Morgunblaðið - 03.09.1989, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1989
11
Geir Jón Baldvin Friðrik Benedikt
Hallgrímsson Hannibalsson Pálsson Gröndal
í „ É fyrrverandi ut- utanríkisráð- forstjóri Sölu- iSÉÉ^BIL fll sendiherra, um
w * • * H anríkisráðherra ' heira, um stjóm- miðstöðvar iSsljBiké'IS breytingar á ut-
um utanríkis- jÁjr v'.. jgjl'' málasamband Is- Hraði'rystihús- anríkisþjón-
V-. A þjónustuna lands við hin anna. um við- t- \fMSE fl ustunni
lHII Norðurlöndin - i * skiptalegt gildi
sendiráða
Ingjaldur
Hannibalsson
framkvæmda-
stjóri Útflutn-
ingsráðs, um við-
skiptaskrifstofu í
Tokyo
GEIR I JÓN BALDVIN 1 FRIÐRIK I BENEDIKT 1 INGJALDUR
„Utanríkisþjónustan hef-
ur í gegnum tíðina þjónað
sínu hlutverki afskap-
lega vel. Það nægir að
benda á landhelgismálið
þvítil stuðnings."
„Stjórnmálasamband við
Norðurlöndin fer að
mestu framhjá skipu-
lögðu starfi utanríkis-
þjónustunnar og sendi-
ráða. Það fer fram á milli
stjórnmálamanna, milli
þingmanna, milli ráð-
herra og ekki síst á milli
ríkisstjórna."
þar með fyrsti kvensendiherra íslands. Þórður Einarsson núverandi sendi-
herra í Stokkhólmi mun samkvæmt sömu heimildum verða kallaður heim.
í tengslum við heimkvaðningu sendimanna til starfa í ráðuneytinu nefnir
Jón Baldvin sérstaklega að í skoðun væri fækkun starfsmanna í sendiráð-
um á Norðurlöndunum, ogjafnvel í New York. Því til stuðnings bendir
hann á, að stjórnmálalegt samstarf Norðurlandanna fari nú orðið að mestu
framhjá skipulögðu starfi utanríkisþjónustunnar og sendiráða. „Þjónusta
við íslendinga búsetta á Norðurlöndum er hins vegar mjög veigamikill
þáttur í starfsemi sendiráðanna, og sú þjónusta myndi einna helst líða
fyrir fækkun starfsmanna. Efling kjörræðismannaþjónustunnar er ein
þeirra leiða sem fara mætti til að tryggja áframhaldandi trausta þjónustu.
Þannig mætti hugsa sér að sendiráðsstarfsmaður númer tvö eða þijú yrði
kallaður heim, og sendiráðunum gert að halda úti sínum verkefnum með
minni mannafla."
Viðbrögðin við tillögunum margvísleg
En hvernig hefur þessum tillögum utanríkisráðherra verið tekið? Það
er skemmst frá því að segja að flestir þeir starfsmenn utanríkisþjónustunn-
ar sem Morgunblaðið ræddi við hafa fátt við naflaskoðun ráðunejtisins
sjálfs að athuga, enda mætti sjálfsagt margt betur fara þar innanhúss.
Þá hefur auknum sparnaði og sterkari ijármálastjórn víða verið fagnað.
Sá þátturtillagnanna er snýr að fækkun starfsmanna sendiráðanna hefur
á hinn bóginn valdið gremju meðal ýmissa núverandi og fyrrverandi starfs-
manna þeirra. Til dæmis segja sendiherrar íslands á Norðurlöndunum að
erfitt sé að sjá möguleika á fækkun starfsfólks hjá sér, enda séu sendi-
menn íslands í hveiju sendiráði aðeins tveir til þrír, og alls sjö á Norður-
löndunum öllum. Þetta skal þó ekki skilið á þann hátt að ráðherra sé einn
um þá skoðun að sendiráð íslands megi við niðurskurði, því slíkt hefur
margsinnis verið til umræðu í gegnum tíðina. Hefur verið bent á, að starf
þeirra almennu ritara, eins eða fleiri, sem starfa í sendiráðunum sé meira
en margur gerir sér grein fyrir. Ritarar í fullu starfi við sendiráðin á
Norðurlöndunum eru nú sex talsins, og einn er í hálfu starfi.
