Morgunblaðið - 27.09.1985, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER1985
rekkju af svonefndum línkonum.
Þær bjuggu um hana í sænginni og
þegar brúögumi kom til svefnhúss
ásamt nokkrum vinum sínum,
vörnuöu línkonur honum inn-
göngu. Skyldu karlmennirnir þá
bjóöa í brúöarsængina og komst
brúöguminn ekki til sinnar heitt-
elskuöu fyrr en línkonum þótti
hann bjóöa nóg. Var brúöinni
greitt í ýmsu, jafnt smámunum
sem heilu jöröunum og fór borgun-
in fram sama kvöld eöa morguninn
eftir. Þegar brúöhjónin voru komin
í eina sæng var borin til þeirra
hjónaskál og hélt prestur yfir þeim
alllanga tölu og lýsti blessun yfir
brúöarsænginni og hjónunum.
Stundum komu gestirnir allir og
árnuöu parinu heilla þar sem þaö
lá i rúminu en nokkuð hefur þaö
þótt tafsamt og lagöist sá siöur af.
Á seinasta degi var brúökaupinu
sagt hátíðlega upp og drukkinn
vitabikar. Átti hver gestur aö
drekka víti fyrir þaö sem honum
haföi oröiö á í brúðkaupinu og
skyldi fylgja vísa hverri sök.
Kristján konungur VI var strang-
ur í siðalögmálinu og þótti hérlend-
ir brúökaupssiöir hneykslanlegir,
sérstaklega aö kveöa rímur og
syngja sálma þess á mitli í veislum
og drekka víti. Lög voru gefin út
um hjónabandssakir og á móti
lauslæti áriö 1746 og tók að dofna
yfir siðunum upp frá því.
Síróp út um sveitir
Vitaskuld höföu ekki allir efni á
aö halda brúökaupsveislu í marga
daga en þeir sem höföu minni fjár-
ráö reyndu þó aö gera sér daga-
mun. Auk þessara löngu veisla
tíökaöist einnig á Noröurlandi aö
halda brauöveislur.
Aö lokinni hjónavígslu var sest
til borös og hverjum gesti færöur
stafli af laufabrauöi, pönnukökum,
skonrokskökum og hagldabrauöi
Meö þessu var borinn fram
sírópsbolli og skyldu gestir boröa
eins og þá lysti en fara heim meö
afganginn af meölætinu. Þær bú-
konur sem nýtnari voru reyndu
einnig aö hiröa sírópslekann meö
því aö bora gat í köku, hella síróp-
inu í og loka síðan fyrir meö
brauömola. Eins og gefur aö skilja
hélt kakan ekki vel og slettist sýr-
óp út um allar sveitir á heimferð-
inni.
Aö sofa fjær
veggnum
Ýmsir siöir voru í hávegum hafö-
ir, til dæmis sá aö bóndinn skyldi
ætíö sofa fjær vegg til merkis um
aö hann væri konunni æöri og ekki
skyidu þau hafa samfarir fyrstu
þrjár nætur hjónabandsins. Þær
nætur kölluöust Tobíasnætur.
Hvernig viöraöi á brúökaupsdag-
inn haföi einnig úrsiitaáhrif um þaö
hvernig hjónabandiö yröi. Dálítil
rigning boðaði frjósemi og auö-
sæld en stormur merkti aö nokkuö
yröi samkomulagiö byljótt.
Ekki mega hjón gefa hvort öðru
odd- eöa egghvasst verkfæri því
þá sker þaö í sundur ástina og ekki
má viöra rúmföt hjóna á sunnudegi
því þaö boöar hjónaskilnaö.
Bretland
Bretar hafa ætíö þótt formfast-
ir í öllum háttum og á þaö
einnig viö um giftingar. Reyndar
eru flestar heföir evrópskra þjóöa
tengdar giftingum runnar frá Eng-
landi enda breska heimsveldiö
máttugt fyrr á timum og áhrif þess
margvísleg.
Vísan um aö stúlka skuli gifta
sig í einhverju nýju, einhverju
gömlu, einhverju fengnu aö láni og
ööru bláu er í hávegum höfö í
Englandi. í sama kvæöi segir aö
smápeningur í brúöarskónum
tryggi auösæld i framtíöinni.
í viöhafnarmeiri giftingum þótti
viöeigandi aö gráir hestar drægju
brúöarvagninn enda boöaöi slíkt
gott. Sá siöur lagöist af þegar bíla-
eign varð almennari en enn í dag
eru sérræktaöir hestar í höllu
Bretadrottningar til þessa brúks. í
dag lætur almúginn sér nægja aö
sjá gráan hest á leið til kirkju.
