Morgunblaðið - 19.12.1986, Blaðsíða 7

B 7
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 1986
hæðnislegt, að einmitt um það
leyti sem rökstuddar fregnir berast
af þeim heilsusamlegu eiginleik-
um, sem tárin búa yfir, eru nútíma
konur að reyna að venja sig af því
að tárast. Hvort sem við konur
erum nú að fikra okkur varlega upp
metorðastigann í starfi eða erum
bara að reyna að öðlast nokkurn
veginn fulla jafnréttisstöðu í sam-
skiptum okkar við karlmann, þá
höfum við að undanförnu alla vega
lagt heilmikið upp úr því, að fá fyr-
ir alla muni ekki á okkur neinn
grátkonu-stimpil.
Með tárvot
augun að vopni
Eru tárin í raun og veru eins
konar herkænskubragð okkar
kvenna? Eins og sannast hefur um
svo margar aðrar þjóðsögur þá
reynist við nánari athugun líka vera
örlítill sannleikskjarni að baki þjóð-
sögunnar um konur, sem gjarnan
beita tárvotum augum sem vopni.
Þegar við vorum enn hjálparvana
reifabörn, urðu tárin til að færa
okkur fæðu, hlýju, huggun og
umönnun á allar lundir. Enda þótt
litlum drengjum sé raunar ennþá
innrætt, að þeir eigi yfirleitt ekki
að skæla og tárast, þá líðst stúlk-
um það jafnan óátaliö að brynna
músum og bresta í grát þegar svo
ber undir, alveg fram á fullorðins-
ár. Allnokkrar konur virðast því í
ýmsu halda alla ævi fast í ákveðna
þætti í atferli litlu stúlkunnar og
nota þá meðal annars ótrauðar
tárvot augu til þess að ná fram
markmiðum sínum og ásetningi.
En samt er víst velflestum konum
nú á dögum svipað farið og einni
vinkonu minni, sem kemst þannig
að orði: „Mér finnst eiginlega, að
allt það, sem ég hef um langan
aldur verið að berjast við að byggja
upp, geti hæglega skolast burt og
eyðilagst með tárum."
En jafnvel þótt litið sé á tár sem
vissa aðferð til þess að verða sér
úti um hlýhug annarra og sam-
úð.. . nú, hvað er þá svo hræði-
legt við að það að hafa þörf fyrir
samúð? Dr. Luise Eichenbaum,
sem er ein af stofnendum Endur-
hæfingarstofnunar kvenna í New
York, hefur þetta að segja um við-
horf sín til þessa: „Ég held, að
orðalagið „að beita bragðvísi" sé
oft á tíðum notað á villandi hátt
og allt of ótæpilega við að lýsa
ákveðnum þáttum í mannlegu at-
ferli, og þá alveg sérstaklega
tárfellingu. Sú sem grætur er ein-
faldlega að láta í Ijós þörf fyrir
eitthvað ákveðið, og kann þetta
jafnvel að vera eina leiðin, sem
viðkomandi þekkir til þess að láta
slíka innri þörf í Ijós."
Tárin eiga sér
sinn stað
og sína stund
Einn er sá staður, þar sem tár
— og þá sama hvers eðlis eru —
þykja óviðurkvæmileg og næsta
óhugsandi, en það er á vinnustað.
Að nokkru leyti er þó ósveigjan-
leiki þessarar bannhelgi undir því
kominn, hvers konar vinnu er verið
að leysa af hendi. Tár þykja ekki
eins óþolandi og fráleitt framferði
í þeim starfsgreinum, þar sem
konur eru í miklum meirihluta eins
og t.d. í ýmsum þjónustugreinum
og í skemmtanaiðju. Öðru máli
gegnir aftur á móti á þeim starfs-
sviðum, þar sem karlmenn eru í
meirihluta eins og í bankastarf-
semi, við lögfræðistörf, í bókhaldi
og við endurskoðunarstörf. Flestar
konur mundu frekar kjósa að deyja
heldur en að bresta í grát frammi
fyrir vinnuveitanda sínum. í örfáum
tilvikum getur þó slíkt tárvott til-
finningagos haft alveg óvænt og
hagstæð áhrif. Klara var í starfi
hjá manni nokkrum, sem var stöð-
ugt að koma með aðfinnslur við
vinnubrögð hennar og sá sjaldan
ástæðu til að fara lofsamíegum
orðum um neitt, sem hún innti af
hendi. Loks kom svo að því þegar
hann gekk of langt í harla tilefnis-
lausri gagnrýni sinni, að hún brast
í grát frammi fyrir honum. „Ég
skammaðist mín alveg óskaplega,
en samt tókst mér að segja honum
á milli ekkasoganna, af hverju ég
væri að gráta. Mértil mikillarfurðu
varð honum reglulega bilt við að
sjá mig fara að háskæla. Ég held,
að það hafi einkum verið út af
því, að ég er venjulega ansi hörð
í horn að taka og kippi mér yfir-
leitt ekki upp við smámuni, að
honum varð svo mikið um að sjá
mig allt í einu fella tár. Hann
skammaðist sín greinilega fyrir
hvað hann hafði komið leiðinlega
fram við mig.“
Ákall um hjálp
Klara er óvenjuleg að því leyti,
að hún getur vel látið reiði sína í
Ijós, þótt hún sé að gráta. Eitt af
því allra versta, sem fyrir mann
getur komið, er að finna hvernig
sú niðurbælda reiði, sem ólgar hið
innra, kaffærist í táraflóði og ves-
öld, án þess að komast til skila.