Benedikt Gröndal, sem gegnt hefur stöðu sendiherra í Stokkhólmi, er
þeirrar skoðunar að alls ekki sé fært að draga úr starfsmannaijölda sendi-
ráða á Norðurlöndum, og ef eitthvað sé standi upp á okkur að opna sendiráð
í Finnlandi. Hann bendir á að sendiherrann í Stokkhólmi mætti kallast
UTANRÍKISÞJÓNUSTAN: KOSTNAÐUR
Skv. Fjárlögum 1989 Millj.kr. %
SENDIRÁÐ 250 29,5
AÐALSKRIFSTOFAN 189 22,2
LÖGREGLUSTJ. á Keflavfkurflugvelli 157 18,5
ÞRÓUNARMÁL 93 10,9
FRAMLÖG til alþjóðastofnana 81 9,5
ANNAÐ 80 9,4
SAMTALS 850 100,0
sýslumaður 3500 íslendinga, auk þess að vera sendiherra íslands í Finn-
landi. Hann varar einnig við fljótfærni í breytingum á utanríkisþjón-
ustunni, og tekur undir með þeim sem benda á að það fyrirkomulag sem
verið hefur á utanríkisþjónustunni hafi í gegnum tíðina reynst skilvirkt
og þjónað sínu hlutverki vel. Því væri varhugavert að renna blint í sjóinn
með framkvæmd svo gagngerra breytinga sem aðgerðir ráðherrans miða
að. Geir Hallgrímsson fyrrverandi utanríkisráðherra tekur undir.það, að
utanríkisþjónustan hafi reynst afar vel þegar á hefur reynt, og nefnir land-
helgismálið því til stuðnings. Hann telurtiilögur ráðherrans hins vegar
vera almenns eðlis, en varar við þeim lausu endum sem í þeim er að finna.
Kaup og kjör sendimanna — kostnaður við þjónustuna
Sú kjaraskerðing sem blasir við sendimönnum erlendis eigi að kalla þá
heim í stórum stíl gæti átt þátt í óánægju þeirra í garð tiliagnanna. Grunn-
Iaun sendiráðsstarfsmanna annarra en sendiherra eru samkvæmt heimild-
um Morgunblaðsins svipuð grunnlaunum starfsmanna ráðuneytisins. Allir
sendimenn fá í launaauka greidda svonefnda staðaruppbót, sem tekur að
nokkru leyti mið af verðlagi í hveiju landi fyrir sig, og með þeim hætti
er leitast við að ná fram jöfnum kjörum sendiráðsstarfsmanna, óháð stað-
setningu þeirra. Þá er sendiherrunum sjálfum gert að ráða þjónustufólk
að heimilum sínum, og greiða þeim kaup af staðaruppbót sinni. I því sam-
bandi hefur komið upp gagnrýni í garð ýmissa sendiherra fyrir að ráða
ólöglega innflytjendur í viðkomandi löndum til þjónustustarfa, í því augna-
miði að spara launagreiðslur. Föst laun sendiherra eru rúmlega 170 þús-
und krónur á mánuði, og staðaruppbótin er á bilinu 200-250 þúsund á
mánuði. Hún lækkar þó ef sendiherrann er ókvæntur, eða ef eiginkona
„Með stofnun Útflutn-
ingsráðs var stigið það
skref, að á þess borði
væri að ákveða hvar við-
skiptafulltrúum skuli
komið upp og hvar ekki,
svo framarlega sem við-
skiptahættir í viðkom-
andi landi eru þesshátt-
ar, að ríkisvaldið blandi
sér ekki í viðskipti með
beinum eða óbeinum
hætti.“
Dýrasta sendiráð íslands er
fastanefhd okkar hjá Sameinuðu
Þjóðunum í New York. Myndin
sýnir aðalstöðvar SÞ.
