Morgunblaðið - 14.12.1985, Side 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
B 9
GUNNAR STEFANSSON, nýr ritstjóri næstelsta tímarits á Islandi
„Andvari hefur miklu
hlutverki að gegna“
Texti: ILLUGIJOKULSSON
■
1985
SIGUHÐUR MORARINSSON
Siflurð S&nþónfian
Adrir hírfuodar:
Öiahir Jóhítnn Skjurðsson
Oin Olalsson
Krístjan Karlsson
Gils Guömundsson
Baiduf Óskarsson
HösKuWur rirékmon
Malthiaa Johanftosson
horstemn Gyltason
SMfán Snævarr
Jon Hxm Haraklsaon
Gunnar Stotánsson
Kápa 110. árgangs Andvara. Útliti tímaritsins hefur verið breytt og
eins og sjá má er ævisaga þessa heftis um Sigurð Þórarinsson jarð-
fræðintr.
Gunnar Stefánsson er kunnur
fyrir margvísleg störf sfn að
íslenskum menntum og menning-
armálum. Hann er nú dagskrár-
stjóri Ríkisútvarpsins og skrifar
þar að auki leiklistargagnrýni í
dagblaðið NT. Enn ein ábyrgðar-
staða bættist honum á árinu sem
er að líða; hann var ráðinn ritstjóri
Andvara, tímarits Hins íslenska
þjóðvinafélags, og er 110. árgang-
urinn — hinn fyrsti undir ritstjórn
Gunnars — nú nýkominn út og
kennir þar að venju margra grasa.
Andvari er næstelsta timarit
landsins, það er enn er gefið út;
Skírnir einn er eldri. Óhætt mun
segja að Andvari sé sprottinn upp
úr Nýjum félagsritum sem Jón
forseti Sigurðsson gaf út í Kaup-
mannahöfn árum saman, og segir
Vilhjálmur Þ. Gíslason í bók sinni
Blöð og blaðamenn að fyrstu árin
hafi Andvari vart verið annað en
Ný félagsrit með breyttu nafni.
Blaðið var, eins og Félagsritin,
gefið út í Kaupmannahöfn til að
byrja með og var jafnan kallað
málgagn Jóns Sigurðssonar, enda
var hann fyrsti ritstjóri þess. f
fyrstu ritnefndinni sátu þó engir
aukvisar: Björn Jónsson, Björn
M. Olsen, Eiríkur Jónsson og Sig-
urður L. Jónasson.
Fyrsta bindi Andvara kom út
þjóðhátfðarárið 1874 og setti rit-
stjórinn mjög mark sitt á það.
Hann skrifaði langa grein um
stjórnarskrána og bjó einnig til
prentunar nokkur bréf Eggerts
Ólafssonar. Stjórnmál voru áber-
andi í Andvara til að byrja með
en smátt og smátt varð efnið fjöl-
breyttara. Auk þess að sinna
menningarmálum nokkuö varð
Andvari alhliða fræðirit og beitti
sér einkum fyrir framförum í vís-
indum og félagsmálum, þótt póli-
tík og sjálfstæðismál hafi fráleitt
orðið útundan. Gegndi Andvari
miklu hlutverki á þessum árum
og skrifuðu flestir andans og vís-
indamenn þjóðarinnar greinar í
ritið. Má til dæmis taka hér með
upptalningu sem birtist í fyrr-
nefndri bók Vilhjálms B. Gíslason-
ar.
„í Andvara skrifar Jón ólafsson
um ráðherra ábyrgðarlög, Arnljót-
ur Ólafsson um sveitastjórnarmál,
Páll Briem um fátækramál og um
skattamál, Benedikt Sveinsson um
stjórnarskrármál, Sigurður Stef-
ánsson í Vigur um sjálfstjórnar-
kröfur, Guðmundur Björnsson um
endurbætur á læknaskipun, Jón
Magnússon um fátækralöggjöf
erlendis, Sigurður Thoroddsen um
vegi og Eiríkur Briem um að safna
fé. Svo eru greinar um atvinnumál.
Þorvaldur Thoroddsen og Bjarni
Sæmundsson birta þar rannsókn-
arskýrslur sínar og koma víða við.
Þorvaldur skrifar líka um sólina
og ljósið og um jarðskjálfta og er
í senn hinn ötulasti rannsóknar-
maður og fjörugasti alþýðufræðari
og áhugamaður um framfaramál."
