Morgunblaðið - 16.11.1988, Qupperneq 18

18___________MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. NÓVEMBER 1988__
Byggðastofnun svarar
eftir Guðmund
Malmquist
Undanfama daga hefur mikið
verið rætt í fjölmiðlum um ákvörðun
stjómar Byggðastofnunar hinn 8.
nóvember að veita forstjóra stofnun-
arinnar heimild til að veita 35 m.kr.
lán til að gera Hraðfrystihúsi
Keflavíkur hf. kleift að skipta á
togurum sínum og einum af togur-
um Útgerðarfélags Skagfirðinga hf.
í þessari umræðu hafa mörg þung
orð verið látin falla í hita leiksins
og sum þeirra eru þess eðlis að
Byggðastofnun sér sig tilneydda til
að koma á framfæri leiðréttingum.
Gerir Byggðastofaun
ekkert fyrir
Suðurnesjamenn?
Eitt af því sem sagt hefur verið
í umræðum undanfarinna daga er
að Byggðastofnun vilji ekkert fyrir
Suðumesjamenn gera. Því hefur
jafnvel verið haldið fram að stofnun-
in sé beiniínis andsnúin þessum
landshluta. Þetta er alrangt.
Að vísu mælir ýmislegt með því
að stofnunin ætti að skilja Suður-
nesin utan við verksvið sitt. Þróun
byggðar hefur verið mjög hagstæð
á undanfömum ámm í flestum
byggðarlögum á Suðumesjum. Þau
em svo nálægt höfuðborgarsvæðinu
að þeir sem þar reka fyrirtæki em
lausir við ýmislegt óhagræði sem
fyrirtæki annars staðar á lands-
byggðinni búa við. Á Suðumesjum
hefur verið mikil uppbygging í ýmiss
konar þjónustu og iðnaði auk geysi-
mikillar uppbyggingar í fiskeldi. Á
svæðinu em flestar stærstu fískeld-
isstöðvar landsins. Ef svo fer sem
horfír verður fískvinnsla eldisfisks
orðin umfangsmikil atvinnugrein á
Suðumesjum innan tíðar. Þessi og
önnur nýting jarðhitans er og verður
Suðumesjamönnum mikil auðlind
enda verður Hitaveita Suðumesja
eitt öflugasta fyrirtæki landsins
áður en langt um líður. Þá skulu
menn ekki gleyma þeirri þjónustu
sem alþjóðaflugvöllurinn í Keflavík
þarf á að halda með sína dýra og
fallegu flugstöð.
Sjávarútvegur er mjög mikilvæg
atvinnugrein á þessu svæði og svo
sannarlega langt í frá að hann sé
að hverfa enda þótt hlutur hans
hafi farið minnkandi í atvinnulífí.
Miklir erfíðleikar em í flestum út-
flutningsgreinum og Suðumesja-
menn hafa ekki farið varhluta af
þeim. Allmargir útgerðarmenn á
Suðumesjum hafa rejmt að bregðast
við erfíðleikunum með því að selja
skip sín. Það em skiljanleg viðbrögð
ef þau bæta skuldastöðu viðkom-
andi miðað við tekjur þótt ljóst sé
að þetta er ekki lausn sem getur
gengið fyrir alla. Sumir þessara
aðila hafa getað haldið fiskverkun
áfram með því að kaupa á mörkuð-
unum. Hér verður ekki fyallað um
rekstrarskilyrði sjávarútvegs al-
mennt enda þótt vissulega væri til-
efni til þess vegna þess hversu alvar-
lega horfír í þessari mikilvægustu
atvinnugrein okkar. Sjávarútvegur-
inn er að ganga í gegn um mjög
örar breytingar og að mörgu leyti
em þær auðveldari á Suðumesjum
en annars staðar. Spilar þar ekki
síst inn í nálægðin við höfuðborgar-
svæðið og skipaflutningamöguleika
þaðan en ekki síður flugvöllurinn
og þeir möguleikar sem á því em
að nýta sér hann til að koma físki
á markað.
Þrátt fyrir þessar góðu aðstæður
og hagstæðu þróun öfugt við Iands-
byggðina að öðra leyti hefur
Byggðastofnun svo sannarlega
sinnt Suðumesjum í lánveitingum
sínum. Frá stofndegi 1. október
1985 hafa lánveitingar til Suður-
nesja numið alls 547 m.kr. á verð-
lagi í nóvember. Þetta em 10% allra
veittra lána stofnunarinnar á sama
tíma. Það er ef til vill áhugavert
að Byggðastofnun hefur frá upp-
hafí stutt framkvæmdir í ferða-
mannaiðnaði á Suðumesjum og reri
í fyrstu ein á báti í þeim efnum.
