Morgunblaðið - 15.07.1984, Blaðsíða 25

MÓfeGÚfrBLÁM); gÚNNTJt>ÁtfÓft 16! JÚLf Í98Í
73
Útlitsteikning Freymóðs Jóhannessonar af HalF
grímskirkju og nánasta umhverfi hennar í
Skólavöröuholti, en þessi teikning er gerð áriö
1943. Fróðlegt er aö bera þessa hugmynd saman
við háborgarhugmyndina.
Skipulag Skólavörðuhæðarinnar í fyrstu tillögu að
heildarskipulagi í Reykjavík, sem lögð var fram í janúar
1928, en á skipulagi hæðarinnar má enn sjá votta fyrir
hugmynd Guðjóns. Kirkjan á miðri hæðinni hefur
breytt um lögun en þetta kirkjulag virðist benda til
væntanlegrar Hallgrímskirkju.
Jóhannes S. Kjarval blandaði sér
fljótlega í deilur manna um háborg-
arhugmyndina.
dagblaðinu Vísi frá 1916 hafði ver-
ið rætt um að reisa stjörnuskoð-
unarstöð á Skólavörðuhæð.) Allar
aðrar byggingar háborgarinnar
skyldu verða byggðar í endur-
reisnarstíl, nema hús Einars Jóns-
sonar myndhöggvara. Við torgið
austanvert skyldi háskólinn og
stúdentagarðurinn blasa við, sinn
hvoru megin við framhald Skóla-
vörðustígsins. Þá yrði safnahúsið
sunnan við torgið en vestanvert
við torgið yrðu vegleg ibúðarhús
og til þess að loka torginu betur
yrðu sett bogagöng yfir Skóla-
vörðustíginn, eins og uppdráttur-
inn sýnir. í norðvesturhorninu
yrði Listvinafélagshúsið, norðan-
vert við torgið samkomuhús, ann-
aðhvort leikhús eða þó heldur
fundahús og rétt undan norðaust-
urhorni torgsins yrði barnaskóli.
Þessi var hugmynd Guðjóns
Samúelssonar í stuttu máli. I lok
greinarinnar í Morgunblaðinu
segir að þetta sé „hið langstór-
felldasta framtíðarfrumvarp til
mannvirkja, sem nokkur íslend-
ingur nokkru sinni hefur hugsað
sér að hafa með höndum. Því hér
er ekki einasta farið með hin dýr-
ustu verk að krónutölu, sem nú-
tíma íslending dreymir um, held-
ur og verk, sem beinlínis eða
óbeinlínis á að efla, þroska og
móta hugarfar komandi kynslóða,
— „háborg íslenzkrar menning-
ar“.“
Um Guðjón
Þykir rétt að fara hér örfáum
orðum um Guðjón Samúelsson
húsameistara. Hann fæddist árið
1887 að Hunkubökkum á Síðu.
Sem unglingur lærði hann tungu-
mál í Reykjavík hjá Þorsteini Erl-
ingssyni skáldi en sagt er að
Þorsteinn hafi hvatt foreldra Guð-
jóns eindregið til að gera honum
fært að halda áfram námi. Árið
1908 settist Guðjón að í Kaup-
mannahöfn að nema húsagerðar-
list. Vorið 1915 kom hann í heim-
sókn til íslands og tók að sér að
standa fyrir teikningu að verslun-
arhúsi Nathans og Olsens
(Reykjavíkurapótek) f Reykjavík.
Hann sá að hann þyrfti ekki
lengra nám eða lokapróf í húsa-
gerðarfræðum til að fá nægilega
mörg og velborguð verkefni á fs-
landi. Honum bauðst hins vegar
embætti húsameistara landsins, ef
hann lyki fullnaðarprófi við lista-
háskólann i Kaupmannahöfn.
Lauk hann því skólanámi og tók
við embættinu. Þau þrjátíu ár sem
Guðjón var húsameistari teiknaði
hann hús um allt land, sem skipta
þúsundum. Af nokkrum bygging-
um hans í Reykjavík má nefna
Landsbankahúsið við Austur-
stræti, Landsspítalann, Landa-
kotskirkju, Landssíma- og út-
varpshúsið, Arnarhvol, Sundhöll
Reykjavíkur, Háskólann, Gagn-
fræðaskóla Austurbæjar og Hall-
grímskirkju og Þjóðleikhúsið eins
og fram hefur komið. Guðjón lést
árið 1950.
Blaðaskrif
Fljótlega kom fram gagnrýni á
tillögu Guðjóns að háborginni og
spunnust af því allmikil blaða-
skrif. Litið var á háborgina sem
hugmynd fremur en ákveðna til-
lögu. Viku eftir að viðtalið við
Guðjón birtist í Morgunblaðinu
skrifaði Tryggvi Magnússon list-
málari grein í sama blað og hafði
hin háðulegustu orð um tillöguna
og fann henni flest til foráttu.
Skömmu seinna skrifaði Guð-
mundur Hannesson prófessor i
Morgunblaðið svar við grein
Tryggva og kvað mikið af þeirri
gagnrýni, sem komið hefði fram í
máli manna, vera byggt á mis-
skilningi eða beinlínis rangt.
Hafði kann ýmislegt að athuga við
grein Tryggva og taldi þar gæta
allskonar misskilnings. Skoraði
hann á Tryggva að koma með
endurbótatillögur ef hann treysti
sér til og kvaðst reiðubúinn að
styðja þær, ef þær horfðu til bóta.