Margar konur gefast upp á að
vera sjálfum sér samkvæmar, þeg-
ar þær reiðast illa, og láta þess í
stað tárin flæða niður kinnarnar.
Dr. Luise Eichenbaum álítur, að
þetta stafi af því að tár séu yfir-
leitt álítin eðlilegri og meir viðeig-
andi útrás fyrir mjög ákafar
tilfinningar og mikla geðshrær-
ingu, þegar konur eiga í hlut,
heldur en ótvíræð reiðiköst.
Lausnin á þessu, segir hún, er
örugglega ekki sú að halda aftur
af tárunum, heldur að gefa líka
reiðinni lausan tauminn í gegnum
tárin eins og Klara gerði, að koma
þannig til skila því, sem manni ligg-
ur á hjarta.
Að margar konur skuli vera því
svo frábitnar að láta það henda
sig að bresta í grát, á að nokkru
leyti rætur sínar að rekja til þess,
hvaða stakkaskiptum útlitið tekur,
meðan grátið er. Hvernig stendur
annars á því, að þegar leikkonan
Meryl Streep tárast á hvíta tjald-
inu, þá virðast tárin Ifða svona
huggulega niður slétt og áferðar-
fallegt andlitið, en þegar ég fer að
gráta, lítur andlitið á mér út eins
og ósoðinn blóðmörskeppur?
Dr. Yvonne Livingston-Booth,
er starfar sem sérfræðingur í
taugasjúkdómum og sálfræði við
Rannsóknarstofnun fyrir sjúkdóma
af völdum streitu í Kent, Englandi,
segir að fólk, sem þrúgað er af
mikilli streitu, ráði oft á tíðum ekki
yfir neinum öðrum andsvörum og
viðbrögðum en tárum. „Þegar svo
er komið hjá þessu fólki, að það
getur ekki lengur hlegið, brosað
eða fundið neina minnstu ánægju
og gleði í nokkrum hlut, þá eru
tárin hið einasta sem það á eftir.
Þegar þannig er orðið ástatt, ættu
menn endiiega að leita sér hjálp-
ar."
Sjálf segist dr. Livingston-Booth
vera alltof grátgjörn, jafnvel af lítil-
fjörlegasta tilefni. „Ég fer til dæmis
alltaf að gráta, þegar ég heyri Ave
Maria og samt vildi ég óska þess
að ég kæmist hjá því að tárfella.
Hressileg gönguferð eða innilegur
hlátur er svo miklu meir uppfrísk-
andi fyrir geðheilsuna."
Kemur körlum í klípu
Það kemur karlmönnum oftast
í opna skjöldu, þegar kona fer að
gráta í þeirra viðurvist; þeir verða
vandræðalegir og vita ekki al-
mennilega, hvernig þeir eiga að
bregðast við. Sumir hverjir virðast
þó skilja, að það sem flestar okkar
þarfnast við slíkar aðstæður, er
öxl hans til að halla sé að og ef
til vill fáeinir blíðlegir kossar. í stað
slíkrar hjálparstarfsemi, eru karl-
menn miklu líklegri til að fara að
stara á okkur með vaxendi hryllingi
í svipnum og taka svo að stama,
„Guð minn góður, vertu nú ekki
að gráta."
Dr. Luise Eichenbaum álítur, að
við slíkar kringumstæður sé vand-
inn, sem blasir við karlmanninum
þessi: „Tár konunnar bera honum
boð — og það sennilega með réttu
— sem fela í sér einlæga hjálpar-
beiðni, og kann þá karlmanninum
að finnast, að hann sé ekki sem
best fær um að sinna hinni grát-
andi konu. Hann veit, að það er
verið að æskja einhvers af honum,
en hann er ekki viss í sinni sök,
hvað það raunverulega er, sem
konan er að biðja hann um. Én svo
getur líka verið, að tár konunnar
komi róti á hans eigin tilfinningar
og valdi honum geðshræringu —
veki upp viðkvæmari tilfinningar,
sem hann að öllu jöfnu hefur al-
gjörlega á valdi sínu."
