Morgunblaðið - 18.01.1990, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 18.01.1990, Blaðsíða 10
oeei HAÚHAL .81 HUOAQUTiAVn ÍIHIMVTA\!T,09Í{(BV GIQAiaMUOÍlOM MORGÚNBLÁÐÍÐ VIÐSKIPTI/ATVINNVLÍF FIMMTÚDÁGUR 18/ JANÚAR 1990 ií a 10 B STJORNUN Friðrik Friðriksson Hagnaður og al- menningshlutafélög Grein II I síðari greininni um almenn- ingshlutafélög verður fjallað um stöðuna á íslenska hlutabréfamark- aðnum, sem einkennist af tvennu. Annars vegar eru hlutabréf nú þegar mjög vænlegur kostur fyrir fjárfesta, en á hinn bóginn er um- fang viðskiptanna lítið. Þá verður rætt um nauðsynlegar breytingar sem stjórnvöld þurfa að beita sér fyrir til þess að leikregl- urnar á markaðnum auðveldi og hvetji til viðskipta með hlutabréf. Að síðustu verður rætt um tilhneig- ingu í nágrannalöndum okkar í þá átt að breyta opinberum fyrirtækj- um í hlutafélög sem síðan eru seld. í fyrri greininni sem birtist 11. janúar sl. var rætt um þá stað- hæfingu að meginvandi atvinnulífs- ins væri ónógur hagnaður og því haldið fram að almenningshlutafé- lög sem búi við aðhald virks hluta- bréfamarkaðar sé stórvirkasta tækið til að auka hagnaðarmyndun í fyrirtækjum. íslenskur hluta- bréfamarkaður Á íslandi starfa einungis um 20 almenningshlutafélög, en þijú verðbréfafyrirtæki bjóða hlutabréf þessara fyrirtækja til sölu. Þegar fjárfest er í hlutabréfum kemur tvennt til greina. Annaðhvort er fjárfest í hlutabréfum einstakra fyrirtækja eða í hlutabréfapotti eins og t.d. í Hlutabréfasjóðnum hf. í því tilfelli er fjárfest í hlutabréfum sjóðsins sjálfs sem ávaxtar síðan eignir sínar með því að kaupa skuldabréf og hlutabréf traustra fyrirtækja. Tilgangurinn með því að fjárfesta í hlutafjárpotti frekar en einstöku fyrirtæki er sá að dréifa áhættunni en öðlast samt jafna og góða ávöxtun. Fjárfesting í hlutabréfum einstakra fyrirtækja krefst jafnan meiri sérþekkingar en í öðrum tegundum íjárfestinga, þar sem álitaefnin eru einfaldlega fleiri og upplýsingaleitin flóknari. Verðbréfafyrirtækin og aðrir sjálf- stæðir aðilar munu því gegna mjög mikilvægu ráðgjafahlutverki eftir' því sem markaðurinn þróast. Sam- hliða aukast kröfurnar um upplýs- ingagjöf fyrirtækjanna, en upplýs- ingar um fyrirtækin og greining á þeim leiða til mats á verðmæti sem endurspeglast í söluverði hlutabréf- anna. Úr upplýsingunum eru síðan unnar lykiltölur fyrirtækjanna og vísitala fyrir hlutabréfamarkaðinn í heild, sem kallast hlutabréfavísi- tala HMARKS. Birting þessarar vísitölu er mikilvægj. skref í að búa til raunverulegan hlutabréfamark- að hérlendis. Þekktust sambæri- legra vísitalna erlendis er Dow Jo- nes vísitalan sem gildir um banda- rískan hlutabréfamarkað. HMARKS-vísitalan er samsett þannig að hún endurspeglar breyt- ingar á verði hlutabréfa í nokkrum leiðandi fyrirtækjum sem skrá sín hlutabréf á markaðnum. Breyting- ar á vísitölunni eru taldar gefa góða mynd af því hvernig heildar- verðmæti hlutabréfa á markaðnum breytist. Einstakirjjárfestar bera gjarnan verðbreytingar á eigin hlutabréfum eða einstakra fyrir- tækja saman við þessa vísitölu í þeim tilgangi að fá upplýsingar um hvort þeirra hlutabréf hafi hækkað meira eða minna í verði en „hluta- bréfamarkaðurinn almennt". Upp- lýsingar verða síðan grundvöllur viðskipta með bréfin. Mjög líklegt verður að teljast að fleiri innlend fyrirtæki bætist í hóp almenningshlutafélaga á næstu misserum, enda vænlegur kostur til fjármögnunar