Morgunblaðið - 02.11.1985, Blaðsíða 1

PRENTSMIÐJA MORG UNBLAÐSINS LAUGARDAGUR2. NÓVEMBER1985 BLAD MM
VIÐHORFISLENDINGA
TIL STJÓRNMÁLA OG
STJÓRNMÁLAMANNA
Iþessum blaðhluta er greint frá niðurstöðum könnunar um stjórnmál
og stjórnmálamenn, sem Hagvangur framkvœmdi fyrir Morgunblaðið.
Blaðið fékk Ólaf Þ. Harðarson, stjórnmálafræðing til að fjalla um
niðurstöðurnar. Hér að neðan er yfirlitsgrein um könnunina, en töflur
og texti um einstakar spurningar er á næstu síðum.
Skoðanakönnun Hagvangs um
viðhorf íslendinga til stjórnmála og
stjórnmálamanna er forvitnileg um
margt Spurt var um ýmislegt varð-
andi stjórnmálamennina sjálfa, um
hugsanlegar breytingar á stjórnskip-
aninni og hvort æskilegt sé að stjórn-
máiamenn sinni ýmsum málefnum
meira en nú er raunin. Svörín við
spurningunum er að finna á næstu
síðum og þar er fjallað stuttlega um
þau, m.a. um hvort afstaða ólíkra
þjóðfélagshópa til spurninganna sé
mismunandi. Hér verður aftur á móti
fjallað almennt um könnunina í heild
og ýmsar spurningar sem hún vekur.
Helstu niðurstöður
Almenningur gefur stjórnmála-
mönnum heldur bága einkunn
fyrir suma hluti í þéssari könnun.
Greinilegast er þetta um tvennt:
einungis fjórðungur þeirra sem
afstöðu tekur telur að stjórn-
málamenn segi yfirleitt sannleik-
ann og einungis þriðjungur er á
þeirri skoðun að íslenskir stjórn-
málamenn takist almennt séð á
við þau vandamál sem brýnust eru
úrlausnar fyrir íslendinga.
Ríflega helmingur þeirra sem
afstöðu taka telur að stjórnmála-
mennirnir segi næstum allir það
sama — og sömuleiðis telur rúmur
helmingur að þingmenn fái of há
laun. Aftur á móti telur einungis
rúmur þríðjungur svarendanna að
málfar stjórnmálamanna sé úr sér
gengið.
Verulega athygii vekur að helm-
•ngur þeirra er taka afstöðu segir
bað betri kost að velja ráðherra úr
hópi sérfróðra manna utan þings
en úr hópi kjörinna þingmanna.
Þetta gengur þvert á ríkjandi hefð
~ og getur ekki beinlínis talist
traustsyfirlýsing um stjórnmála-
mennina.
Hins vegar er tveimur hug-
myndum um stjórnkerfisbreyting-
ar hafnað af skýrum meirihluta í
könnuninni: Einungis 17% vilja
auka völd forsetans með því að
gera starf hans pólitískara þannig
að hann verði í raun eins og for-
sætisráðherra — og 29% segjast
fylgjandi afnámi þingrofsréttar.
Svarendurnir skiptast í tvo jafn
stóra hluta þegar þeir eru beðnir
að velja milli fullyrðingar um að
skynsamlegt sé að menn hafi
stjórnmál að atvinnu því þar sé
um störf að ræða sem krefjist sér-
stakra hæfileika og fullyrðingar
um að allir ættu einhverntíma að
geta haft afskipti af stjórnmálum
af því að þau séu ekki sérhæfð
starfsgrein.
Þegar spurt var hvort stjörn-
málamenn ættu að sinna tiltekn-
um málefnum — fjórtán talsins —
meira en nú er raunin svaraði
meirihlutinn í öllum tilvikum ját-
andi. Mest var einingin um bætt
launakjör, verðbólgu og nýiðnað,
en níu af hverjum tíu svarendum
sögðu að stjórnmálamenn ættu að
sinna þessum málum meira en nú
er.
Hvað segja niður-
stöðurnar — og hvað
segja þær ekki?
Fljótt á litið virðast niðurstöð-
urnar fela í sér heldur gagnrýnið
viðhorf til stjórnmálamanna. Og
vissulega gera þær það. Það kemur
kannski ekki á óvart að almenn-
ingur hafi litla trú á að stjórn-
málamenn segi alltaf satt. Hitt er
aivarlegra, ef almenningur trúir
því að stjórnmálamenn takist ekki
á við brýnustu vandamál Islend-
inga — svo ekki sé nú minnst á
þann möguleika að hann hafi rétt
fyrir sér. Og varla telst það hollt
í lýðræðisþjóðfélagi þegar helm-
ingur kjósendanna telur stjórn-
málamennina næstum alla segja
það sama.
Þannig segja niðurstöðurnar
sjálfar auðvitað ákveðna hluti. En
þær segja ekki alla söguna. Einna
fyrst kemur í hugann óskin um að
fá samanburð. Eru viðhorfin hér
öðruvísi í þessu efni en meðal ná-
grannaþjóðanna? Hafa viðhorfin
breyst þar og hér? Er vantrú á
stjórnmálamönnum vaxandi? Og
síðast en ekki síst: Nægja svörin
við þeim spurningum sem hér eru
kynnt okkur til að draga upp heil-
lega mynd af viðhorfum fslend-
inga til stjórnmálamanna?