Þess ber að geta að stofnunin
sinnir ekki lánveitingum til fískeldis
á Suðumesjum, eins og hún gerir á
Vestfjörðum, Norðurlandi og Aust-
flörðum. Það gera aðrir sjóðir og
félög.
Framkvæmdasjóður Islands hef-
ur lánað um 260 m.kr. til fískeldis
á Suðumesjum á sama tímabili. Þá
er ótalin fyrirgreiðsla Þróunarfé-
lagsins og Iðnþróunarsjóðs.
Auk lánveitinga til Suðumesja
tók Byggðastofnun að sér að gera
athugun á möguleikum til að stofna
þar fríiðnaðarsvæði og styrkti
átaksverkefni þótt í litlum mæli
hafí verið.
Fullyrðingar um að stofnunin
hafí ekki sinnt þessu landsvæði em
því ekki sannleikanum samkvæmt.
Stofnunin hefur hins vegar orðið
að synja ýmsum lánsbeiðnum frá
Suðumesjum, eins og raunar frá
landinu öllu, vegna þess að þær
hafa verið óraunsæjar.
Á Byggðastofiiun að stjórna
fiskveiðunum?
Eitt af því sem Byggðastofnun
er gagnrýnd fyrir er að með þessari
ákvörðun hafí hún haft að engu það
byggðasjónarmið að fiskveiðikvót-
inn haldist þar sem hann er nú. Um
þessa fullyrðingu mætti hafa mörg
orð. Byggðastofnun hefur hvað eftir
annað bent stjómvöldum á það að
það sé óheppilegt fyrir byggðaþró-
unina af fiskveiðikvótinn sé alger-
lega bundinn við skip.
I greinargerð sem unnin var fyrir
forsætisráðuneytið og skilað í sept-
ember 1987 var á það bent að fijáls
sala skipa milli staða og það að
skipum er heimilt að leggja upp
afla sinn hvar sem er hafí meiri
áhrif á möguleika einstakra staða
til að afla sér hráefnis ti vinnslu en
sala á kvóta milli skipa sem menn
höfðu miklar áhyggjur af þá. Þegar
þessari skýrslu var skilað stóð yfír
endurskoðun á fiskveiðistjómuninni
og stofnunin benti á þær staðreynd-
ir sem hún hafði aflað af því til-
efni. Þegar svo ný lög höfðu verið
samþykkt um þetta mál á Alþingi
benti stofnunin á að ekki hefði ver-
ið tekið tillit til byggðasjónarmiða í
lagasetningunni (Ársskýrsla 1987).
Stofnunin telur að hún verði að
meta hvert mál sem til hennar berst
með tilliti til þess markmiðs sem
henni em sett að lögum og þeirra
laga sem í gildi em. Möguleikar
umsækjandans til að endurgreiða
lánið, þau veð sem hann býður og
ýmis önnur atriði koma að sjálf-
sögðu einnig til skoðunar. Þegar til
hennar berast beiðnir um lán sem
augljóslega auka hagkvæmni í
rekstri þeirra fyrirtækja sem í hlut
eiga skoðar hún þau án þess að láta
það hafa áhrif á afstöðu sína hvem-
ig hún telur að fiskveiðistjómunin
ætti að vera heldur eins og hún er.
Á það skal minnt að í umsögn um
þetta sérstaka mál var á það bent
að stofnunin teldi það neikvætt
fyrir þjóðfélagið að þessi sala eykur
fiskveiðikvóta skipanna. Alþingi
hefur hins vegar ákveðið að svona
skuli reglumar vera og það tvisvar.
Það er vandséð hvaða hagsmun-
um það þjónar að halda áfram að
reka með óbreyttu sniði fyrirtæki
eins og Hraðfrystihús Keflavíkur
hf. sem í gegnum árin hefur þurft
hveija skuldbreytinguna á fætur
annarri. Nú síðast var um að ræða
vemlega aukningu á eigin fé fyrir-
tækisins. Byggðastofnun flármagn-
aði hlut Keflavíkur í hlutafláraukn-
ingunni með 20 m.kr. lánveitingu.
