Morgunblaðið - 21.06.1987, Blaðsíða 44

r,£ V8et ívrCn. .is auoAauMviug .aiGAjaviuoHOM
44 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 1987
UM DAGINN
OG VEGINN
upp á aðra hæð til okkar eða niður
í kjallara. Það var slítandi starf.
— Hvaða vélar selduð þið mest
fyrstu ár þín hjá fyrirtækinu?
A þessum árum, segjum
1955—1960, seldum við gífurlega
mikið af þýskum vélum til fískveiði-
flotans. Það voru MWM-vélar, vélar
frá Motorwerken Mannheim, sem
við kölluðum Mannheim-diesel.
— Varð á því breyting kringum
1960?
Á viðskiptamynstrinu varð breyt-
ing strax um 1960 vegna gengis-
hækkunar þýska marksins. Hefur
það síðan farið hækkandi gagnvart
flestum öðrum gjaldmiðlum. Varð
þess vegna stöðugt óhagstæðara
að kaupa vélar frá Þýskalandi og
reyndar allar vörur. Að selja þýskar
vélar hefur síðan verið eins og að
ganga upp fallandi skriðu. Maður
berst niður um leið og maður geng-
ur upp.
— Það er sterkt að orði kveðið.
Samt sem áður standa ýmsar
verksmiðjur í Þýskalandi sig svo
vel, að þær eru samkeppnisfærar á
heimsmarkaði, hvað sem skráningu
marksins líður. Ég tek sem dæmi
prentvélaverksmiðjuna í Heidel-
berg, þá heimskunnu verksmiðju,
sem selur megnið af framleiðslu
sinni til annarra landa og er helsti
framleiðandi prentvéla í heimi. Höf-
um við reynt að veita þeim sem
besta þjónustu hér á landi, en við
höfum flutt þær inn frá 1930.
— Hefur hækkun marksins stað-
ið ykkur fyrir þrifum?
Fyrirtækið hefur stækkað ákaf-
lega rólega. Við höfum ekki reynt
að gleypa heiminn. Við vorum þrír
fyrstu árin, síðan §órir með bók-
haldara.
— Hvenær fluttist fyrirtækið á
Vesturgötu?
Við fluttumst úr húsi Ellingsen
í Hafnarstræti að Vesturgötu 16,
sumarið 1957.
Þið munuð hafa átt viðskipti við
álitlegan hluta veiðiflotans?
Síðustu 40 árin munu þau skip
fá, sem ekki hafa notið eins eða
annars úr fyrirtæki okkar, ef ekki
vélar, þá gíra, þrýstimæla eða
skrúfubúnaðar.
— Valda sveiflur í afkomu út-
gerðar innheimtuvanda?
Ekki að eins miklu leyti og halda
mætti. Útgerðin mun láta reikninga
sína hjá þjónustufyrirtækjum
ganga fyrir. Svo segja bankar og
sjóðir að minnsta kosti.
— Hafa þjónustufyrirtæki sjáv-
arútvegs að einhveiju leyti við-
skiptahætti, sem einkennandi eru
fyrir þau?
Það er erfítt að segja um það,
við vitum ekki allt um aðra. Menn
fara heldur ekki endilega eftir form-
úlum annarra. Við vorum líklega
fyrsta einkafyrirtækið til að taka
upp vaxtareikninga, dráttarvaxta-
reikninga, þegar greiðslur drógust
fram yfír 30 daga. Þótti það ítrasta
frekja þegar við byijuðum á því^
en það hafðist smátt og smátt. I
fyrstu reiknuðum við líka rabbat
eftir árið, en það er langt síðan við
hættum því. Núna 25 árum seinna,
þykir þetta ekki nema eðlilegt.
— Hafíð þið einvörðungu flutt
inn vélar og tæki í fískiskip?
Nei, við höfum aldrei fengist við
þau einvörðungu. Jafnvel í þeirri
grein eru eins konar tískusveiflur.
Eitt árið eða nokkur ár í röð kaupa
útgerðarmenn frekar eina tegund
en aðra, sem þá selst lítið af. Flest-
ir, sem farið hafa að versla með
vélar, hafa fljótlega gefíst upp á
því. Við höfum verið með þeim al-
þijóskustu. Það er mjög erfítt að
einskorða sig við eina tegund versl-
unar.
— Hvaða aðrar vörur verslið þið
helst með?
Fyrir stríð flutti faðir minn inn
matvöru, en hann hætti því síðan.
