Tíminn - 26.09.1965, Page 8

, ]
SUNNUDACrUR 26. september 3365
8 TÍMINN
..............
HVÍTBÓK SÆNSKU STJÓRNAR-
iKwwKaBiBHWT^WiMBriiMiwiwttwirimi^——r-.|..^i.i—i^-iTniimi nnHTriTinii i'wwwi m i i' ii iihhii—miiw
INNAR UM WALLENBERGMÁUÐ
——«°"WllliliMIIII I I lllll IHIIIIIIIIIIII—ll■l^■^ll■llll^—I■■■■IMI1MIII—IIHII
Stokkhólmi í september.
17. september sl. lagði
sænska ríkisstjómin fram hvit-
bók um Wallenbergmálið svo-
kallaða, sem verið hefur lengi
á döfiuni í Svíþjóð og vakið
mOdð umtal og athygli. Þetta
er önnur hvítbókin, sem ríkis-
stjórnin leggur fram um þetta
mál. Hin fyrri kom út 1957.
Málið snýst um hvarf sænska
diplómatsins Raouls Wallen-
bergs í Sovétríkjunum. Wall-
enberg var sendiráðsfulltrúi í
sænska sendiráðinu í Budapest
í Ungverjalandi í síðari heims-
styrjöldinni. Hann lagði sig í
líma við að bjarga gyðingum
undan morðvörgum nazismans
og hafði góðan árangur af erf-
iði sínu. Rétt undir lok heims-
styrjaldarinnar var Wallenberg
handtekinn í Budapest af rúss-
nesku leynilögreglunni og
fluttur til Moskvu og þar var
honum haldið í fangelsi. Rúss-
nesk stjðmvöld lýstu yfir, að
Wallenberg hefði látizt í Lju-
blanka-fangelsinu í júlímánuði
1947.
Sænska ríkisstjórnin og al-
menningur í Svlþjóð er hins
vegar sannfærður um að Wall-
enberg sé enn á lífi — eða
hafi verið það tff skamms
tíma. — Svíar hafá "'vissulega
ástæðu til að vera þeirrar skoð-
unar og eru ástæðuraar raktar
ýtarlega í hvítbók ríkisstjórn-
arinnar.
Bókin er í 26 köflum, sem
rekja gang málsins. Rússneska
stjórnin hefur vísað á bug öll-
um beiðnum sænsku ríkis-
stjómarinnar um nýja rann-
sókn á afdrifum Wallenbergs
— og það með nokkrum þjósti.
Það nýja, sem fram kemur í
málinu í hvítbókinni er fyrst
og fremst vitnisburður sænsku
vísindakonunnar, prófessors
Nönnu Svartz, en samkvæmt
honum hefur Raoul Wallen-
berg verið á lífi á árinu 1961
— og honum þá haldið á geð-
veikrahæli í Sovétríkjunum.
Rússar hafa verið mjög „irri-
teraðir“ yfir sífelldum og stöð-
ugum ágangi Svía í þessu máli.
Þetta kom mjög greinilega
fram í heimsókn Nikita Krastj-
offs til Svíþjóðar 1964, þegar
hann sagðist ekki vera kominn
til Svíþjóðar til að standa reikn
ingsskap af Stalínstímabilinu í
Sovétríkjunum. Kosygin, hinn
nýi forsætisráðherra Sovétríkj-
anna svaraði bréfi Erlanders,
forsætisráðherra Svíþjóðar, í
sumar með þeim orðum, að það
væri unnt að hafa uppi á lif-
andi mönnum en ekki dauðum
— og spurði hvemig í ósköp-
unum Svíum dytti í hug að
halda, að rússnesk stjómarvöld
hefðu Wallenberg í haldi í So-
vétríkjunum.
Erlander óskaði eftir að fá
gögn í hendur um þá rann-
sókn, sem leitt hefði til þeirrar
niðurstöðu rússnesku stjórnar-
innar, að Wallenberg hefði lát-
■ izt 4 Ljublanka-fangelsinu 1947,
jafnframt því sem hann lagði
áherzlu á, að stríðsfangar,
sem komið hefðu frá Sovétríkj-
unum, segðu aðra sögu, og vitn
isburður þeirra rannsakaður
af sænskum lögfræðingum.
Hér er aðallega um þrjá vitn
isburði að ræða:
1. Svisslendingurinn E.
Brugger segir, að hann hafi
kynnzt Wallenberg í Valdimir-
fangelsi um mánaðarmótin júli
-ágúst 1954.