SMARIKI I EVROPU:
FJÖLDI SENDIRÁÐA
KYPUR 18
LÚXEMBORG 17
MALTA 12
ÍSLAND 12
„Auðvelt er að valda
truflun á stjórnmálasam-
bandi ríkja. Kúnstin er
ekki sú, að gera krafta-
verk, heldur að forðast
það að búa til vandamál
og valda slysum á slíku
sambandi."
„Kannanir okkar hafa
sýnt, að rekstur skrif-
stofu viðskiptafulltrúa í
Tokyo myndi kosta um
15 milljónir á ári. Vissu-
lega myndi það breyta
okkar áætlunum verði
ákveðið að koma sendi-
ráði á fót í Japan.“
STÖRFUM
FJÖLGAÐ í
RÁÐUNEYTINU
— FÆKKAÐ í
SENDIRÁÐUM,
MEÐALANN-
ARS Á NORÐ-
URLÖNDUM
SENDIHERRAR
HAFAVERIÐ
GAGNRÝNDIR
FYRIR AÐ RÁÐA
ÓLÖGLEGA
INNFLYTJEND-
URTILÞJÓN-
USTUSTARFA
hans hefur launaða atvinnu. Auk þess miðast hún við ótakmarkaða yfir-
vinnu og viðveruskyldu á starfsstað. Þá hafa sendiherrar risnu, 60-90
þúsund krónur á mánuði. Þeir þurfa að búa í embættisbústað á viðkom-
andi stað, og eru þeir hlutar hans sem nýttir eru undir opinberar móttök-
ur búnir húsgögnum hins opinbera. Að auki hafa sendiherrar bifreið og
bílstjóratil afnota. Heildarlaun þeirra eru samkvæmt þessu á bilinu 430-510
þúsund krónur á mánuði, séu launagreiðsiur til þjónustufólks ekki frádregn-
ar, og skal þess getið að sendiherrar greiða aðeins skatta af grunnlaunum
sínum.
Á fjárlögum er gert ráð fyrir að utanríkisráðuneytið í heild verði rekið
fyrir 850 milljónir á árinu, sem telst vera um 1% af heildarútgjöldum þjóð-
arbúsins. Fram hefur komið að umtalsverður árangur náðist í sparnaði
og aðhaldi í rekstri utanríkisráðuneytisins á fyrri hluta þessa árs. Meðal
annars iækkaði launakostnaður ráðuneytisins, yfirvinnugreiðslur minnkuðu
um 14%, og stöðugildum fækkaði um 9%. Heildarútgjöld ráðuneytisins
voru innan fjárlagaheimilda á þessu tímabiíi. Tólf sendiráð eru rekin á
vegum íslenska ríkisins víða um heim, og eins og fram kemur í meðfylgj-
andi upplýsingum var tæplega 250 miiljónum króna veitt til reksturs þeirra
á þessu ári, sem er um þijátíu af hundraði af áætluðum rekstrarkostnaði
utanríkisráðuneytisins í heild sinni. Dýrasti rekstrarþáttur íslensku utanrík-
isþjónustunnar erlendis er fastanefnd íslands hjá Sameinuðu þjóðunum og
aðalræðismaður okkar í New York, en til þessaraþátta er áætlað að veija
rúmum 28 milljónum króna á árinu. Hins vegar gætir kostnaðar við sendi-
ráðið Brussel minnst, því ætlað er að rekstur þess muni kosta 14 milljón-
irþettaárið.
Hvernig' verður verkeínum heimasendiherra sinnt?
Árið 1976 lagði Pétur Thorsteinsson, sem þá var að láta af embætti
sendiherra, fram tiliögu á þá leið að skipaður yrði sendiherra í fjarlægum
löndum með búsetu á Islandi, og var hugmynd hans hrint í framkvæmd.
