Morgunblaðið - 29.07.1989, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JUU 1989
17
Hvaða breytingar hafa orðið á
flölda bænda og búskap þeirra?
Síðari hluti
eftir Gunnar
Guðbjartsson
Breyting á bústoftii í landinu á
timabiiinu 1978-1988 og breyting
á framleiðslu mjólkur og kjöts á
sama tíma.
Mikil umræða er í fjölmiðlum,
bæði blöðum og útvarpi og einnig
í sjónvarpi, um að ekkert sé gert
til að fækka sauðfé í landinu og
kjötframleiðsla af sauðfé minnki
ekki þrátt fyrir ákveðin markmið í
lögum um það efni og sé alltof
mikil miðað við þarfir þjóðarinnar.
En samdráttur í framleiðslu mjólkur
hafi orðið mikill og fullnægjandi.
Síðast var að þessu vikið í leiðara
Morgunblaðsins 12. júlí með þeim
orðum „að við þurfum að fækka
fénu þar sem það á ekki heima“.
En hvar á fé ekki heima? Því var
ekki svarað í leiðaranum.
Forðagæslan framkvæmir
talningu um land allt
Samkvæmt landslögum er árlega
framkvæmd talning búfjár í öllum
sveitarfélögum landsins. Ýmsir
halda að sú talning sé handahófs-
kennd og ónákvæm. Slíkt álit á við
um talningu hrossa og sjálfsagt að
nokkru um fjölda fiðurfjár og svína.
Ónákvæmni í tveimur síðasttöldu
greinunum er þá aðallega af því
að ekki eru nægjanlega glögg skil
á milli stofndýra, varpfugla eða
foreldra annars vegar og sláturdýra
hins vegar, þegar talið er.
En hross ganga víða um úthaga
og oft er óvissa um eigendur þeirra.
Einkum er það vegna stórfjölgunar
hrossa í eigu þéttbýlisbúa, sem oft
eru á eyðijörðum víðsvegar um
landið. Talning hrossa verður seint
gerð nákvæm. En talning sauðfjár
og nautgripa er tiltölulega mjög
nákvæm. Helst munar í fjölda kálfa,
en fjöldi þeirra er síbreytilegur eins
og fjöldi grísa og kjúklinga.
Bændur hafa reynslu af því að
þeirra hagur er að búfjárskráning
sé sem nákvæmust. Ýmis réttindi
þeirra í framleiðslukerfinu tengjast
íjölda vetrarfóðraðra gripa og af-
urðum þeirra á vissu tímabili. Sé
fé skorið niður vegna búijársjúk-
dóma miðast bótagreiðslur ríkisins
t.d. við skráðan búfjárfjölda skv.
forðagæsluskýrslum á tilteknu ári.
Því heyrir til algerra undantekn-
inga að skráning sauðfjár sé ekki
rétt. Þessi nákvæmni var staðfest
í vetur og vor í þeirri sérstöku auka-
talningu búijár, sem fór þá fram.
Ég tel rétt vegna áðurgreindra
umræðna að gera grein fyrir breyt-
ingum á bústofni landsmanna und-
Kaupslatir
ÁRN.
RANG.
N-MUL
SKAG.
S-ÞING.
A-HUN.
S-MUL
V-HUN.
V-SKAFT
DAL
EYJAFJ.
MYR
N-ÞING.
SNÆF.
BORG.
STRAND.
A-SKAFT.
V-IS.
V-BARÐ.
N-IS.
A-BARÐ.
GULLB./KJOS
ÞÚS.
Sauðfé í
sýslum
og
kaupstöðum
1978 -1988
0 t) 20 30 40 50 60 70
80
■ 1978
■ 1988
Sauðfé ails:
1978: 890.807,
1988: 586.887.
Fækkun sauðfjár:
34,12%
HEIMILD: BÚNAÐARFÉLAG ISLANDS UPPLÝSINGAÞJÓNUSTA LANDBÚNAÐARINS /M 851
KaupstaÞir
Arn.
Eyjaf.
Rang.
S-Þing.
Mýr.
A-Hún.
V-Skalt
Snæf.
V-Hún
S-Múl.
Kjós
Dala
A-Skaft
N-Múl.
V-Baró.
N-ls.
