Morgunblaðið - 18.09.1988, Blaðsíða 8

o cr
CTf7rrr»jrr»TTVTf^O or <TTTr> rrTTT/TT>rTTCl
TT,fTTOfTA>
8 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1988
F E R Ð T I L POLLANDS
Samkomutjaldið stóð á íþróttavelli og tók 2.500 manns í sæti. Auk þess voru bekkir fyrir utan tjaldið.
Þegar flest var sóttu samkomurnar 6.000 manns.
Texti ogmyndir:
Örn Bárður Jónsson
í boði lúthersku kirkjunnar
í Póllandi
í júlímánuði sl. þáði ég boð lút
hersku kirkjunnar í Póllandi um að
vera einn þriggja ræðumanna á
stóru, kristilegu móti í Suður-Pól-
landi. Þetta var freistandi boð sem
ég þáði með þökkum enda hafði ég
aldrei komið til Austur-Evrópu en
heyrt mikið um baráttu kirkjunnar
í þessum löndum fyrir frelsi. Um-
rætt mót var haldið í þorpinu Dzi-
egielow sem er sunnan við
Katowice, nærri tékknesku landa-
mærunum. Lútherskir menn búa
flestir í suðurhluta landsins. Hérað-
ið tilheyrði Þýskalandi um tíma og
þar gætir þýskra áhrifa. Margt
eldra fólk talar þýsku en fátt ensku.
Unga fólkið tekur hinsvegar ensk-
una framyfir þýskuna en þó hitti
ég fáa sem gátu talað hana að ein-
hveiju gagni.
„Jarðtengdar“ skoðanir á
umbótastefnu Gorbatsjovs
Ég kom til Varsjár á laugardegi
með SAS frá Kaupmannahöfn. í
vélinni hitti ég ungan Pólveija sem
búsettur er á Vesturlöndum. Hann
hafði verið á Vesturlöndum um það
leyti sem herlögin voru sett í Pól-
landi og vildi ekki snúa aftur þá.
Hann er doktor í stjameðlisfræði
og var nú að fara í heimsókn til
móður sinnar og ættingja eftir
margra ára fjarveru. Konan hans,
sem er pólsk, varð eftir vestra
ásamt bami þeirra. Ég spurði hann
hvort hann hlakkaði ekki til að
koma „heim" og þá kom í ljós að
tilfinningar hans vom blendnar.
Hann hafði farið í pólskt sendiráð
vestra til að fá upplýsingar um
ástandið í Póllandi og verið fullviss-
aður um að honum yrði ekki haldið
í landinu. En samt var í honum
kvíði og óvissa.
Mér lék hugur á að tala við hann
um land og þjóð. En þar sem merk
ráðstefna stóð yfir í Moskvu á sama
tíma, þar sem umbótastefna Gorb-
atsjovs var mikið rædd, varð hún
efst á baugi í samtali okkar. Ég
var eins og margir aðrir vestur-
landabúar mjög jákvæður gagnvart
þróun mála í ríkjum kommúnismans
en um sessunaut minn gegndi öðm
máli. Taldi hann þetta vera sjónar-
spil og lagði áherslu á að alls ekki
stæði til að breyta gmndvelli
kommúnismans og því stjómkerfi
sem hneppti fólk i allskyns íjötra.
Breytingamar væm aðeins smá-
vægilegar lagfæringar á annars
ómögulegu kerfi og gjaldþrota hug-
myndafræði. Svörin sem þessi ungi
Pólveiji gaf í háloftunum færðu
skoðanir mínar og væntingar nær

Tvær systur og ein prestsfrú virða fyrir sér kú á beit. f PóUandi
var allt svo friðsælt og hraðinn minni en á Vesturlöndum.
Fólk streymdi út úr kirkjunni í Chestochowa þar sem hin fræga
mynd, Svarta-Madonna, er geymd. Yfir hliðinu má sjá eftirmynd.
Frelsið. Séð út um glugga í fangabúðunum. Útsýnið einkennist af
gaddavír og rafmögnuðum girðingum.
jörðinni um leið og við lækkuðum
flugið.
Aðspurður kvaðst þessi ungi Pól-
veiji ekki eiga í neinum vandræðum
með að vera í senn vísindamaður
og trúaður á Guð, skapara himins
ogjarðar, stjameðlisfræðin afsann-
aði hvorki né sannaði tilvist Guðs.
