Tíminn - 01.10.1965, Blaðsíða 9

FÖSTOBAGUR 1. október 1965
tImimm
„KIRKJUGARÐURINN í
SKEIDARÁRÞORPI" OG
SKÁLDIN í CHICAGO
Hjónin, sem stjórna leikflutningi ()KirkjugarSsins‘' í Lindarbæ,
Ruth Brinkman og Franz Schafranek. — Tímamynd-GE.
Kunnara er en frá þurfi að
segja, að frá hendi bandarískra
rithöfunda eignuðust heims
bókmenntimar marga skáld-
söguna og leikritið upp úr
fyrsta fjórðungi þessarar ald-
ar, og nægir að nefna t.d.
sagnaskáldin Sinclair Lew-
is, Sherwood Anderson, Faulkn
er, Hemingway, Steinbeck og
leikskáldin Eugene 0‘Neill,
Maxwell Anderson (bróður
Sherwoods), Arthur Miller,
Tennessee Williams og Albee.
En hitt er ókunnara erlendis,
að á áratugnum áður en sagna-
og leikskáldin bandarísku
fóru svo mörg og svo mjög
Edgar Lee Masters
samtímis að láta að sér kveða,
varð talsverð endurfæðing í
ijóðagerðinni þar í landi, þeg-
ar þau skutust eins og stjörn-
ur í ljóðahimininn með stuttu
millibili. Edwin Arlington Rob
inson, Edna Millay, Robert
Frost, (T.S. Eliot og Ezra
Pound brutu sér að vísu frem-
ur braut erlendis), Carl Sand-
burg, Vachel Lindsay og Edg-
ar Lee Masters, svo nöfn nokk-
urra hinna helztu séu nefnd,
en öll hafa þau þegar tryggt
sér sæti í bókmenntasögunni.
Það er eftirtektarvert, að
mörg skáldanna á þessu
frjósama tímabili kynntust og
uxu úr grasi á sömu slóðum,
í Miðnorðurríkjunum, og nán-
ar tiltekið var Chicago þeirra
samastaður á meðan þeir voru
að brjótast úr hýði sem skáld,
og af ijóðskáldunum ofantöldu
voru hinir síðastnefndu hinir
fremstu í þeim hópi, Carl Sand
burg, Vachel Lindsay og Edg-
ar Lee Masters. Sandburg, sem
var sambland af sænskum
sveitamanni og fósturbami
stórborgarinnar, bæði hann og
Lindsay lögðu land undir fót,
í bókstaflegum skilningi, til að
syngja á gítar kvæðin sín fyrir
alþýðu fólks úti um hið víða
land, hann gerði Chicago
ódauðlega í kvæði sínu sam-
nefndu og ávarpar hana á
þessa leið:
They tell me you are wicked,
and I believe them, for I
have seen your painted
women under the gas
lamps luring the farm
boys.
And they tell me you are
crooked, and I answer:
Yes, it is true I have seen
the gunman kill and go
free to kill again.
And they tell me you are
brutal, and my reply is:
On the faces of women
and children I have seen
the marks of wanton
hunger.
And having answered so I
tum more to those who
sneer at this city, and give
them back the sneer and
say to them:
Come and show me another
city with lifted head sing-
ing so proud to be alive
and coarse and strong and
cunning.
Laughing the stormy, husky,
brawling laughter of
youth, half-naked, sweat-
ing, proud to be Hog-
butcher, Toolmaker, Stack
er of Wheat, Player witt
Railroads, and Freight-
handler to the Nation.
Chicago-kvæðabók Sand-
burgs kom út 1916 og hafa fá-
ar ljóðabækur vakið slíka at-
hygli bæði hneykslun og aðdá-
un, en hún og sú er kom út
árið á undan, „Spoon River
Anthology" eftir Edgar Lee
Masters, lögfræðing, sem hafði
verið að berja ljóðformið til
hlýðni við sig síðan fyrir alda-
mót, en ekki haft erindi sem
erfiði. Báðar voru bækur þess-
ar í óbundnu Ijóðformi og að
því leyti í anda annars skálds
frá öldinni, sem leið, Walt
Whitman.
Leikatriði úr „KirkjugarSinum'
Dorothy Miller.