2. Austurríkjamaður, sem
var í sovéskum fangelsum á
árunum 1945—1955 hefur skýrt
svo frá, að hann hafi deilt
fangaklefa með Wallenberg í
byrjun ársins 1955. Nafn þessa
Austurríkismanns hefur sænska
ríkisstjómin ekki viljað gefa
upp.
3. Tveir Þjóðverjar, H. T,
Mulle og G. Rehekampff hafa
hvor um sig lýst yfir, að þeir
hafi margoft við ýmis tæki-
færi fengið vitneskju um að
Wallenberg hafi verið í haldi
í deild 2 í Valdimír-fangelsi í
byrjun ársins 1950.
Hér fer á eftir útdráttur úr
hinum 26 köflum hvítbókar
ríkisstjórnarinnar um Wallen-
berg-málið:
1. Árið 1957 gaf sænska ut
anríkisráðuneytið út skjala-
safn varðandi fangelsun Raouls
Wallenbergs í Sovétríkjunum.
Útgáfa þessara skjala leiddi til
þess, að rússneska ríkisstjórn-
in sendi þeirri sænsku yfirlýs-
ingu um að Wallenberg hefði
látizt í Ljublanka-fangelsi í
júlímánuði 1947. Vísaði rúss-
neska stjórnin til skjals frá
Ljublanka-fangelsi þessu varð-
andi.
2. 19. febrúar 1957 sendir
sænska ríkisstjórnin nótu til
Kreml og áskilur sér allan rétt
til að fá aðgang að skjölum
varðandi Wallenberg, sem
gætu haft þýðingu fyrir áfram-
haldandi rannsókn í Sovétrikj-
unum á afdrifum Wallenbergs
þar í landi.
3. 17. apríl 1957 svaraði
stjórnin í Kreml þessari nótu
og sagði, að sovézk yfirvöld
hefðu engin frekari gögn í
höndum varðandi Raoul Wall-
enberg.
4. í byrjun árs 1959 hafði
rannsókn sænsku ríkisstjórnar
innar á nýjum sönnunargögn-
um í máli Wallenbergs náð svo
langt að hún sneri sér að nýju
til stjórnarinnar í Kreml. í
nótu til Kreml 9. febrúar 1959
er skýrt frá því að sænska rík-
isstjórnin ráði yfir vitneskju,
sem komin sé frá fjölda rúss-
neskra stríðsfanga, um að Wall
enberg hafi verið fluttur til
Valdimir-fangelsins. Biður
sænska ríkisstjórnin um skjóta
og fullnægjandi rannsókn
rússneskra yfirvalda á dvöl
Wallenbergs í Vladimir-fang-
elsi.
5. 6. marz 1959 svarar stjórn
in i Kreml þessari nótu og seg
ir, að ný rannsókn þessa máls
hafi ekki leitt til neinna nýrra
upplýsinga. Orðrómur um að
Wallenberg hefði verið fangi i
Valdimir-fangelsi gæti ekki ver
ið á rökum reistur.
6. Vorið og sumarið 1959 var
heimsókn Nikita Krastjoffs til
Svíþjóðar undirbúin eftir dipló
matískum leiðum. Þann 8. maí
skýrir ambassador Sovétrikj-
anna í Stokkhólmi utanríkis
ráðuneytinu svo frá, að Wall-
enbergmálið muni verða tekið
upp að nýju til rannsóknar.
7. 27. júní 1959 fær frú
Maj von Dardel, móðir Raouls
Wallenbergs, skilaboð frá so-
véska utanríkisráðuneytinu,
þar sem skýrt er frá því, að
sonur hennar hafi látizt í Lju-
blanka-fangelsi í júlí 1947 og
vísað til fyrri yfirlýsingar ut-
anríkisráðuneytisins um málið.
8. 17. JÚLI 1959 sendir
sænska ríkisstjórnin til Kreml
sönnunargögn varðandi dvöl
Wallenbergs í Valdimir-fang-
elsi.
9. í lok ársis 1959 gefur ut-
anríkisráðuneytið í Stokkhólmi
út yfirlýsingu til blaða og út-
varps um að leit að sönnun-
argögnum muni verða haldið
áfram og allar hugsanlegar leið
ir reyndar til að hafa uppi á
Wallenberg.
10. 25. apríl 1960 er birt
álitsgerð lögfræðinganna Gyll-
enswárd og Santesson um vitn-
isburði stríðsfanganna, þar sem
sagði, að skv. sænskum réttar-
reglum yrði að teljast mjög
sterkar líkur fyrir því, — ef
ekki fullvíst, að Wallenberg
hefði verið lífs í byrjun ársins
1950 — og honum hafi þá ver-
ið haldið í Valdimir-fangelsi.