Þær milljónir em nú bmnnar upp í
taprekstri, sem meðal annars stafar
af því að fyrirtækið hefur ekki feng-
ið nægilegt starfsfólk. Þegar upp
kom sú hugmynd að stokka skipulag
rekstrarins upp til hagræðingar og
á sama tíma bæta aðstöðu frystihú-
sanna í Skagafirði til að afla sér
hráefnis var ekki nema von að at-
hugað yrði hvort skynsamlegt væri
að leggja því máli lið. Eftir skipa-
skiptin verða öll þau fyrirtæki sem
í hlut eiga betur fær um að standa
í skilum með áhvílandi lán en þau
em nú, bæði við Byggðastofnun,
sjóði og banka. Þetta skiptir a.m.k.
Byggðastofnun vemlegu máli enda
munu þau fyrirtæki sem skiptunum
tengjast skulda stofnuninni um 230
m.kr. þegar þau verða afstaðin.
Fram hefur komið að kvóti Suður-
nesjamanna hafí minnkað mjög
mikið á undanfömum ámm. Vom
þar í upphafí nefndar háar tölur sem
síðar hefur orðið að draga í land
með. Hér verður ekki gerð grein
fyrir þeirri þróun sem orðið hefur.
Hún á sér ýmsar orsakir. Suðumes
hafa þá sérstöðu að þar hefur alltaf
verið landað töluverðu fiskmagni af
bátum sem ekki em að öðm jöfnu
gerðir út frá höfnum þar. Bátar af
Suðumesjum leggja líka upp afla
utan svæðisins en staðimir fá meira
en þeir senda frá sér. Með tilkomu
fískmarkaða, bæði á höfuðborgar-
svæðinu og á Suðumesjum verður
auðveldara fyrir fiskvinnslufyrir-
tæki að afla hráefnis án þess að
hafa eigin báta. Á Suðurnesjum
gildir því ekki að horfa einungis á
úthlutaðan kvóta þegar meta skal
mögulegt hráefni í vinnslu.
Stofnunin verður algerlega að
vísa frá sér ábyrgð á því að með
þessari breytingu aukist kvóti skip-
anna og að hugsanlega verði fleiri
þorskar í hveiju veiddu tonni. Hinar
almennu leikreglur um aðgang að
fiskimiðunum hafa verið settar og
ég tel að innan þeirra hafi fyrirtæk-
in fullan rétt til að haga fjárfestingu
sinni til að hámarka hagnað sinn.
Þótt ég sé ekki fiskifræðingur leyfí
ég mér samt að efast um að ein-
hver sérstök breyting verði á stærð-
1
Guðmundur Malmquist
„Það er vandséð hvaða
hagsmunum það þjónar
að halda áfram að reka
með óbreyttu sniði fyr-
irtæki eins og Hrað-
frystihús Keflavíkur
hf. sem í gegnum árin
hefur þurft hverja
skuldbreytinguna á
fætur annarri. “
ardreifíngu aflans við eigendaskipt-
in enda munu skipin væntanlega
sækja þorskinn að mestu á sömu
slóð og þau gerðu meðan þau vom
gerð út frá Keflavík.
Hafa fjölmiðlarnir
staðið sig?
Það hefur verið áberandi í fjöl-
miðlum um þetta mál hvernig ýmsir
sem rætt hefur verið við hafa byggt
málflutning sinn á upplýsingum sem
þeir hafa „heyrt“ eða einhveiju sem
„sagt er“. Fjölmiðlamir hafa tekið
við þessu að mestu leyti gagnrýnis-
Iaust. Þetta er þeim til vansæmdar
og rýrir þá trausti sem hlýtur að
vera þeim mikilvægt. Það skal tekið
fram að ekki em allir íjölmiðlar
undir þessa sök seldir. í máli eins
og þessu skiptir miklu að íjölmiðla-
menn vandi allan undirbúning og
afli sér staðfestra gagna því það
getur almenningur ekki gert. Eftir
hina umdeildu ákvörðun sendi
Byggðastofnun frá sér fréttatil-
kynningu þar sem fram komu rök
Þorvaldur Garðar Krístjánsson, alþingismaður:
Hlutur Islands í
stofnun Israelsríkis
Hjáseta íslands við einhliða fordæmingu sjálfsögð
Hér fer á efltir rseða Þorvaldar
Garðars Kristjánssonar, alþingis-
manns, sem hann flutti í utandag-
skrárumræðu á Alþingi. Umræð-
an snerist um hjásetu Islands við
atkvæðagreiðslu hjá Sameinuðu
þjóðunum um tillögu til einhliða
fordæmingar á Israel vegna
átakanna fyrír botni Miðjarðar-
hafsins.