Á prentvélamar hef ég minnst. Við
flytjum inn rafhreyfla, loftþjöppur,
dælur, kúplingar — sem nú heita
tengi og ástengi — hitamæla og
þrýstimæla. í hálfa öld höfum við
flutt inn gúmmívörur frá Continen-
tal í Hannover, stærsta gúmmífyrir-
tæki í Vestur-Þýskalandi. Klukkur
og úr flytjum við inn frá Kienzle.
Fjölmargt höfum við flutt inn til'
skósmíðaiðnaðar, hvort.sem er til
verksmiðja eða skósmiða. Þetta er
það helsta, en_ fjölmargt annað
mætti tína til. Árlega kaupum við
frá um 60 fyrirtækjum, og öðru
hveiju frá öðrum 60, skulum við
segja.
— Hvenær dó faðir þinn?
Sturlaugur faðir minn dó 13. júní
1968. Honum þótti 13 vera óhappa-
tala, og hinn þrettándi óheilladagur
allt sitt líf. Man ég vel eftir því.
Ef pöntunamúmer endaði á 13,
hljóp hann yfír það. Og ef hinn
þrettánda þurfti að panta eitthvað,
skrifaði hann hinn fjórtánda. Þetta
er dálítið broslegt, en svona var það
nú samt. Móðir mín hafði látist ári
áður. Þau áttu aðeins okkur bræð-
uma tvo, og við Jón bróðir minn
tókum við fyrirtækinu. Jón dó 1982
og hef ég síðan rekið það einsam-
all, en með góðu fólki.
— Hvemig fórst ykkur og svo
þér reksturinn, eftir að faðir þinn
féll frá?
— Ég held, að ég hafi haldið í
horfínu.
V
— Þú sagðir áðan, að tóm-
stundagaman þitt hafi verið að lesa
um sögu, fomleifafræði, þjóðfræði
og þá hluti.
Já, grísku og rómversku fomrit-
in, um 170 bindi í Loeb Classical
Edition. Þá hef ég líka lesið um
Arabalönd og önnur nálæg Austur-
lönd. Tók ég upp á því sem strákur,
eftir að ég las bók um Arabíu-
Láms eftir bandarískan blaðamann,
Thomas, en hún mun raunar hafa
verið upphafíð að frægð hans. Um
þessi lönd og sögu þeirra hef ég
síðan lesið bækur í hundraðatali,
að mér fínnst. Þá fæ ég National
Geographic mánaðarlega og les
það sem mér fínnst athyglisvert í
því hveiju sinni og skoða þau fal-
legu landakort, sem því fylgja.
Frekar hef ég ekki elst við landa-
fræði. Aftur á móti les ég ferðabæk-
ur.
- Og þá líka um nálæg Austur-
lönd?
Já, og nefni ég fyrst til Freya
Stark. Hve margar bækur hennar
urðu að lokum, veit ég ekki. Ég er
enn að reyna að ná í þær, sem mig
vantar.
— Hún er þinn Simenon?
Leynilögreglusögur les ég ekki.
Freya Stark var ensk, fædd litlu
fyrir aldamótin og ferðaðist um
Arabalönd frá 1927 og fram í síðari
heimsstyijöldina. Frægasta bók
hennar er The Valley of the Ass-
assins, Vígamannadalur, er hún
tileinkaði fræðimanninum W.P.
Ker, sem er íslendingum ekki
ókunnur. Önnur bóka hennar er
Arabia, Seen in the Hadhramant,
sem út kom laust fyrir stríð, en
þangað höfðu þá fáir Evrópumenn
enn lagt leið sma. Hún tók líka
góðar ljósmyndir.
— Hvað um Charles Doughty?
Arabia Deserta er ein uppá-
haldsbóka minna. Doughty, rauð-
hærður, skoti að ætt, var fæddur
Guðshús í ísfahan í Persíu.
rétt fyrir miðja síðustu öld, og var
jarðfræðingur, og má vera, að hann
hafí skrifað eitthvað um jarðfræði
Noregs á unga aldri, en hann hafði
þá áhuga á germönskum málum.
Fór hann til Sýrlands 1874, lærði
arabísku. Ferðaðist hann um löndin
fyrir botni Miðjarðarhafs og allt til
miðs Arabíuskaga næstu fjögur ár.
Ferðabók sína skrifaði hann á fom-
eskjulegu máli, en það venst.
Sérviskulegt málfar er lflca á bókum
Richard Burton, ekki síst þýðingu
hans á 1001 nótt, en hana keypti
ég í Beirút, í einni hinna miklu
bókabúða þar, ljósprentun á útgáfu
hans sjálfs, í 16 bindum, en fímm
þeirra em einvörðungu þjóðfræði.