Gráta karlmenn ef til vill oftar
en þeir vilja vera láta? Það virðist
enginn hafa unnið að neinum
meiriháttar rannsóknum á þeim
þáttum í atferli karlmanna enn sem
komið er, en þær lauslegu athug-
anir, sem ég hef sjálf gert í þessum
efnum, benda hins vegar til þess
að það sé mörgum karlmönnum
ákaflega erfitt að láta það eftir sér
að bresta í grát, nema þá við alveg
sérstakar aðstæður eins og við
dauða einhvers mjög nákomins
ættingja. Margt virðist benda til
þess, að ekkjumenn, sem ekki létu
það eftir sér að veita sorg sinni
útrás, eigi fremur á hættu að fá
kransæðastíflu og blóðtappa.
Karlmönnum
sárast aö tárast
Þar sem það þykir enn þann dag
í dag harla fátíður atburður, að
karlmaður gráti í viðurvist kvenna,
verða flestar okkar djúpt snortnar,
ef við verðum vitni aö slíku atviki.
Að verða vitni að því, að karlmaður
felli tár á almannafæri, þykir nægi-
iega óvenjulegur atburður til að
kalla fram sérstök ummæli þar að
lútandi. Þannig varð Bob Hawke,
þáverandi forsætisráðherra Ástr-
alíu, fréttamatur í blöðum um allan
heim, þegar hann brast í grát á
blaðamannafundi, sem hann hélt
vegna ásakana í hans garð um,
að hann væri í slagtogi með sam-
tökum atvinnuglæpamanna. Eigin-
kona hans kom í því tilefni fram í
sjónvarpi til þess að útskýra, að
forsætisráðherrann hafi verið mið-
ur sín, vegna þess að dóttir þeirra
hjóna hefði fengið á sig kæru fyrir
eiturlyfjaneyslu. Dr. Barrie Grieff
bendir á, að yfirleitt sé það þann-
ig, að karlmönnum sem starfi á
vissum sviðum eins og t.d. í íþrótt-
um eða í skemmtanaiðnaðinum
líðist það fremur en öðrum körlum
að bresta í grát á almannafæri.
Við erum orðin því vön að sjá leik-
ara fara að snökta, þegar þeir veita
viðtöku verðlaunum og viðurkenn-
ingu fyrir frábær leiklistarafrek. En
samt var það svo, að Kim Hughes,
fyrirliði ástralska krikketliðsins, var
á sínum tíma rekinn, af því að
hann hafði farið að skæla opin-
berlega, þegar lið hans tapaði
landsleik gegn Vestur-lndíum.
Enda þótt að þannig geti raunar
staðið á, að heppilegra sé fyrir
fólk að halda aftur af tárunum, þá
ættu flestir þó að geta látið það
eftir sér að fella mun oftar tár en
þeir gera þegar þeim er þannig
innanbrjósts. Láttu það eftir þér
að gráta ærlega fremur en að grípa
til róandi lyfja eins og valíums,
drekka sterkt áfengi eða teygja siy
eftir konfektöskjunni. Og ef þú
hefur það á tilfinningunni, að neðri
vörin sé farin að titra ískyggilega,
þótt þú kysir heldur að hún héldi
sér í skefjum, þá er alls enginn
skaði skeður, þótt þú leyfir tárun-
um að fá útrás — og segir jafnframt
það sem þér kann að búa í brjósti.
B. Harvey
Innt eftir því hvernig það at-
vikaðist að hún fór að kenna á
þessum námskeiðum segist
hún hafa fengið mikinn áhuga
fyrir þjóðbúningasaum eftir að
hún hafi verið á námskeiðinu
og hafa svo tekið við af fullorð-
inni konu Elínu Jónsdóttur sem
þá var að hætta.
- Er það dýrt að koma sér
upp fallegum þjóðbúningi?
„Það er óhætt að segja það.
Kostnaðurinn við að fá sér upp-
hlut fer hátt í þrjátíu þúsund ef
viðkomandi á það silfur eða
gull sem til þarf. Ef svo er ekki,
er kostnaðurinn miklu meiri.
Hinsvegar sýnist mér sem góð-
ir kjólar séu víða á svipuðu
verði, svo miðað við endingu
og notkunarmöguleika stendur
þjóðbúningurinn vel fyrir sínu."
GRG
Hempuklæddar konur með
hatta ofan á krókföldum.
Málverk frá 1685 af Gísla
biskupi Þorlákssyni og þremur
konum hans.
.... •’ ;M
Baðstofulff. Ein konan upphlutsklædd, tvær á peysufötum.
Teikning eftir Sigurð Guðmundsson málara