Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ,LAUGARDAGUfc 14. DESEMBER1985
Brot úr
ferðasögu . . .
HALLDÓR LAXNESS Ljósmynd/TroelsBendtsen
„Ég kom til RáAstjórnarríkjanna meft svipuóu hugarfari eins og ég ætlaói aó fara aó kynna mér
umhverfi undir nýja sögu. Af ótal smáatrióum reyni ég síóan aó gera Ijóst hver sé kjarni hins séóa.“
húsveggjum eða drattast hægfara
um slæma vegi milli dapurlegra
býla og eyðilegra niðurníddra
þorpa. í stærri þorpum stíga fáein-
ir vel haldnir farandsalar eða
embættismenn inní lestina okkar
og ferðast dálítinn spöl, til næsta
eða næstnæsta þorps, einsog flug-
ur sem eru að safna hunángi úr
síðustu blómum haustsins, og líta
hálfólundarlega á hina erlendu
lángferðamenn sem fyrir eru í
járnbrautarklefunum. Förunautar
mínir frá Helsíngfors eru mest-
megnis enskumælandi borgarar af
betratagi og frúr þeirra; það er
töluvert hispursmikið fólk, áreið-
anlega mjög þýðíngarmikið fólk
og ég get ekki að því gert að ég
kenni dálítið í brjósti um það, að
vera nú að yfirgefa sinn heim þar
sem það á alskostar, og fara yfir
í annan heim þar sem borgarinn
hefur ekki réttindi. Mér finst að
þau landamæri sem nú eru að nálg-
ast hljóti að vera mjög óviðkunn-
anleg fyrir þetta fólk.
Milli landamærabæjanna,
Rajajoki finnlandsmegin og Beló-
ostro ráðstjórnarmegin, rennur
lítill lækur, og áður en hraðlestin
rennur útá trébrúna yfir lækinn
hverfur finski lögregluvörðurin á
burt úr járnbrautinni, síðasti út-
vörður borgaralegs ríkis. En á
brúnni yfir lækinn standa nokkrir
úngir hermenn í skósiðum gráum
kápum og ber hendurnar uppað
húfunni í kveðjuskyni. Framaná
húfum þeirra er stjarna með
hamri og sigð, ráðstjórnarmerkið.
Þetta eru bolsarnir, í landfræðileg-
um skilníngi hinir fyrstu útverðir
verkalýðsríkisins. Og óðar en við
vorum komnir inná brúna þustu
fulltrúar stjórnmálalögreglunnar
rússnesku, GPU-mennirnir, inní
klefana okkar, klæddir í stakka úr
brúnum hermannadúki með græn-
ar húfur, og tóku að rannsaka
farángur okkar, vegabréf og pen-
íngabirgðir. Það tók lángan tíma;
ég hef sjaldan orðið var við jafn
nákvæma tollrannsókn á landa-
mærum. Hljómplötur einnar amr-
isku tilhaldsfrúarinnar voru meira
að segja nákvæmlega hlustaðar á
einhverju verkfæri sem lögreglu-
mennirnir höfðu meðferðis.
Þessi hnýsni bolsalögreglunnar
vakti ýmsar miður ljúfar athuga-
semdir hjá förunautum mínum,
þótt allir skildu að hér var verið
að framkvæma eftirlit með því að
eingin andbyltíngargögn væru
flutt inní land byltíngarinnar í
hljóðrituðu formi. Það er andi
byltíngarinnar sem þetta verk-
lýðsríki geymir í bókstaflegri
merkíngu einsog sjáaldur auga
síns, og þessa sjáaldurs er stjórn-
málalögreglan sett til að gæta.
Slík móðgandi grannskoðun var
sem sagt fyrsta reynslan sem kom
fyrir hina hispursmiklu förunauta
mína á þessum óviðkunnanlegu
landamærum.
En eftir að við vorum komin af
stað áleiðis til Leníngarðs reynd-
ust þessir meðlimir stjórnarlög-
reglunnar ekki eins miklir harð-
hausar og útlit var á í fyrstu; þeir
tóku sér sæti í vagnklefunum ein-
sog hverjir aðrir samþegnar, án
alls hernaðarbragðs og embættis-
heilagleika, reyktu „pappírskur"
sínar i makindum (rússar kenna
vindlínga sína við pappírinn) og
svöruðu á ensku eða þýsku þeim
sem á þá yrtu; voru yfirleitt allra
viðkunnanlegustu bolsar. Seinna
staðreyndi ég daglega í Ráðstjórn-
arríkjunum að hermenn og lög-
regla hafa ekki sérstéttarsnið né
siðu sem banna þeim samþegna-
lega umgeingni við almenníng né
aðskilja þá almenníngi; þeir eru
ekki aðeins bestu vinir almenníngs
í Ráðstjórnarríkjunum, heldur eru
þeir allir verkamenn að ætt og
uppeldi og samneyta öðrum verka-
mönnum á sama hátt og verka-
menn úr ólíkum atvinnugreinum
umgángast hverjir aðra. Jafnvel
hin hærri stig í hernum eru ekki
til í þeim skilníngi að þau myndi
skilvegg milli stighafans og hinna
sem við nefnum í borgaralegum
löndum „óbreytta menn“. Mér er
til dæmis minnistætt að i veislu
einni sem ég sat ásamt nokkrum
útlendíngum með verkamönnum í
nýiðjuborginni Makejefka í Úkra-
ínulýðveldinu, þar sat hershöfðíngi
undir borðum mitt á meðal hinna
óbreyttu verkamanna, og þetta
virtist ekki vekja undrun hjá nein-
um nema okkur útlendíngum, ekki
síst þjóðverjum, því í Þýskalandi
er ekki siður að hershöfðíngi, t.d.