Margar neðanmálsgreinar fylgja
líka útgáfu hans. Að lesa þýðingu
hans er að heyra arabíska sagna-
mehn segja frá, en þeir em ennþá
margir, á kaffíhúsum og í þorpum.
Burton var afburða tungumálamað-
ur,’ kunni um 30 tungumál. Hann
var einn fyrsti Evrópumaðurinn til
að komast til Mekka, og segir hann
frá þeirri ferð í Pilgrimage to Al-
Medina and Mecca, sem út kom
um miðja síðustu öld. Seinna ferð-
aðist hann um Afríku og er sagður
hafa fundið Tanganyika-vatn.
- Fleiri?
Af ferðabókum eftir síðari heims-
styijöldina þykja mér bækur Wilf-
red Thesinger hvað skemmtilegast-
ar, einkum The Marsh Arabs, um
araba við ósa Shatt al-Arab, eins
og Evrates og Tigris heita, eftir að
þær falla saman. Þeir búa í sefínu
á óshólmunum, fenjum. Raunar
fínnst mér Arabian Sands litlu
síðri, en hann fór um auðnina á
miðbiki Arabíuskaga 1945—1950
sunnanverða pg austanverða og var
á hnotskóg eftir varpstöðvum engi-
spretta. Á meðal hinna örfáu
Evrópumanna, sem um hana fóru
á undan honum, voru Thomas,
1930-1931, og Philby,
1932-1933. Áður hafði Philby far-
ið yfír Arabíuskaga þveran,
1917-1918. Gleyma má ekki
Arabia Felix, sem Thomas skrifaði
um ferðir sínar.
— -Úr því að þú minnist á Philby,
hefurðu lesið bækur Glubbs pasja?
Hvort ég hef. Glubb hóf starfs-
feril sinn í þjónustu Abdullah, afa
Husseins konungs í Jórdaníu, og
var hann lengi fyrir frægri eyði-
merkurdeild þar. Glubb gerþekkir
araba, og bækur hans um þá og
sögu þeirra eru mjög læsilegar.
Hann var kristinn maður alla tíð
og hefur skrifað fallegast sem ég
hef lesið en frægust bóka hans er
Peace in the Holy Land, Friður í
landinu helga.
— Lestu líka helgirit?
Ég hef lesið Kóraninn, í fleiri
en einni þýðingu. Gamla testamen-
tið les ég að sjálfsögðu.
— Og ýmislegt um Gyðinga?
Bækur sagnaritarans Jósefusar,
Gyðingastríð og Gyðingasöguna,
Ies ég í Loeb Classical Library-út-
gáfunni. Ég fór snemma að fylgjast
með bókum um handritin frá
Dauðahafí, sem svo eru nefnd, en
hægt gengur að vinna úr þeim,
þótt einn góðan veðurdag verði því
væntanlega lokið. Mikið er um gyð-
inga skrifað og ísrael, og gera þeir
það sjálfír skilmerkilega, en aðrir
síður. Gyðingdómur og zionismi eru
sitthvað, þótt zionisminn sé farinn
að þröngva sér inn í trúarleg við-
horf þeirra, eins og fram kemur í
bók, sem ég er að lesa þessa dag-
ana, The Fate of the Jews, Örlög
gyðinga, eftir Roberta Strauss Feu-
erlicht. (Þórður opnar bók, sem
legið hefur á borði fyrir framan
okkur.) Þar segir á einum stað, bls.
246—247: „ísrael hefur ekki búið
gyðingum aukið öryggi. í stað þess
hefur það byggt upp ghettó í aust-
urlöndum nær, þar sem þijár millj-
ónir gyðinga búa í gereyðingar-
hættu. ísraelar sofa ekki vært,
sumir þeirra sofa með riffíl sér við
hlið. Zionistum tókst að hafa hugar-
farsleg endaskipti á hlutunum, þau
mestu á öldinni, þegar þeir tóku
Palestínu af aröbum og létu sfðan
sem gyðingarar væru fómarlömb
araba.“
— Heyra má, að arabar eigi að
minnsta kosti einn vin á íslandi.
Við skulum heldur segja að ég
hafí áhuga á semitískum þjóðum
og þá aröbum ekki síður en gyðing-
um.
— Þú ert ókvæntur?
Ég hef ekki kvænst. Ég ætla
ekki að fara að tala um einkamál
mín eða heilsufar, en vil þó geta
þess, að um þrítugt var ég dálítið
útsláttarsamur og ölkær. Sá ég að
við svo búið mátti ekki standa, og
ég hætti drykkjuskap með öllu 1964
án þess að þurfa nokkra hjálp til
þess. Ég tók þá ákvörðun rétt eins
og maður tekur stefnu yfír götu.