„Mcnningarmál eru
mér hugleikin“
Seinna bættist til að mynda
Þorkell Jóhannesson prófessor í
þennan fríða flokk Andvarahöf-
unda, en Þorkell var einn helsti
menntamaður þjóðarinnar á sinni
tíð. Þorkell var raunar ritstjóri
tímaritsins um skeið.
Áberandi þáttur í Andvara hef-
ur verið sú röð ævisagna um
merkismennn sem þar hefur birst
allar götur síðan árið 1880. Ævi-
sögur þessar — eða æviágrip öllu
heldur — hafa ætíð verið með
vinsælasta efni ritsins og fjalla
þær um menn af öllum sviðum
íslensks þjóðlífs: menningu, vís-
indum, stjórnmálum og athafna-
lífi. Það var vel við hæfi að fyrsta
ævisaga Andvara skyldi vera um
stofnanda ritsins og sjálfstæðis-
hetju íslendinga, Jón Sigurðsson.
í gegnum árin hafa ýmsar breyt-
ingar orðið á efni Andvara eins
og gerist og gengur en alltaf hefur
þó verið lögð áhersla á að efnið sé
hið vandaðasta. Skrá yfir efni
Andvara fyrstu hundrað árin gef-
ur þetta glöggt til kynna en skrá
þessa tók Guðrún Magnúsdóttir
saman árið 1978. Fæst hún á skrif-
stofu Hins íslenska þjóðvinafélags.
Síöustu árin og áratugina má
segja að menningarefni ýmiss
konar hafi verið burðarásinn í
Andvara og svo verður áfram, að
sögn nýja ritstjórans, Gunnars
Stefánssonar.
„Vitaskuld hlýtur hvert tímarit
að draga dám af sínum ritstjóra,"
sagði Gunnar þegar ég ræddi við
hann á skrifstofu hans í útvarps-
húsinu nýlega, „og ég dreg enga
dul á það að hvers konar menning-
armál eru mér afar hugleikin en
þó einkum og sér í lagi bókmennt-
ir. Það má því vænta þess að bók-
menntalegt efni setji svip sinn á
Andvara meðan ég er ritstjóri þó
öðrum efnum verði aö sjálfsögðu
gerð skil þegar svo ber undir.“
Gunnar Stefánsson ritstjóri hefur
hug á því að fjölga heftum Andvara
en nú kemur ritið út einu sinni á ári.
„Tónlist, réttlæti
og sannleikur
Efni þess 110. árgangs Andvara
sem nú er nýútkominn er af ýmsu
tagi. örn Olafsson skrifar um
Guðmund G. Hagalín og ber rit-
gerð hans undirtitilinn „Nokkrar
athuganir á ritferli hans fyrsta
aldarfjórðunginn". Er í ritgerðinni
einkum fjallað um viðhorf Guð-
mundar til skáldskapar, móttökur
þær er hann fékk framan af ferli
sínum svo og störf hans að félags-
málum rithöfunda. Örn segir í
niðurlgi: „Það væri óskandi að
menn hættu að láta deilumál
gærdagsins skyggja á það sem
Guðmundur Hagalín hfur best
gert. Menn skyldu ekki missa sjón-
ar á bestu ritum hans vegna þess
eins hve mikið hann skrifaði og
misgott. Sé hann metinn eftir því
sem hann gerði best, þá hlýtur
hann að teljast til merkari höf-
unda á fyrri hluta tuttugustu ald-
ar.“ Þá ritar Gils Guðmundsson
um Jónas Jónsson frá Hriflu og
afskipti hans af stofnun Menning-
arsjóðs sem sporna skyldi gegn
bókaútgáfu vinstri manna. Segir
Gils að Menningarsjóður og
Menntamálaráð „hafi verið meðal
þeirra „barna“ Jónasar sem honum
voru hugleikin og hann lét sér
annt um allt síðustu stundar."
Enn má nefna að Höskuldur
Þráinsson birtir í Andvara grein
„Um athugun á framburði og eðli-
legt mál“ eins og hann nefnir rit-
smíð sína. Höskuldur vekur at-
hygli á því að við Háskóla fslands
er nú unnið að undirstöðurann-
sóknum í málfræði sem þegar er
unnt að hagnýta í skólastarfi.
Mörg línurit og töflur fylgja grein
hans.
