is vel og efla allar tilraunir með
eldi hvers konar sjávardýra og
vatnafiska, en ég tel að þýð-
ingarmest sé, fyrir efnahag þjóð-
arinnar í framtfðinni, að beina at-
hyglinni fyrst og fremst að eldi
seiða í mjög stórum stíl til slepp-
ingar í hafið umhverfis landið og
hafa þar með veruleg áhrif á
hrygningarárangur þorsks á
„Á sama tíma og við höf-
um haldið að okkur hönd-
um vinna aðrar fískveiði-
þjóðir, austan hafs og
vestan, ötullega að rann-
sóknum og tilraunum á
þessu sviði. Við, sem eig-
um alira þjóða mest undir
sjávarútvegi, gerum enn
sem komið er litið sem
ekkert.“
hverjum tíma, sem og annarra
nytjafiska í sjó.
Þó að við höfum haldið að okkur
höndum hafa aðrar fiskveiðiþjóðir
ekki gert það. Þær hafa aukið
rannsóknir og tilraunir vel vitandi
hvað í húfi er.
í náttúrunni lifa aðeins um
0,001% (10 af milljón) þorskseiða
til 5 mánaða aldurs, en rannsóknir
Norðmanna benda ótvírætt til
þess, að 60% þeirra seiða, sem það
gera, nái kynþroskaaldri, og á það
jafnt við um alin seiði sem sleppt
er og seiði sem alast upp við nátt-
úrulegar aðstæður. 5 mánaða seiði
eru m.ö.o. svo til úr allri hættu,
nema af veiðum manna. Vanda-
málið hefur verið það, fyrst og
fremst, að finna hæfilegt æti og
heppilegt umhverfi fyrir seiðin
fyrstu vikurnar og mánuðina eftir
að þau koma af kviðpokaskeiðinu.
Arið 1980 hafði Norðmönnum
tekist að halda lffi i 1% þorskseiða
til 5 mánaða aldurs og var það
u.þ.b. 1000 sinnum betri árangur
en að jafnaði hjá náttúrunni. Síð-
an hefur þetta hlutfall hjá Norð-
mönnum aukist í 2—5% og á
þessu ári lifðu 40% seiðanna til 5
mánaða aldurs. Þetta jafngildir
því, að ein hrygna í eldi gefi af sér
jafn mikið af 5 mánaða seiðum og
40.000 hrygnur í sjónum. Bretar
hafa náð því, að 10% seiðanna lifi
til 5 mánaða aldurs.
Norskir vísindamenn eru ekki
alls kostar sammála um áfram-
haldið. Sumir þeira vilja strax
byggja stóra stöð, sem framleiði 5
mánaða þorskseiði f mjög stórum
stil til sleppingar og að hluta til
áframhaldandi eldis. Aðrir vilja
halda tilraunum áfram enn um
sinn áður en slík stöð verður
byggð.
Hér á landi hafa heyrst þau rök,
að slepping sumaralinna seiða í
stórum stíl geti, á stundum a.m.k.,
verið varasöm vegna aukinnar
samkeppni um æti f sjónum. Þeg-
ar þorskstofninn hefur verið í al-
geru hámarki á undanförnum ára-
tugum, hefur nokkuð dregið úr
vaxtarhraða þorsks, vegna skorts
á æti að því er talið er. Hinu má
ekki gleyma, að þorskstofninn er
nú ekki nema lítill hluti af þvi sem
hann hefur verið að jafnaði um
langan aldur og lítið brot af þvf
sem hann hefur verið sterkastur.
Það er því langt f land með að
hætta verði á offjölgun, og ekkert
auðveldara en að auka veiðar, ef
sú hætta verður einhvern tfmann
raunveruleg.
Ef þessum rökum er beitt (um
varasama samkeppni um ætið í
sjónum) þá eru sterkir hrygn-
ingarárgangar (síðast ’73 og ’76)
allt eins af hinu illa. Hingað til
hafa sterkir hrygningarárgangar
þorsks flokkast undir mestu bú-
hnykki íslenska þjóðarbúsins og
Magnús H. Magnússon
svo verður áfram hvort sem mað-
urinn kemur þar til hjálpar eða
ekki.