A-Baró.
V-ls.
Strand.
N-Þing.
Gullbr.
ÞUS.
1000 2000
3000
HEIMILD: BÚNAÐARFÉLAG ÍSLANDS
4000 5000 6000 7000
UPPLÝSINGAÞJÓNUSA LANDBÚNAÐARINS /M 852
angengin breytingaár. Árið 1978
var ekki farið að þrengja kost ein-
stakra bænda með kvóta- eða full-
virðisréttarkerfí. Þá var sauðfé
næstflest, sem það hefur orðið og
nautgripastofninn var stór, einkum
mjólkurkúastofninn. Árið 1977 var
sauðféð flest eða 5,385 kindum
fleira en 1988. Ég hefi gert skýrsl-
ur, sem sýna breytingu á sauðfjár-
fjölda, kúa og geldneytastofni í
hverri sýslu og kaupstað, á landinu
frá árinu 1978 til ársins 1988 og
fyrir landið í heild. Á sama hátt eru
hér birt súlurit, sem sýna þess þró-
un myndrænt.
Athygli vekur hve fé hefur fækk-
að mikið og hlutfallslega mest í
héruðum sem voru ijármörg eins
og í Skagafjarðarsýslu, Múlasýslun-
um báðum, Árnes- og Rangárvalla-
sýslum. Þar til viðbótar koma Eyja-
fjarðarsýsla, V-Barðastrandar-
sýsla, Gullbringu- og Kjósarsýsla
og A-Húnavatnssýsla með hlutfalls-
lega mikla fækkun.
Rétt er að vekja athygli á að í
flestum þessara sýslna hefur verið
skorið niður sjúkt fé af riðuveiki.
Fé getur fjölgað aftur í þeim héruð-
um, eins og t.d. i Múlasýslunum
báðum, þegar fjárleysistími er út-
1978
Mjólk 120.172 þús.
Minnkun mjólkur er svolítið meiri
hlutfallslega en fækkun kúa á þess-
um tíma.
Kjötframleiðsla
Naulakjötsframleiðsla
Svíuakjötsframleiðsla'
Kindakjötsframleiðsla
Fuglakjötsframleiðsla'
Hrossakjöt
Kjöt samtals
1978
1.676.948 kg
950.000 -
15.392.959-
750.000-
681.314-
19.451.221 -
runninn, nema samið sé við bændur
um að falla frá framleiðslurétti
gegn rétti til annars starfs eða
framleiðslu. Samningar við bændur
á Fljótsdalshéraði um skógrækt í
stað sauðfjárframleiðslu eru mikils-
vert fordæmi í þessu efni, sem reyna
mætti víðar.
Heildarfækkun sauðflár í
landinu á þessum árum er
303.920 eða 34,12%.
Kúastofninn í landinu hefur
minnkað miklu minna en sauðfjár-
stofninn eða aðeins 11,9%.
Fjölgun hefur orðið á kúm í einni
sýsiu, V-ísafjarðarsýslu.
I hlutfallstölum er fækkun kúa
mest í Gullbringu- og Kjósarsýslum,
Strandasýslu og N-Múlasýslu, en
annars víðast nokkuð jöfn. Sjá súlu-
rit.
Geldneytum hefur fjölgað um
46,7% á öllu landinu. Sú fjijlgun
dreifist nokkuð misjafnlega um
landið. Hún er þó yfirleitt hlutfalls-
lega mest á mjólkurframleiðslu-
svæðunum. Sjá súlurit.
Gunnar Guðbjartsson
„Því heyrir til algerra
undantekninga að
skráning sauðQár sé
ekki rétt. Þessi ná-
kvæmni var staðfest í
vetur og vor í þeirri
sérstöku aukatalningu
búijár, sem fór þá
fram.“
Hvernig hafa afurðir
af bústofiiinum breyst
frá 1978?
1988 Breyting í %
102.712 þús. h- 14,53
1988
2.923.179 kg
2.475.368 -
10.219.287-
1.114.298-
512.759-
17.244.891 -
Aukn./minnk. %
+ 74,30%
+ 161,00%
+ 33,60%
+ 48,60%
+ 24,70%
+ 11,35%
1) Kjöt af svínum og fuglum
1978 er byggt á verðmætaáætlun
Hagstofu Islands. Þá var ekki ná-
kvæm skráning á slátrun gripa eða
magni kjöts í þessum greinum.