Þorvaldur Gylfason birtir í
Andvara erindi sem hann hefur
áður flutt bæði hér heima og er-
lendis og nefnist „Tónlist, réttlæti
og sannleikur". Efnis erindisins
verður ekki tíundað í stuttu máli
en geta má þess að það er tileinkað
þeim hjónum Sigríði J. Ragnar og
Ragnari H. Ragnar á ísafirði. Þá
má nefna að Jón Thor Haraldsson
skrifar stutta grein um „Ólaf Frið-
riksson, eins og ég mann hann“
og Gunnar Stefánsson skrifar um
nokkrar nýjar ljóðabækur eftir þá
Jón úr Vör, Kristján Karlsson,
Sigvalda Hjálmarsson og Þorstein
frá Hamri.
Æviágripin verða áfram
bnurðarásinn
Töluvert er um skáldskap í rit-
inu. Matthías Johannessen á þar
smásögu er heitir „Konungur af
Aragon" og Stefán Snævarr „Tvær
örsögur”. Ný ljóð eru eftir ólaf
Jóhann Sigurðsson og Kristján
Karlsson og Baldur Óskarsson
birtir þýðingar sínar á þremur
kínverskum ljóðum.
Þá er aðeins ótalin lengsta grein
heftisins, æviágrip Sigurðar Þór-
arinssonar jarðfræðings eftir Sig-
urð nafna hans Steinþórsson.
Æviágrip þetta er um 50 blaðsíður
að lengd og allt hið vandaðsta, að
sögn ritstjóra Andvara.
„Við munum halda áfram að
birta þessar ævisögur," sagði
Gunnar Stefánsson. „Það er al-
kunna hversu mikinn áhuga ís-
lendingar hafá á ævisögum og
enda þótt æviágripin í Andvara
séu ekki ýkja löng tel ég að þau
séu mjög aðgengileg þeim sem
þurfa á að halda samþjöppuðum
fróðleik um einhvern merkis-
manninn. Frásögn Sigurðar Stein-
þórssonar um nafna sinn er mjög
gott dæmi um hvernig þessar
ævisögur geta bestar orðið, enda
þekkir Sigurður mjög vel til vís-
indastarfa nafna síns og er ritfær
maður."
Varðandi frumsaminn skáld-
skap í Andvara sagði Gunnar
Stefánsson að enda þótt hann yrði
sennilega aldrei uppistaðan í rit-
inu, „það verður eftir sem áður
sögulegt efni af ýmsu tagi“, þá
væri hann fús til þess að halda
áfram að birta slíkt efni, bæði ljóð
og smásögur.
„Tímaritaleysið mjög
bagalegt“
„Raunar er tímaritaleysið hér
mjög bagalegt," sagði Gunnar.
„Tímarit Máls og menningar er í
raun eina ritið, auk Andvara, sem
birtir vandað bókmenntaefni við
alþýðuskap; Skírnir er meira fyrir
fræðimenn. Ég tel að tímarit á
borð við Andvara hafi miklu hlut-
verki að gegna og ætla meðal
annars að kanna hvort grundvöllur
sé fyrir því að gefa ritið út oftar
en einu sinni á ári. Á árunum
1959—67 komu út tvö til þrjú hefti
á ári, en frá því var síðan horfið.
Mig langar til þess að fjölga heft-
um á ný eða að minnsta kosti
stækka þetta eina hefti sem nú
kemur út á ári. En þetta fer að
sjálfsögðu eftir undirtektum les-
enda enda er útgáfa af þessu tagi
dýr.“
Óhætt mun að fullyrða að ekki
hafi mikið farið fyrir útgáfu
Andvara hin síðustu ár og sagðist
Gunnar Stefánsson hafa fullan
hug á að breyta því. „Þetta er
kannski fyrst og fremst spurning
um auglýsingu," sagði Gunnar,
„því efni tímaritsins stendur fylli-
lega fyrir sínu og ég hef tekið eftir
því að það er tiltölulega auðvelt
að fá gott efni til birtingar, bæði
fræðilegs eðlis og skáldskap. Ég
nýt líka góðs af starfi mínu hér
hjá Ríkisútvarpinu því hingað
koma menn með margvíslegt efni
til flutnings. Þá á ég ekki við að ég
muni fara að birta útvarpserindi
í Andavara heldur hitt að hér
veitist mér létt að fylgjast með því
sem menn eru fást við, hver á sínu
sviði.“
Að lokum spurði ég Gunnar
Stefánsson hvort það væri tíma-
frekt starf að ritstýra Andvara.
„Þetta verður náttúrlega aldrei
anr.að en hjáverk en jú, þetta er
nokkuð tímafrekt. Það má scgja
að ritstjórinn þurfi alltaf að vera
á vakt.“