Aftur á móti hafði hann orðið fyrir
vonbrigðum með kaþólsku kirkjuna
sem hann var alinn upp í vegna
þess að honum fannst hún of þröng-
sýn og ekki taka á málum líðandi
stundar á sannfærandi hátt. Af
þeim sökum hafði hann hætt að
sækja kirkju en sagðist trúaður á
sinn hátt. Rök hans minntu mig
mjög á rök margra íslendinga sem
eru á kafi í „einkavæðingunni"
hvarð varðar trúna (!) og skilja
ekki gildi sameiginlegrar tilbeiðslu
safnaðar og trúariðkun í samfélagi
trúsystkina.
Hagkerfið
Við nálguðumst Varsjá og fyllt-
um út skýrslu um fjármál þar sem
spurt var um upphæð erlends gjald-
eyris. Pólsk stjómvöld vilja vita
hvað maður hefur með sér og þau
gera kröfu um að maður skipti
ákveðinni upphæð fyrir hvem dag
sem maður dvelur í landinu. Gengið
á flugvellinum er mun lægra en
annars staðar. Hver bandaríkjadoll-
ar gengur á um 360 zlotys á vellin-
um en almenningur kaupir hann á
a.m.k. 1.000—1.500 zlotys. Og það
sem undarlegra er, er að stjómvöld
greiða Pólveijum sem koma með
dollara í bankann um 1.300 zlotys.
í raun er því tvennskonar hagkerfí
í gangi. Pólveijar hafa leyft einka-
rekstur að vissu marki. Og njóta
þeir sem hann stunda mun betri
lífskjara en aðrir. Í Varsjá mátti
sjá marga Mercedes Benz-bíla í eigu
einkaaðila. Kerfíð gerir þó ekki ráð
fyrir slíkum munaði og einkarekstri
er sniðinn svo þröngur stakkur að
hann þrífst ekki nema með klókind-
um sem stjómvöld líta framhjá því
að endingu vita þau að tekjur þessa
fólks og erlendur gjaldeyrir rennur
saman við hagkerfíð og skilar þjóð-
inni auði.
Svarta-Madonna
Brátt vorum við lentir í Varsjá.
Veðrið var heitt og rakt. Þar tóku
á móti mér vinur minn, Kalevi Leht-
inen, sem er lútherskur prestur frá
Finnlandi, ungur Pólveiji sem er
leigubílstjóri og dóttir hans. Faðir
leigubílstjórans er yfirmaður (bisk-
up) reformertu kirkjunnar í Pól-
landi. Unga Pólveijanum var falið
að aka okkur gestunum suður til
Dziegielow. Við ókum sem leið lá
eftir hraðbrautinni í suðurátt. Hrað-
brautin var tvær akreinar í hvora
átt en ójöfn og var ekki laust við
að ég væri hálf bílveikur í fyrsta
skipti síðan ég var bam á vestfirsk-
um malarvegum. Umferð var lítil
enda er bensín skammtað. Hver
bíleigandi getur fengið 27 lítra á
mánuði en þeir sem eiga díselbif-
reiðir geta fengið ótakmarkað elds-
neyti. Vinur okkar var á Benz með
díselvél og sem leigubílstjóri fær
hann nóg eldsneyti. Eftir um
þriggja tíma akstur komum við til
Czestochowa og fengum að borða
þar á Orbis-veitingahúsi rétt fyrir
utan borgina sem tilheyrir veitinga-
húsakeðju sem ríkið rekur.
Ég vildi gjaman komast í kirkj
una þar sem myndin af Maríu og
Jesúbaminu er geymd, þessi fræga
mynd sem er helgur dómur Pól-
veija og kölluð Svarta-Madonna.
Fólk streymdi út og inn til að rækja
trú sína í hinum mörgu kapellum
kirkjunnar. Aðalkirkjuskipið var
íburðarmikið og þar sá ég til vinstri
handar kapellu með mynd af Maxi-
millian Kolbe, kaþólska prestinum
sem fómaði sér fyrir samfanga í
útrýmingarbúðum nasista og var
tekinn í dýrlingatölu nýlega. Fólk
kraup og sat við altarið undjr mynd-
inni, grét og baðst fyrir. í kapell-
unni hjá madonnumyndinni var
fjöldi fólks sem tók þátt í víxllestri
miklum og það leyndi sér ekki að
allir kunnu ritúalið utanbókar.
Myndin var innst í kapellunni á bak
við rimlaverk og sá ég hana illa en
auðsætt var að madonnumyndin
gegnir miklu hlutverki í trú kaþ-
ólskra Pólveija. Hvað sem líður af-
q. 2
liivj