Að lokum fór hann lofsamlegum
orðum um Guðjón og sagði að
„sumir af „listamönnum” vorum
mættu una því vel, ef þeir næðu
nokkru sinni með tærnar, sem
Guðjón hefur hælana".
Áfram héldu blaðaskrifin og
tóku þátt í þeim m.a. Alexander
Skólavörðuholt árið 1930.
Jóhannesson síðar háskólarektor,
Jóhann Fr. Kristjánsson bygg-
ingameistari, Magnús Benja-
mínsson úrsmiður að ógleymdum
Jóhannesi S. Kjarval listmálara. í
blaði sínu „Árdegisblað lista-
manna“ sagði Kjarval:
„í fyrsta sinni hjá þjóð okkar
sést uppdráttur að heilu torgi eftir
íslenskan mann, og er vert að gefa
því gaum og hugsa alvarlega um,
— því hugmyndin til þessa hefir
um skeið verið að þróast og skýr-
ast, í hóp þeim, sem passar mentir
í landinu. En það verður öllum að
vera ljóst, — að Guðjón Samúels-
son hefir lagt mikla hugsun og
langan tíma til að koma skipulagi
á hugmyndina, — en með upp-
drætti sínum lagt fyrstu undir-
stöðuna, til þess að byrjað verði að
hugsa mál þessi út í æsar.“ Og
síðan skrifaði hann:
„í hugskoti fæddist borgar-
myndin fyrst af þörf. Hugmynd
þessi hefir smámsaman dreifst
um þjóðarsálina — og er nú að
verða að hugtaki. — En eftir er að
lyfta. Guðjón hefir lyft borg sinni
úr hugskoti eins og hann fyrst um
sinn hugsar sér hana, — tak anda
hans má nú vega og meta, að svo
miklu leyti, sem gjöra má við upp-
drátt á blaði. ... Annaðhvort
verður ríkið að gjöra útboð til
þjóðar og listamanna um álit og
uppdrætti þessu að iútandi — eða
Guðjón Samúelsson verður að
gera það einn fyrir ríkisins hönd
... Ætti síðan að opna opinbera
sýningu á öllu, sem inn væri sent,
— yrði það lærdómsríkt að sjá
mikinn áhuga, og merkilegar
myndir um sama hugtakið, — og
fer ekki hjá því, að íslenska þjóðin
mundi fá áhuga fyrir hámarki
þjóðarandans..."
Blaðaskrifunum lyktaði með
greinarkorni eftir Tryggva Magn-
ússon, þar sem hann sagði, að úr
því að fram sé komið, að sú teikn-
ing, sem birtist í Morgunblaðinu
af háborginni, hafi einungis átt að
gefa hugmynd um hvernig mætti
haga skipulagi á Skólavörðuhæð-
inni, en ekki verið ákveðin tillaga
eins og gefið hafi verið i skyn, sjái
hann ekki ástæðu til að ræða mál-
ið frekar.
Guðmundur
frá Miðdal
Guðmundur Einarsson frá
Miðdal skrifaði í 32. árgang Eim-
reiðarinnar nokkurt mál um há-
borg Guðjóns og sagði: „Háborg-
arhugmyndin er nokkuð um of
stórvaxin í augum sumra íslend-
inga; veldur því meir athugunar-
leysi en svartsýni, því í náinni
framtíð VERÐUR að reisa flestar
þessar byggingar; en að byggja
þær allar á EINUM STAÐ og
SAMTÍMIS er miklu hentugra og
ódýrara. Margar okkar æðstu og
fegurstu hugsjónir standa og falla
með því, hvernig háskólamálið
verður leitt til lykta, og stúdenta-
garðurinn er einn aðalliðurinn í
því máli. Hið unga listræna líf
þjóðarinnar á nú við svipuð kjör
að búa og niðursetningar á fyrri
öldum. Verði ekkert gert því til
stuðnings í framtíðinni, liggur
ekkert fyrir nema ÚTLEGÐIN."
Sjálfur gerði Guðmundur líkan af
háborginni og hélt sýningu á því
ásamt öðru árið 1927.
1 Eimreiðargrein sinni setti
Guðmundur fram athyglisverða
hugmynd um hvernig best væri að
fjármagna byggingu háborgarinn-
ar. Hann sagði: „Margur mun
spyrja, hvar við eigum að fá allar
miljónirnar, sem við þurfum til að
geta bygt alt þetta, og svo vinnu-
kraftinn. Ýmsar tölur sýna það, að
við íslendingar eigum þessar milj-
ónir til, og þjóð, sem er einhuga,
getur gert það tífalda, enda þótt
hún sé smærri en smá. Aðrar
þjóðir skirrast ekki við að kalla
syni sína til þriggja ára herþjón-
ustu, og að auki leggja þær skatt á
sjálfa sig til að halda við þeim
svívirðingum sem hernaði fylgja.
Hver réttskapaður maður verður,
með öðrum orðum, að vinna 1—8
ár af æfi sinni og borga skatt til
að halda við gömlum erfðasynd-
um. Hugsum okkur, að íslenzkir
æskumenn ynnu að því í framtíð-
inni að byggja sér og eftirkomend-
um sínum vegleg minnismerki um
leið og þeir nytu kenslu mestu
mentamanna þjóðarinnar."
Þessa dagana stendur yfir sýn-
ing í anddyri Hallgrímskirkju á
sögu kirkjubyggingarinnar og er
þar meðal annars að finna frum-
uppdrátt Guðjóns að háborginni
frá því fyrir 60 árum. Sýningin er
opin til haustsins á sama tíma
dagsins og turninn er opinn.
— ai