Hindenbúrg, sitji í almennu sæti
meðal óbreyttra verkamanna að
snæðíngi.
En það var fyrst eftir að ég var
kominn innyfir ráðstjórnarlanda-
mærin að ég gerði mér fulla grein
fyrir því hvað Finnland hafði verið
hreyfíngarlaust og þögult. í einu
vetfángi var ég kominn úr atvinnu-
leysisjarmi og landbúnaðarkreppu
auðvaldslandanna yfir í vélagný
hinnar samvirku uppbyggíngar, og
fyrsta hljóðið sem ég heyrði í þessu
nýa landi var skark í dráttarvél,
þessari vél sem í vitund heimsins
hefur staðið sem tákn hins „vakn-
andi Rússlands" á síðustu árum.
Og strax í fyrsta þorpinu gat að
Iíta þetta undarlega samkrull hins
forna og nýa sem auðkennir verk-
lýðsríkin á þessum aldahvörfum: í
einni sjónhendíngu birtust jakka-
klæddar kellíngar með sjöl um
höfuð sem báru milli sín kalk á
handbörum, tröllauknir vörubílar
undir þúngum múrsteinsækjum,
sveitamenn með malaræki á hest-
vögnum, piltar og stúlkur með
lánga glófa og rykgleraugu við
stýri á dráttarvélum og vagnar í
taumi hlaðnir byggíngarefni, en í
nokkrum fjarska stórhýsi í smíð-
um.
2. Fyrsti dagurinn minn
í Ráðstjórnarríkjum
En þegar Intúrist tók við okkur
lángferðamönnum á járnbrautar-
stöðinni í Leníngarði, kipti okkur
Vasaúr
Viö bjóöum margar
geröir af vasaúrum
meö eða án loks.
Úrin eru meö óvenju
þykkri 14k gullhúö.
Tilvalin gjöf viö merk
tímamót. Áletrun á
staönum.
Garðar Ólafsson,
úrsmiður
Lækjartorgi —
s. 10081.
Edda Erlendsdóttir píanóleikari
Á förum í tónleikaferð til
Rússlands í boði Rússa
Edda Erlendsdóttir píanóleikari,
sem búsett er í París, gerir það
gott þessa dagana, því hún hefur
haldið hverja tónleikana á fætur
öðrum í haust við mjög góðar und-
irtektir og fengið lofsamlega gagn-
rýni fyrir. Nú er Edda á fórum tii
Sovétríkjanna, í boði sovéska ríkis-
fyrirtækisins Goskonsert, sem
skipuleggur tónleikahald erlendra
listamanna víðsvegar um Sovétrík-
in.
Edda fer áleiðis frá París til
Moskvu á sunnudag og heldur á
næstu 10 dögum fjóra eða fimm
tónleika. Fyrr í haust var Edda
sérstakur gestur á tónlistarhátíð
í Stokkholms kulturhus, í tilefni
af hundrað ára fæðingarafmæli
Alban Berg. Var Eddu afar vel
tekið er hún flutti dagskrá sína,
og Islandsvinurinn Göran Berg-
endal, dagsskrárstjóri Rigskon-
sert i Stokkhólmi, sagði í umsögn
um hana að hún hefði heillað
viðstadda með þroskuðum ljóð-
rænum píanóleik sínum, og vald
hennar á tækninni væri ótvírætt.
Hann sagði jafnframt að lokaat-
riðið á dagskrá hennar, Píanósón-
ata opus 1 eftir Alban Berg hefði
kórónað velheppnaða tónleika og
Edda Erlendsdóttir píanóleikari.
að þar hefði hún leikið meistara-
lega vel.
Blaðamaður Morgunblaðsins
sló á þráðinn til Eddu í París, og
spurði hana hvernig Rússlands-
förin legðist í hana: „Hún leggst
mjög vel í mig. Ég fer á sunnudag,
á vegum Goskonsert, og mun
halda fjóra eða fimm tónleika
þar. Sennilega verða flestir þeirra
einhvers staðar í Úkraínu, en svo
stendur til að ég haldi eina tón-
leika í Moskvu."
Edda sagði að þetta boð hefði
borist sér frá Goskonsert fyrir
hálfu öðru ári, en ekki hefði orðið
af förinni austur fyrr en nú. Edda
var spurð hvort það væri ekki
mikil upphefð fyrir píanóleikara
að fá slíkt boð frá Sovétríkjunum:
„Jú, mér finnst þetta vera mikill
heiður. Ég finn það hér í Frakk-
landi að mönnum finnst þetta
vera mikil upphefð fyrir mig, en
auðvitað á ég eftir að sjá hvernig
Rússarnir standa að málum og
skipulagningu. Mér finnst það
vera mjög spennandi að fá að fara
þangað."
Edda sagðist verða með sam-
sett prógramm af Schönberg,
Berg, Hafliða Hallgrímssyni,
Schubert og Schuman. „Þetta er
prógramm sem ég hef spilað núna
í haust, t.d. í Berlín í Þýskalandi
og víða í Frakklandi í tilefni
Músíkárs Evrópu, sem er árið í
ár.“
Edda sagðist ætla að taka sér
gott frí að lokinni Rússlands-
ferðinni, og eyða jólahátíðinni í
faðmi fjölskyldunnar í París, en
eftir það hæfist tónleikahald að
nýju hjá henni.