Skelfilegasti harmleikurinn
Hér er rætt um afstöðu íslands
til tillögu á allsheijarþingi Samein-
uðu þjóðanna um einhliða fordæm-
ingu á ísrael. Háttvirtur annar
þingmaður Austurlands [Hjörleifur
Guttormsson] fór hörðum orðum
um ákvörðun utanríkisráðherra um
að ísland sæti hjá við atkvæða-
greiðslu um tillögu þessa. Ég ætla
að gagnrýni þessi sé sett fram frá
nokkuð þröngu sjónarhomi og ber
þess vegna vott um takmarkað
hugaijafnvægi og yfírsýn sem þarf
að vera til staðar þegar rætt er um
samband ísraels og Islands.
Þetta era viðkvæm mál. Það
skyldu menn hafa í huga. í gær
var minningarathöfn á þinginu í
Bonn í tilefni þess að fímmtíu ár
em liðin frá Kristalsnóttinni svo-
kölluðu sem markaði þáttaskil í
ofsóknum nasista á hendur gyðing-
um. Forseti þingsins, Philipp Jenn-
inger, flutti minningarræðuna í
gær. í dag sagði hann af sér for-
setaembættinu. Ræðan hafði þótt,
að því er virðist fyrir klaufaskap,
nálgast að geta skoðast ótilhlýðileg
réttlæting á framferði nasista.
Þegar minnst er á ísrael kemur
fyrst í huga manns sá harmleikur
sem er skelfílegastur í sögu mann-
kyns. Ofsóknir, útiýming og þjóðar-
morð nasista á gyðingum rennur
hveijum heilbrigðum manni til riíja.
Á því landsvæði sem þýsku nas-
istamir komu til að ráða í fáein ár
bjuggu um 9 milljónir gyðinga. Það
var útrýmt að minnsta kosti 6 millj-
ónum,-
Hinn svokallaði siðmenntaði
heimur lokaði augunum að meira
eða minna leyti fyrir voðaverkun-
um. Og það sem enn verra var,
hinu dauðadæmda fólki var vamað
að forða sér og flytja til Gyðinga-
landsins og ekki veitt landvist ann-
ars staðar þar sem það gat verið
óhult og bjargað lífinu. Þannig var
heiminum að því er varðar þessar
sex milljónir fómarlamba skipt í
staði þar sem þau gátu ekki haldið
lífinu og staði sem þau máttu ekki
fara til. Sex milljónir.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
Eitt fyrsta verkefiii
Sameinuðu þjóðanna
Þegar heimsstyijöldinni lýkur og
tekur að rofa til er hafist handa
við að reisa úr rústum og byggja
upp betri heim. Sameinuðu þjóðim-
ar era settar á fót og taka til starfa.
Eitt af því fyrsta sem Sameinuðu
þjóðimar tókust á hendur var að
fínna lausn á gyðingavandamálinu.
Á hinum mörgu öldum herleiðingar
og útlegðar hafði vonin um aftur-
komu til heimalandsins aldrei
slokknað. Samtök gyðinga höfðu
um langan aldur barist fyrir stofnun
ríkis. Þeir gyðingar sem lifðu af
útrýmingarherferð nasistanna gátu
ekki búið í þeim heimkynnum þar
sem blóðbaðið hafði átt sér stað.
Þeirra eina von var að fá að fara
til fyrirheitna landsins. Hinn sið-
menntaði heimur fann til sektar-
kenndar fyrir það sem gerst hafði
og gagnvart þeim sem eftir lifðu.
Menn vildu úrlausnir á miklum
vanda og koma á skipan til fram-
búðar.
En lengi vel gekk hvorki né rak
hjá Sameinuðu þjóðunum. Þar vora
margvíslegar og flóknar deilur um
málið. Sum ríkin vildu að stofnað
yrði sjálfstætt ríki í Palestínu fyrir
gyðinga. Onnur ríki snemst hat-
rammt á móti. Svo Ieit út að erfítt
yrði að fínna lausn sem aðildarríkin
gætu almennt sameinast um. Það
var þá sem hlutur íslands varð
mikilvægur.
Þegar allt um þraut var tekið til
þess ráðs að stjórnmálanefnd Sam-
einuðu þjóðanna skipaði 3ja manna
undirnefnd til að gera tillögur í
málinu sem allsheijarþingið tæki
síðan til afgreiðslu. Einn þessara
nefndarmanna var fulltrúi íslands
hjá Sameinuðu þjóðunum, Thor
Thors. Hinir tveir nefndarmennirnir
gufuðu upp þegar á hólminn var
komið, veigmðu sér við að taka
þátt í störfum nefndarinnar vegna
þrýstings frá ríkjum sem vora and-
stæð stofnun ríkis fyrir gyðinga.