Þó að þorskstofninn sé um þess-
ar mundir með allra minnsta móti
þá er vaxtarhraði þorsks nú mun
minni en venjulega. Við vitum, að
lítið er um loðnu í sjónum en hún
er þýðingarmikið æti fyrir þorsk.
Um æti að öðru leyti veit ég ekki,
þar sem ég hef ekki séð nýlegar
rannsóknir á því. óvenjulega lítill
sjávarhiti getur ráðið hér meiru
um en skortur á æti. Vaxtarhraði
þorsks er mun meiri í heitari sjó
(upp að vissu marki) en köldum,
þótt ætið sé jafn mikið.
Fyrir áratug eða svo var laxafli
Norðmanna og íslendinga svipað-
ur. Eftir umfangsmiklar rann-
sóknir og tilraunir hófu Norð-
menn laxeldi í stórum stíl og
framleiða nú 17.000 tonn á ári, en
okkar afli er óbreyttur enn sem
komið er, um 250 tonn á ári.
Þessi saga má ekki endurtaka
sig að því er þorskinn varðar.
Magnús H. Magnússon er stöðvar-
stjóri Pósts og síma og fyrrverandi
ráðberra og aiþingismaður.
Nýjar hljómplöt-
ur með orgelleik
Hljóm-
plotur
Guðmundur Guðgeirsson
VAKIN skal athygli á útkomu á
hljómplötum, vegna tímamóta
Páls Kr. Pálssonar, organista, sem
varð sjötugur á síðastliðnu ári. í
því sambandi var ákveðið að safna
því efni á hljómplötu sem til er
með orgelleik hans.
Nú er því lokið og kemur þetta
safn út í byrjun desember á tveim-
ur plötum. Það verður hefðbund-
inn texti, með fjölda mynda og þá
mun plötuumslagið verða prýtt
listaverki eftir Eirík Smith. Ut-
gefandinn er SG-hljómplötur.
Tónlistin er eftir Bach, Friðrik
Bjarnason, Björgvin Guðmunds-
son, Þórarinn Jónsson, Pál Isólfs-
son, Sigurvin D. Kristinsson, Hall-
grím Helgason, Steingrím Sig-
fússon og Leif Þórarinsson.
Páll Kr. Pálsson hefur verið
organisti Hafnarfjarðarkirkju í 33
ár og hefur hann skilað miklu
starfi sem organleikari og stjórn-
að söngmálum kirkjunnar af kost-
gæfni í rúma þrjá áratugi. Hann
hefur vakið á sér athygli fyrir
hljómfagra túlkun á orgeltónum
og sýnt þar með frábæra hæfi-
leika, eins og landsmönnum er
kunnugt um, þeim sem hafa
smekk og eyra fyrir hljómfögrum
orgeltónleikum.
Með þessum hætti messunnar
hefur Páll Kr. Pálsson fyllt kirkj-
una ógleymanlegri tónfegurð í lífi
og starfi, sem mettað hefur and-
rúmsloft hennar andlegum geisl-
um og tónum, sem kirkjugestir
minnast ávallt í gegnum áratug-
ina að athöfnum loknum. Af þess-
um ástæðum vilja aðstandendur
Hafnarfjarðarkirkju vekja athygli
þeirra sem unna kirkjulegri tón-
list á þessum hljómplötum sem
verður mikilvæg eign ög góð jóla-
gjöf, en þær verða bráðlega fáan-
legar.
Á þeim fara saman haefileikar
organista og tónskálda, sem bera
hvað hæst í fegurð tónlistar og
flutnings á vorri öld.