Þáði jafnvel ekki konfekt með koní-
aki í eftir það.
— Áhuga þinn á ferðalögum
þekki ég. Tekur hann til sólarlanda?
Sólarferðir eru hvíldarferðir, ekki
ferðalög. Til Spánar hef ég farið
og um jólin fyrir nokkrum árum
hafnaði ég á Kanaríeyjum. Ég hafði
ætlað mér að skoða rústir í Jórd-
aníu með . svissneskri ferðaskrif-
stofu, en fékk boð um að flóttafólk
frá Líbanon hefði fyllt allt gisti-
rými, og lét þá breyta ákvörðunar-
staðnum á farseðlinum í Kanaríeyj-
ar. Sú ferð er mér minnisstæð,
vegna þess að ég varð þrisvar veð-
urtepptur á bakaleiðinni, fyrst í
frægu óveðri í Norður-Þýskslandi,
þá í London og loks í Glasgow.
— Þú munt hafa farið nokkrar
ferðir til Austurlanda nær?
Fyrstu ferð mína til austanverðs
Miðjarðarhafs er ég vanur að telja
þá, sem ég fór til Grikklands,
Aþenu, um jól nokkru fyrir 1970.
Var ég þar í nokkrar vikur og ferð-
aðist um í „bússum" til Delfí og
fleiri staða. Þá var þar íslenskt
sumarveður.Ég er ekki gefínn fyrir
mikinn hita. Til Austurlanda hef
ég farið um hávetur. Þá er þar
bærilega kalt.
— Þú vékst áðan að ferð til Beir-
út.
Þangað fór ég í desember 1970,
að mig minnir. í Líbanon er fjöl-
breytileg menning, og Beirút var
þá ljómandi borg. Þar hef ég séð
flestar bókabúðir. í Líbanon eru um
200 trúflokkar og sitja ekki á sárs-
höfði, en um 190 þeirra eru kristnir.
Múhameðstrúarmenn skiptast að
sjálfsögðu í sunníta og sjíta og svo
drúsa, sem telja verður líklega til
þeirra. Ég skoðaði söfn og fór um
landið, norður til Trípólí, suður til
Sídon og Týrus, austur um Líban-
on-§öll, upp Beka-dal til Baalbek.
Sjá má þar mannkynssöguna í
steini. Flestir herir heimssögunnar
hafa farið um landið.
— Hefur þú farið fleiri ferðir til
nálægra Austurlanda?
Tvær til Persíu, í desember 1971
og desember 1973. í fyrri ferðinni
var ég aðallega í Teheran og fór
um nágrennið, norður til Dama-
vands-fjalls, hins hæsta þar, og
suður til gömlu konungsborgarinn-
ar, Rey. Einn daginn flaug ég til
ísfahan og gisti þar um nótt, á
afleitu hóteli, byggðu í líkingu við
gamla áningastaði úlfaldalesta,
„caravanserai". Höfðingjar sem
vildu láta gott af sér leiða, settu
upp skála í þeim, „sara“ og á milli
þeirra var húsagarður eða rétt fyrir
úlfaldana. Þessir áningastaðir voru
á öllum úlfaldaleiðum og var dag-
leið á milli þeirra. Þegar ég kom
til Persíu á síðara skiptið, þekkti
ég nógu vel til staðhátta til að geta
farið í lengri ferðir. Fyrst fór ég
þó til Isfahan. Markaðir þar og í
öðrum gömlum borgum eru ótrú-
lega skemmtilegir. Þaðan hélt ég
nokkuð langt austur í eyðimörkina
til Nain, þess fræga þorps, þar sem
fegurstu og dýrustu teppi veraldar
eru ofín, en þaðan til borgarinnar
Shiraz.
— Kynslóð okkar, Þórður, telur
sig hafa lifað mesta framfaraskeið
þjóðarinnar. Höfum við gengið veg-
inn fram til góðs?
Vissulega, fram á við miðar.
Margt hefur verið fært til betri
vegar. Mikið hefur verið byggt, og
ekki bara kassar eins og í vísunni
segir. Unga fólkið er mennilegt,
þótt úr uppeldi hafí dregið, eftir að
allir fóru að vinna úti. En við erum
ekki efnalega sjálfstæð, meðan við
erum öðrum löndum stórskuldug.
Hætt er líka við ásælni annarra
þjóða í hina feiknarmiklu fískveiði-
landhelgi okkar.
— Gamall Akurnesingur
Þórður Sturlaugsson lézt 23.
maí sl., en hann hafði lesið viðtal
þetta yfir og gert athugasemdir
sínar við það og eru þær inn
felldar.