Til aö tryggja frjóseml í hjóna-
bandinu skyldu piltar flétta saman
kornstrá og færa sinni heittelsk-
uöu. Kornin á stráunum táknuöu
börnin og báru stúlkurnar flétturn-
ar í beltisstaö. Einnig haföi
tunglskin aö haustlagi góö áhrif á
frjósemina og því voru flest brúð-
kaup haldin á þeim árstíma.
Italía
Aitalíu eru möndlur jafn mik-
ilvægar og sjálf brúökaups-
tertan og eru gestum færöar litlar
gengu inn á nýja heimilið til merkis
um frjósemi. Síðan datt einhverj-
um listakokknum í hug aö stafla
þeim í einn hrauk og hella yfir þær
marsipani og kökukremi og var
þaö fyrsti vísirinn að hinni eigin-
legu brúöartertu. Líklega hefur
honum þótt illa fariö meö góöan
bakstur aö henda honum á göt-
una!
Einnig þekkist aö brúöartertur
séu tvær, ein matarmikil ávaxta-
kaka fyrir brúögumann og önnur
léttari og fagurlega skreytt fyrir
brúöina. Sú síöarnefnda var gefin
gestum á brúökaupsdaginn en
ávaxtakakan geymd þar til fyrsta
barn kom í heiminn.
Sagt er aö stúlka skuli ekki baka
brúöarkjólinn, brúöartertur og ým-
islegt sem ber aö varast á sjálfan
giftingardaginn.
Brúðarkjólar
Sá siður aö brúöur gifti sig í
sérlegum hvítum kjól kemur fyrst
fram um miöja 19. öld erlendis en
hérlendis tíðkast slíkt ekki fyrr en
eftir aldamótin 1900. Áöur skart-
aöi brúöurin sínum bestu klæöum
eöa þjóöbúningi sem hún átti þeg-
ar.
Hviti litur kjólsins er talinn tákn
um hreinleika brúöarinnar og hann
Brúðarmynd frá árinu 1862
í bókinni Gamlar þjóölífsmyndir, sem Bókaútgáfan Bjallan sendi
frá sér á síðastliönu ári, og þeir Árni Björnsson og Halldór J.
Jónsson sáu um, eru margar fallegar myndir. Meðal þeirra er
brúöarmynd frá árinu 1862, Brúöur skrýdd, eftir prentmynd í eigu
Þjóöminjasafns, gerö eftir málverki eftir H.A.G. Schiot.
f texta meö myndinni segir svo: Brúðkaup fóru jafnan fram
meö mikilli viöhöfn, jafnvel þótt fátœkir ættu hlut aö máli. Skrýð-
ing brúðarinnar var míkilvægur þáttur á þessum heiöursdegi
hennar og tók oft langan tíma. Á þessari mynd frá 1862 er sagt,
aö móöir sé að búa dóttur sína brúðarskarti, en þaö er ósennilegt
eftir útliti aö dæma. Hér er faldbúningurinn oröinn svipaöur því
sem hann er enn í dag. Sjálf er móðirin eöa línkonan í upphlut,
sem þá var nánast hversdagsklæönaður. Línkonur hétu áöur
þær, sem bæöi skrýddu og afklæddu brúöina.
Brúöurin er Magdalena Margrét Möller, f. 1844, og ætti því aö
vera sautján ára á myndínni. Brúöarmærin til vinstri er Nanna
systir hennar. Þær voru dætur Edvards Möller verslunarstjóra á
Akureyri, en Magdalena giftist Pétri Sæmundsen verslunarstjóra
á Blönduósi.
B.l.

Si
silfraöar, hvítar eöa bleikar möndl-
ur til aö fara meö heim til minn-
ingar um giftinguna. Einnig er
möndlumassi áberandi í brúö-
kaupsveislum því bragðið er sagt
minna bæöi á beiskju og sætleika
hjónabandsins.
Frakkland
Franskir brúökaupssiöir tengj-
ast matargeröarlistinni og er
brúðkaupstertan komin frá Frökk-
um.
í upphafi voru brúðarkökurnar
litlar og gestir fleygðu þeim yfir
höfuö hjónanna um leiö og þau
sína eigin brúöartertu þvi slíkt boöi
ekki gott en nauösynlegt sé aö hún
skeri fyrstu sneiöina meö aöstoð
brúögumans. annars eignist þau
ekki börn. Einnig giftist gjafvaxta
brúöarmeyja fljótlega eftir brúö-
kaup ef hún geymir tertubrot í
vasa sínum.
Alþjóölegir
siöir
Ymsar hefðir tengdar giftingum
eru sameiginlegar fleiru en
einu þjóölandi og á þaö viö um
merkir einnig gleöina sem fylgir
deginum.
Hjátrúin segir aö stúlka megi
alls ekki máta öll brúöarklæöin í
einu fyrir brúökaupsdaginn hvaö
þá að sýna tilvonandi eiginmanni
skartiö. Oft er skilinn eftir óbundin
slaufa eöa síöasti saumurinn þar til
rétt áður en brúðurin leggur af
staö til kirkju.