Hann var síðan heimasendiherra í ellefu ár, en fyrir nokkru var bætt við
öðni siíku embætti. Menn hefur hins vegar greint á um hvort heimasendi-
herrarnir hafi verið nauðsynlegur þáttur í utanríkisþjónustunni, og í breyt-
ingartillögum ráðherra kemur fram, að embættin skuli lögð niður. Þeir
þættir sem ætlað er að koma í stað heimasendiherra eru annars vegar
koma eldri sendiherra með mikla starfsreynslu til starfa í alþjóðaskrifstofu
og hins vegar væntanlegt sendiráð i Japan, sem tæki við yfirumsjón með
stjórmálasambandi við Japan ogjafnvel Kóreu. í grein sem Pétur skrifaði
í Morgunblaðið fyrir skemmstu segir m.a. um tilefni þess að embættunum
var komið á fót: „Árið 1976 höfðu 14 ríki i Asíu skipað sendiherra á íslandi
... Allir sendiherrar íslands höfðu þá a.m.k. 3-6 ríki og milliríkjastofnanir
í umdæmi sínu, og ekki var æskilegt að bæta við þá fleiri löndum. Það
er grundvallarregla í öllum samskiptum ríkja að gagnkvæmni sé viðhöfð,
einnig við sendiherraskipanir." Starf þessara sendiherra hefur að mestu
farið fram hér heima, en einu sinni til tvisvar á ári hafa þeir heimsótt þau
lönd sem þeir eru sendiherrar fyrir. Kostnaður við rekstur heimasendiráða
er flokkaður undir yfirstjórn utanríkisráðuneytis, en ráðherra hefur upp-
lýst, að ferðakostnaður vegna heimasendiherraembættanna hafi verið um
5 milljónir króna á síðasta ári. í fyrrnefndri grein Péturs lýsir hann van-
trú sinni á þeirri hugmynd að alþjóðaskrifstofa sinni verkefnum heimasendi-
ráða og segir hana „broslega."
Sendiráð í Japan?
í ljósi aukinna viðskipta íslands Og Japan og bættra samgangna á milli
landanna hefur mikið verið rætt um hvort koma skuii upp sendiráði þar
í landi. Slíkt hefur þó verið talið mjög dýrt, og er leigukostnaður í Tokyo
metinn um tuttugufalt hærri en í Reykjavík. Einnig telja ýmsir að sendiráð
í Tokyo myndi ekki þjóna beinum viðskiptaiegum hagsmunum, en ráð-
herra hefur gefið í skyn að slík þjónusta verði aðalverkefni sendiráðs í
Japan. „Verið er að kanna alvarlega hvort koma beri upp sendiráði í Aust-
urlöndum fjær, ogþá hvernigþað megi gera án óheyrilegs kostnaðar,"
segir ráðherra, „sérstaklega til að þjóna þeim markaðssvæðum sem hafa
eflst mjög á undanförnum árum, Japan og Kóreu. Við erum til að mynda
annað landið í Evrópu sem hefur hagstæðan greiðslujöfnuð við Japan, og
ég geri ráð fyrir því að viðskipti okkar við þetta annað voldugasta efna-
hagsstórveldi heims færist áfram í aukana,“ segir Jón Baldvin. „Það má
kannski segja að sendiráð íslands í Japan myndi gegna líku hlutverki og
sendiráðið í Moskvu, sem er afar mikilvægt í viðskiptalegu samhengi, þar
sem viðskiptakerfi Japan á það sameiginlegt með því sovéska að vera
afar ólíkt því viðskiptakerfi sem tíðkast víðast hvar á Vesturlöndum, og
íslensk fyrirtæki eiga einna helst að venjast."
Hvað framtíðiu ber í skauti sér...
Sem dæmi um hitann sem mál þetta hefur vakið víða innan utanríkis-
þjónustunnar og utan, má nefna að einungis fáir þeirra sem leitað var til
varðandi grein þessa treystu ser til að segja eitthvað um málið á opin- ■
berum vettvangi. Ýmsir hafa talið tiilögurnar geta orðið til þess allt það
uppbyggingarstarf sem unnið hefur verið í utanríkisþjónustunni verði brot-
ið niður, aðrir segja þær vera til góðs eins, og að þær muni færa starf
utanríkisþjónustunnar í nútímalegt horf, og svo eru þeir sem hafa talið
þær valda því að ekki sé lengur vinnufært innan vébanda þjónustunnar.