11. f janúar 1961 kemur
fram nýr mikilvægur vitnis-
burður í sambandi við ferða-
lag prófessors Nönnu Svartz til
Moskvu. Mikilsmetinn rúss-
neskur vísindamaður svaraði
beinni spurningu hennar um
Wallenberg á þann veg, að
hann þekkti til Wallenbergs og
hann dveldi nú á geðveikra-
hæli.
12. Prófessor Svartz skýrði
sænsku ríkisstjórninn þegar í
stað frá þessu og Erlander, for
sætisráðherra, sendi bréf beint
til Krastjoffs forsætisráðherra.
Biður Erlander í bréfinu um
að sænskur læknir fái að fara
þegar í stað til Moskvu, fái
að rannsaka heilsufar Wallen-
bergs og ræða við sovézka
lækna um undirbúning á flutn-
ingi Wallenbergs til Svíþjóðar.
Þetta bréf Erlanders er dag-
sett 9. febrúar 1961 og afhenti
Sohlman, ambassador Svíþjóð-
ar í Moskvu Krustjoff sjálfum
bréfið þann 25. febrúar. Krust-
joff svaraði þegar í stað að
hann hefði ekkert nýtt fram
að ieggja varðandi þetta mál.
13. Prófessor Svartz gerði
margar tilraunir til að ná að
nýju sambandi við sovézka
stéttarbræður í Moskvu. í marz
1961 hélt prófessor Svartz aft
ur til Moskvu og leitaði uppi
rússneska vísindamanninn, sem
sagzt hafði þekkja til Wallen-
bergs. Hann sagði frú Svartz
nú að hún hefði misskilið það.
sem hann hefði sagt og hlytí
þar að vera um að kenna
tungumálaerfiðleikum, en þau
höfðu talað saman á þýzku.
10. júlí 1961 óskar Sohlman,
ambassador Svíþjóðar í
Moskvu, eftir því, að bréfi Er-
landers til Krustjoffs verði
svarað; en ekkert svar fæst.
14. f maímánuði 1962 er pró
fessor . Svartz boðið á lækna-
ráðstefnu í Moskvu. Hún hitt-
ir þar áðurnefndan vísinda-
mann, sem vísar nú enn alger-
lega á bug að vita nokkuð um
Wallenberg — hvorki hafa
heyrt hann eða séð.
15. Er Gusevs, ambassador
Sovétríkjanna í Stokkhólmi,
var fluttur til í embætti, kall-
aði Erlander, forsætiráðherra,
hann á sinn fund. Það var 17.
ágúst 1962. Erlander bað amb-
assadorinn að beita áhrifum
sínum er hann kæmi til
Moskvu, til að Wallenbergmál-
ið yrði tekið upp að nýju og
orðið við beiðni sænsku ríkis-
stjórnarinnar u mnýja rann-
sókn málsins, aðgang hennar
að öllum gögnum.
16. Er Nilssön utanríkisráð-
Nanna Svartz: ég var mjög undr
andi þegar hinn rússneski vís-
indamaður tók til baka allt sem
hann hafði sagt.
herra Svíþjóðar var boðið að
heimsækja Moskvu í maí 1963
tilkynnti sæuska utanríkisráðu-
neytið sendiráði Sovétrikjanna
í Stokkhólmi, að Nilsson utan-
ríkisráðherra myndi taka upp
Wallenberg málið í viðræðum
við sovézka ráðamenn. Er Nils
son kom til Moskvu réð Grom-
yko utanríkisráðherra honum
frá að taka upp Wallenberg
málið í viðræðum við Krust-
joff forsætisráðherra. Er Nils-
son hitti Krustjoff að máli 17.
maí 1963 vísaði hann til upp-
lýsinga prófessors Svartz og
lagði- ríka áherzlu á áhuga
sænsku ríkisstjórnarinnar á að
fá Wallenbergmálið að fullu
upplýst. Nilsson fékk þau svör,
að hann gæti verið þess full-
viss, að Wallenberg hefði fyrir
löngu verið sendur til Svíþjóð-
ar, ef hann hefði fundist á
lífi í Sovétríkjunum.
17. Er Gromyko kom í op-
inbera heimsókn til Svíþjóðar
í marz 1964 ræddi Erlander
forsætisráðherra lengi við
hann um Wallenbergmálið.