Sterk fylgni er á milli hlutfalls-
legra breytinga á bústofninum og
breytinga í framleiðslunni.
Hér sést í töflunni að ofan að
meira en þriðjungs samdráttur hef-
ur orðið í framleiðslu á kindakjöti
til sölu á almennum markaði, en
auk þess hefur verið og er nokkur
framleiðsla til heimilisnota á búum
bænda.
Framleiðslusamdrátturinn í
kindakjöti hefur fylgt að mestu
framleiðsluáætlunum stjórnvalda.
Hins vegar er ekki nema 11,35%
minnkun í kjötframleiðslu í heild.
Aukning í nautakjöti, svínakjöti og
fuglakjöti er rúmlega 3.135 tonn á
þessu tímabili. Þetta kjöt hefur tek-
ið stóran skerf af þeim markaði í
landinu sem kindakjötið hafði árið
1978. Sum ár á sl. 12 árum hefur
kindakjötssala verið meir en 10
þús. tonn á ári. Mest var hún árið
1982, 10.916 tonn, og 1983 10.735
Kaupsstaóir
Am.
Rang.
Eyjat.
S-Þing.
Skag.
V-Skaft
S-Múl.
A-Hún.
Borg.
Mýr.
Snæf.
N-Múl.
V-Hún
Dala.
A-Skaft
Kjós.
V-Bar6.
A-Báró.
V-ls.
N-ls.
N-Þing.
Strand. |,
Gullbr. ^
Breyting á fjölda
kálfa og geldneyta
í sýslum og
kaupsstöðum
1978 - 1988
Kálfar og
geldneyti alls:
1978: 26.193
1988: 38.638
Aukning 47,51 %
----- I ---------1 |-------
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000
HEIMILD: BÚNAÐARFÉLAG ISLANDS
UPPLÝSINGAÞJÓNUSTA LANDBÚNAÐARINS /M853
Svínum í landinu hefur
fjölgað mikið áþessu
tímabili
Svín voru árið 1978 alls 1.392
en 1988 voru þau 3.453. Fjölgunin
er 148%.
Hænsnastofninn er ekki sundur-
greindur í skýrslum í holdafugla og
eggjaframleiðslufugla og því verður
ekki sagt með neinni nákvæmni um
breytingu á stofni kjötframleiðslu-
fugla. Miklar sveiflur eru á milli
ára í fjölda fugla.
Skýrslufærðum hrossum hefur
fjölgað frá árinu 1978 úr 44.297 í
63.531 árið 1988 eða um 43,4%.
Um þrjár síðasttaldar greinar
bústofnsins gildir það, sem fyrr
segir, um ónækvæmni í talningu.
Fjölgun svína, fugla og hrossa
dreifist talsvert misjafnt um landið.
Dreifíngin tengist allmikið breyt-x
ingu á sérbúgreinum og nýgreinum,
sem skýrt er frá í töflum í fyrri
hluta þessarar greinar.
tonn. Hefði hliðstæð sala orðið í
kindakjöti tvö sl. ár væri framleiðsl-
an eins og hún varð sl. haust of
lítil fyrir innlenda markaðinn.
Bændasamtökin hafa ekki stjórn-
tæki til að hafa áhrif á framleiðslu
annars kjöts en kindakjöts. Því er
ljóst að hlutföllin á milli framleiðslu-
greinanna hafa raskast óeðlilega
mikið og það veldur nú margvísleg-
um vanda í þjóðarbúinu.
Af þessari lýsingu þróunarinnar
má draga ýmsar ályktanir, en alls
ekki þá að bændur hafi sýnt tregðu
við að fækka sauðfé eða minnka
kindakjötsframleiðslu. Hins vegar
má spyrja hvort þróunin sé rétt og
eðlileg miðað við hvernig menn vilja
hafa búsetu í landinu og hvort þessi
breyting sé fjárhagslega hagkvæm
fyrir þjóðarheildina.
Hér verða engir dómar feildir í
því efni.
Höfundur cr fyrrvcrandi
frnmkvæmdastjóri
Framleiðsluráös landbúnaðarins.