Edgar Lee Master fæddist
1869, og þegar á æskuárum fór
hann að yrkja, hélt því stöð-
ugt áfram og 24 ára gamall
hafði hann lokið við minnst
fjögur hundruð kvæði, en tveim
árum síðar útskrifaðist hann
lögfr., sem hann varð að ævi-
starfi, auk ritstarfanna, sem
urðu feikimikil að vöxtum,
ljóðabækur, skáldsögur og ævi-
sögur skiptu tugum, en fyrsta
ljóðabókin kom út 1898. Eng-
in bóka hans vakti verulega
athygli fyrr en „Spoon River
Anthology" kom út 1915, eða
fyrir réttum fimmtíu árum. Áð
ur orti hann í hefðbundnu
formi. En það var ritstjóri
tímarits í St. Louis, William
Marion Reedy, sem gaf honum
það ráð að velja sér samtíma-
fólk að yrkisefni, eins og hann
kynntist því í lögfræðiskrifstof-
unni og í réttarsalnum. Um
þær mundir mun Masters hafa
borizt í hendur forngríska
ljóðasafnið fræga, Gríska anto-
logían, sem hann mun hafa val
ið sér að fyrirmynd, er hon-
um hugkvæmdist að yrkja þess
ar frægu grafskriftir, leggja
stutt kvæði í munn framlið-
inna í kirkjugarðinum í Skeið-
arárþorpi (Spoon River), þar
sem persónurnar segja hug
sinn allan, hið sanna um lífs-
reynslu sína, sem stakk í stúf
við hin hræsnisfullu hefð-
bundnu eftirmæli sem hann
áleit einkenni smáborgaranna
og broddborgaralegs hugsunar
háttar. Fyrst birtust kvæði
þessi á prenti vikulega í tíma-
riti Reedys ritstjóra í St. Lou-
is, og vöktu þau þegar feikna-
athygli og mæltust misjafnlega
fyrir, gramdist mörgum hin
eldsnarpa ádeila þeirra og þótti
mörgum sem höfundur
inn beindi skeytum að vissum
persónum. Alls urðu þessar ein
stæðu grafskriftir 214 talsins,
sem birtust í bókinni „Spoon
River Anthology," er gerði höf
undinn heimsfrægan á skömm-
um tíma, þótti gefa fágætlega
dramatíska og raunsanna
mynd af lífi fólks í amerísk-
um smábæ í Miðnorðurríkjun-
um á fp-stu árum aldarinnar.
Enda fór svo, að þessi kvæði
höfðu gífurleg áhrif á skáld-
bræður Masters, sem voru að
fóta sig á rithöfundarbrautinni
á þessum árum, ekki sízt sög-
urnar, sem áttu eftir að afla
þeim frægðar, Sherwood Ander
son og Sinclair Lewis, því bæk
ur þeirra, „Winesburg, Ohio“
eftir Anderson og „Main
Street" og „Babbit“ eftir Lew-
is, leyna ekki skyldleikanum
við „kirkjugarðinn í Skeiðar-
árþorpi,1 eins og Magnús skáld
Asgeirsson hefur nefnt þenn-
an fræga kvæðabálk, er hann
hefur þýtt nokkur kvæði úr og
hér fara á eftir fáein sýnis-
horn af í þýðingu hans.
Níu árum eftir að þessi
áhrifamikla bók kom út, gaf
Masters út annað safn í fram-
haldi, „New Spoon River,“ sem
ekki þótti auka miklu við
snilld hans. Og á sama hátt
stóðu allar bækurnar, er hann
sendi frá sér eftir þetta, að
baki þessum sérstæða kvæða-
bálki, hvort heldur voru kvæði,
skáldsögur eða ævisögur.
(Hann samdi m.a. ævisögur um
skáldin Walt Whitman, Mark
Twain og vin sinn og sam-
herja, Vachel Lindsay, sem
stytti sér aldur rösklega fimm-
tugur). En „Kirkjugarðurinn í
Skeiðarárþorpi“ nægir ein til
að halda nafni höf. á lofti í
bandarískum bókmenntum og
raunar í heimsbókmenntunum,
en hann lézt fyrir fimmtán ár-
um 81 árs að aldri.
Nú er hingað kominn flokk-
ur leikara úr landi skáldsins
til að kynna úrval úr þessu
fágæta skáldverki, þar sem
fimmtíu grafskriftir, játningar
hinna framliðnu, eru sungnar
við amerísk þjóðlög, og fá leik
húsgestir í Lindarbæ að njóta
þeirrar listar næstu kvöld.
Fara hér á eftir nokkrar
grafskriftanna í þýðingu Magn
úsar Ásgeirssonar skálds, en
fleiri eru í kvæðasafni hans,
og ber hvert kvæði nafn þeirr-
ar persónu, sem það er lagt í
munn. — G. B.
Elsa Wertman.
Ég kom frá Þýzkalandi, bænda-
barn,
bláeyg, sælleg, ánægð, sterk.
Og fyrsta vistin var hjá Tomas
Greene.
Einn sumardag, er hún fór
heiman að,
kom hann í eldhúsið að baki
mér
og greip um mig og gaf mér
koss á hálsinn.
Og ég leit við. Svo virtist hvor-
ugt
vita það, sem gerðist.----
Og oft og sárt ég grét af geig
og beyg
og grét og grét, er brot mitt
fór að sjást.
Einn dag kvaðst frúin vita um
allt mitt ástand,
en ekki vilja hreyfa neitt við
mér
og ætla að taka barnið, barn-
laus sjálf.
(Þá hafði hann gefið henni
jörð í staðinn.)
Hún leyndist heima, kom þeim
orðrómi út,
að ætti hún bráðum sjálf á
fjölgun von.
Og barnið fæddist, allt gekk
vel — þau voru mér svo
góð.
Gus Wertman kvæntist mér og
tíminn leið.
En — á pólitízkum fundum
hélt fólkið að ég gréti
af frábærri mælsku Hamiltons
Greenes. —
Það var ekki svo.
Framhald á bls. 13
talið frá vinstri: John Gittings, Ruth Brinkman, Maurice Warner og