Fyrir hönd Sóknarnefndar
Haf narfj arðarkirkj u,
Guðmundur Guðgeirsson
Jólakveðjur til Færeyja
teknar upp 10. desember
JÓLAKVEÐJUR til Færeyja
verða teknar upp milli klukkan
fimm og sjö, á 6. hæð útvarps-
hússins laugardaginn 10. desem-
ber. Það er Færeyingafélagið á
íslandi sem stendur fyrir þessu
árlega. Geta þeir sem eiga
skyldfólk eða vini í Færeyjum
komið og Iesið inn jólakveðjur
til þeirra og verður þeim útvarp-
að í Færeyjum á Þorláksmessu.
Formaður Reykjavíkurdeildar RKÍ, Arinbjörn Kolbeinsson, afhendir
slökkviliðsstjóra, Rúnari Bjarnasyni, bifreiðina.
Rauði kross íslands:
Afhendir Slökkvi-
liðinu í Reykjavík
nýjan sjúkrabíl
— stærri og rúmbetri en gömlu bílarnir
Reykjavíkurdeild Rauða kross ís-
lands afhenti slökkviliðinu í Reykja-
vík nýjan sjúkrabfl miðvikudaginn
23. nóvember.
Bíllinn er af gerðinni Chevrolet
Chevy Van, innréttaður í Banda-
ríkjunum. Reykjavíkurdeild RKÍ
hefur nú á rúmu ári afhent
slökkviliðinu þrjá nýja sjúkrabíla
þannig að bílakostur liðsins er nú
mjög góður. f fyrra var tekinn í
notkun neyðarbíll sem hefur að-
setur á slysadeild. Er hann mann-
aður tveim sjúkraflutninga-
mönnum, lækni og hjúkrunar-
konu. Er bíllinn útbúinn full-
komnum tækjum, er nú hægt að
hefja læknismeðferð strax á vett-
vangi. Þá kom nýr bíll í september
sl. sem sérstaklega er miðaður við
vetrarnotkun og utanbæjarflutn-
inga í slæmri færð. Bíllinn er allur
hinn öflugasti og með drif á öllum
hjólum. Þá er hann innréttaður
þannig að hann getur leyst bílinn
á slysadeildinni af með lftilli
fyrirhöfn þegar um mikla ófærð er
að ræða. Loks er svo þessi bíll sem
nú er verið að taka í notkun, er
hann stærri og rúmbetri en þeir
bílar sem hingað til hafa verið
notaðir í almenna flutninga. Auk
þessara nýju bíla hefur slökkvilið-
ið svo yfir að ráða þrem öðrum
eldri bílum. Þess má geta að
slökkviliðið framkvæmir nú um
12.000 þús. sjúkraflutninga á ári
eða ríflega 60% allra sjúkraflutn-
inga í landinu.
Sjö fréttir
— smásögur
eftir Sigurð Á.
Friðþjófsson
ÚT ER komiA hjá bókaforlaginu Svart
á hvftu smásagnasafnið Sjö fréttir eftir
Sigurð Á. Friðþjófsson. Þetta er fjórða
bók Sigurðar, en hann er liðlega þrí-
tugur að aldri.
I bókinni eru sjö smásögur og
fjalla þær um manninn við ýmsar
aðstæður: þegar sprengjan fellur,
þegar tölvuvæðingin heldur innreið
sína, þegar einsemdin ræður ríkjum
og þegar leitin að fullkomnuninni
stendur sem hæst. Sigurður víkur að
fleiri efnum í sögum sínum.
Sögurnar eru látlausar, flestar
fullar af skopi, en Sigurður snið-
gengur ekki vandamál mannlegra
samskipta fyrir því, heldur glímir
við þau á hugmyndaríkan hátt. Smá-
söguformið hefur verið vinsælt á Is-
landi undanfarin ár, og er athyglis-
vert hve miklu valdi þessi ungu höf-
undur hefur náð á því, segir 1 frétt
frá forlaginu.
Bókin er 104 bls. að stærð, Krist-
ján Kristjánsson hannaði kápu.
SigurdurÁ. Friðþjófeson
Sjö fiéttír
M