Samanburður við
Frakkland
Hér verður þess ekki freistað að
bera íslensku niðurstöðurnar á
heillegan hátt saman við þróunina
í nágrannalöndunum, en látið
nægja að segja stuttlega frá niður-
stöðum franskrar könnunar sem
Le Monde birti fyrir rúmu ári —
Og hafði að geyma ýmsar sömu
spurningar og könnunin hér.
Frönsku niðurstöðurnar voru
um margt svipaðar þeim íslensku.
Frakkar eru þó sýnu vantrúaðri
en íslendingar á að stjórnmála-
menn segi yfirleitt sannleikann,
en einungis 10% voru þeirrar
skoðanar þar. Heldur færri Frakk-
ar en íslendingar töldu stjórn-
málamennina takast á við brýn-
ustu vandamálin en munurinn er
mjög lítill. Sömuleiðis eru svörin
svipuð við spurningum um málfar
stjórnmálamanna og um hvort
þeir segi allir það sama, þó Frakk-
ar séu ofurlítið gjarnari á að telja
málfar stjórnmálamannanna úr
sér gengið og að þeir segi allir það
sama. Frakkar telja þingmenn
oflaunaða í enn ríkari mæli en
íslendingar: um tveir þriðju þeirra
sem afstöðu taka eru þeirrar skoð-
unar. Hugmyndin um að velja ráð-
herra úr hópi sérfræðinga utan
þings nýtur meiri stuðnings meðal
Frakkaen íslendinga: 60% Frakka
samsinna henni, en 26% kjósa
heldur ráðherra úr hópi þing-
manna og 14% segjast enga skoð-
un hafa. Loks er skýr munur á
afstöðu Frakka og íslendinga til
þess hvort menn eigi að hafa
stjórnmál að atvinnu: þrír af
hverjum fjórum Frökkum sem
afstöðu taka eru þeirrar skoðunar,
en rúmur helmingur íslendinga.
Þessi samanburður sýnir að það
gagnrýna viðhorf tii stjórnmála-
manna sem fram kemur í könnun
Hagvangs er ekki bundið við ís-
land. Og raunar er vitað að traust
á stjórnmálamönnum og stjórn-
málaflokkum hefur minnkað í
mörgum vestrænum löndum síð-
ustu áratugi. Við getum hins vegar
ekkert fullyrt um hvort slíkt hefur
átt sér stað á Islandi. Eina leiðin
til þess er að kanna viðhorf al-
mennings með reglubundnum
hætti — og það hefur ekki verið
gert á íslandi.
Gefur könnunin
heillega mynd?
Það er alltaf kúnst að mæla
viðhorf. Viðhorf manna eru
misjafnlega skýr og fastmótuð. Oft
á tíðum eru þau líka flókin —
þannig að erfitt er t.d. að mæla
þau með einni spurningu. Þetta á
við um fyrirbæri á borð við trú eða
vantrú á stjórnmálamönnum. Til
þess að fá heillega mynd þarf að
spyrja margra spurninga sem
tengjast efninu og skoða síðan
vandlega það mynstur sem í ljós
kemur.
Orðalag spurninga um svipað
efni getur skipt mjög miklu máli.
Tökum dæmi. Hér segjast 24%
þeirra sem afstöðu taka telja að
stjórnmálamenn segi. yfirleitt
sannleikann. I kosningarannsókn
sem undirritaður stóð að eftir
þingkosningarnar 1983 var spurt
um skylt efni á annan hátt: „Finnst
þér stjórnmálamönnum yfirleitt
vera treystandi, finnst þér mörg-
um þeirra vera treystandi, er
sumum treystandi, fáum eða
kannski engurn?" Svörin urðu á
þá leið, að 14% töldu stjórnmála-
mönnum yfirleitt treystandi, 21%
töidu mörgum treystandi, 39%
sumum, 20% fáum og 5% töldu
engum stjórnmálamönnum treyst-
andi. Þessar niðurstöður gefa tölu-
vert aðra mynd: hér segir fjórð-
ungur að fáum eða engum stjórn-
málamönnum sé treystandi.
Nú er auðvitað hugsanlegt að
svörin við þessum spurningum séu
ekki sambærileg, af þvf að við-
horfin til seinni spurningarinnar
gætu hafa breyst frá 1983. En
miklu líklegra er að munurinn
stafi fyrst og fremst af því að spurt
er á ólíkan hátt.
Er innbyrðis sam-
ræmi í viðhorfum til
stjór nmálamanna ?
Eru viðhorf manna til hinna
ýmsu spurninga um stjórnmála-
mennina tengd? Eru þeir sem
telja stjórnmálamenn yfirleitt
segja sannleikann t.d. trúaðri á að
þeir takist á við brýnustu vanda-
málin en þeir sem ekki telja að
stjórnmálamenn segi yfirleitt
satt? Ef gagnrýnin svör um stjórn-
málamenn í einstökum spurning-
um eru til marks um að hluti þjóð-
arinnar hafi almennt vantrú á
stjórnmálamönnum ætti nokkur
fylgni að vera á milli svaranna.
I Ijós kemur að nokkur fylgni