Ef brúöarkjóll er sérsaumaöur
má ekki blistra í kringum skradd-
arann því annars vakna upp illir
andar og setjast í klæöin. Ekki er
verra aö nokkur hár úr höföi brúö-
arinnar séu saumuö í kjólinn og sá
sem stingur fyrsta sporiö mun
ganga í hnapphelduna áöur en áriö
er liðið.
Giftingarhringir
Þaö hófst allt meö því aö hell-
isbúar settu hring um úlnliö og
ökkla heitmeyja sinna til aö tryggja
aö sálin flýöi ekki undan valdi
þeirra. Forn-Egyptar eiga upptökin
aö giftingahringnum eins og viö
þekkjum hann í dag. í trú þeirra
táknaöi hringurinn eilífðina og
jafnframt aö ástin, lífið og ham-
ingjan heföu hvorki upphaf né
endi. Hringurinn er settur á baug-
fingur vinstri handar því fyrrum var
taliö aö þaöan lægi æö beint til
hjartans.
Svaramenn
Á tímum riddarasagnanna þeg-
ar þaö tíökaöist aö ræna sér brúöi
voru hinir hraustu biölar sjaldnast
einir á ferö, sérstaklega ef meyjan
átti hugrakka bræöur sem voru
vísir meö aö veita einhverja mót-
spyrnu. Fylgdarmenn biðlanna
skyldu standa meö vini sínum og
brjóta á bak aftur allar tilraunir til
aö halda brúöinni i fööurgarði og
er sagt aö þeir hafi fylgt parinu upp
aö altarinu til aö tryggja farsælar
málalyktir. Svaramenn nútimans
eru leifar frá þessum tíma.
Brúðartertur
Brúöartertur eru af mörgu tagi
og kannast flestir Islendingar viö
sígildu kransakökurnar sem born-
ar eru fram í brúðkaupum og stór-
veislum hér á landi. Barst þessi
siöur hingaö meö dönsku fyrirfólki
á fyrri hluta þessarar aldar ásamt
fleiri erlendum heföum.
í enskumælandi löndum tíökast
tilkomumiklar brúöartertur á stöpl-
um og segir sagan aö útlitiö sé
komiö frá breskum listabakara í
Ludgate Hill sem hugkvæmdist aö
likja eftir turnspírum heilögu brúö-
arkirkjunnar í Lundúnum.
Ekki eru allir jafn hrifnir af kök-
unum en þær eru húðaðar meö
hvítu kremi sem harönar og varö-
veitir bragögæöin von úr viti enda
líklega eins gott því venjan er aö
geyma neösta lag kökunnar þar til
viö skirn fyrsta barnsins.
Að gæta fóta sinna á
brúðkaupsdaginn
Á brúökaupsdaginn veröur
brúöurin aö gæta hvar hún gengur
þvi stúlka má ekki misstíga sig eöa
hrasa síöasta daginn sem hún er
ógift. Þegar hún yfirgefur heimili
sitt í síöasta sinn sem ungfrú stígur
hún út úr húsinu meö hægri fót á
undan.
Ef brúöur stígur meö vinstri fót
út úr kirkjunni aö lokinni hjóna-
vígslunni veröur hún undirgefin
eiginmanni sínum en skyldi hún
missa eitthvaö á leið úr kirkju og
eiginmaöurinn tekur þaö upp mun
hún vefja honum um fingur sér.
Sú venja aö bera brúöi yfir
þröskuldinn er ævaforn og rakin
allt aftur til Rómaveldis. Ein skýr-
ing hennar er sú aö brúöur mátti
undir engum kringumstæöum
hrasa um þröskuldinn i fyrsta sinn
sem hún gekk inn á heimilið sitt
sem húsfreyja. Til aö fyrirbyggja
aö slíkt gæti gerst báru nokkrir
veislugestir brúöina yfir þröskuld-
inn en í dag er brúðgumanum
treyst til aö leysa það verkefni einn
síns liðs.
Sennilega væri hægt aö tína til
ýmislegt fleira að varast á brúö-
kaupsdaginn en eflaust eiga tilvon-
andi brúöhjón fullt i fangi meö að
fylgja öllu því sem þegar hefur ver-
iö lýst ætli þau aö tryggja sér
bjarta framtíð. Reyndar eru ekki
allir jafn hrifnir af siöum sem þess-
um og vilja flokka þá undir kreddur
og hleypidóma. En á tímum tækni
og aukinnar þekkingar er enn
ósannaö aö hjátrúin eigi sér ekki
stoö í raunveruleikanum og þvi
skaöar engan aö kynna sér hvaö
forfeður okkar trúöu aö gæti auö-
veldaö þeim lífsbaráttuna.
Texti: AHM