og til styrktar eig- infjárstöðunni. Enn sem komið er gildir það þó jafnan um þessi fyrirtæki, að fram- boð hlutabréfa þeirra á markaðnum er of lítið til að viðskipti með þau geti skipt sköpum hvað varðar stefnumörkun og stjórnun, eins og á virkum hlutabréfamarkaði. Spyrja má hversu stór getur mark- aður um hlutabréf orðið á íslandi þegar fram í sækir. Leiða má rök að því að 100-200 fyrirtæki, bæði stór og smá komi vel til greina sem almenningshlutafélög en stærð fyr- irtækjanna er ekki aðalatriðið. Úm gæti verið að ræða fjölskyldufyrir- tæki, hlutafélög sem nú eru í fárra höndum, kaupfélög og sambands- fyrirtæki auk bitastæðra fyrirtækja í opinberri eigu. Opinberum fyrir- tækjum má breyta í hlutafélög og selja almenningi. Þar má nefna Landsbanka og Búnaðarbanka, Landsvirkjun, veitustofnanir ríkis og bæja, Póst og síma, Sements- og Áburðarverksmiðju, auk eignar- hluta hins opinbera í stóriðjufyrir- tækjum og Islenskum aðalverktök- um. Það má því fullyrða að í fram- tíðinni getur umtalsverður hluti sparnaðar landsmanna verið í hlutabréfum. Eru hlutabréf arðsöm fjárfesting? Markaðurinn er lítill, en að sama skapi ábatasamur. Gagnstætt því sem stundum er sagt þá hafa hluta- bréf verið mjög ábatasamur sparn- aðarkostur á Islandi um nokkurt skeið. Þannig hefur vísitala hluta- bréfa, HMARKS-vísitalan, hækkað um 300% frá því að hún var fyrst skráð, 31. desember 1986, á sama tíma og lánskjaravísitalan hefur hækkað um 80%. Til dæmis hafa skuldabréf hækkað talsvert minna í verði en HMARKS-vísitalan. Það vill segja, að HMARKS- vísitalan hefur hækkað um 40% umfram verðbólgu á ári, á meðan Spariskírteini ríkissjóðs hafa hækk- að að meðaltali 9% á ári umfram verðbólgu. Þeir sem áttu hlutabréf í almenningshlutafélögum hafa því hagnast vel á þessum tíma og tals- vert umfram það sem flestir aðrir sparnaðarkostir hafa boðið. Til að fá raunhæfa mynd af sam- anburði þessara sparnaðarkosta þarf þó að taka tillit til nokkurra fleiri þátta. Það sem lækkar ávöxt- un hlutabréfa er óvissan um sölu- verð, og íþyngjandi skattalög um tekju- og eignarskattsskyldu hluta- bréfa við eignarhald eða sölu. Á móti er tvennt vantalið í vísi- tölunni og bætist við ávöxtunina. í fyrsta lagi, þá er einstaklingum og hjónum heimilt að draga frá skattskyldum tekjum kaup í hluta- bréfum að vissu hámarki sem leið- ir þar með til lækkunar tekju- skatts. í öðru lagi kemur greiddur arður félaganna til hækkunar. á ávöxtun, en hann er oftast 5-10% af uppfærðu nafnvirði. Til samans má því fullyrða, að arðsemi af fjár- festingum í hlutabréfum hefur ver- ið og er góður kostur fyrir fjárfesta. Hverju þarf að breyta? - Stjórnvöld fyrst Mikilvægast um þessar mundir er að stjórnvöld leggi grunninn að virkum hlutabréfamarkaði. Fyrst þarf að setja löggjöf um þessi við- skipti, réttindi og skyldur þeirra sem á markaðnum starfa og samtímis þarf að breyta skattalög- um á þann hátt sem hvetur ein- staklinga og fyrirtæki enn frekar til hlutafjárkaupa. Skattlagabreyt- ingarnar þurfa í senn að taka til skattlagningar hlutabréfaeignar og arðs af hlutafé eða sölu þess. Markmiðið er að hvetja einstakl- inga, sjóði og fyrirtæki til þátttöku í atvinnurekstri og auka svigrúm fyrirtækja til að styrkja eiginfjár- stöðu sína. Ekki leikur á því vafi að traustar reglur um hlutabréfamarkaðinn munu flýta fyrir þróuninni í átt til virks markaðar, og þær eru einnig forsenda þess að erlendir fjárfestar komi hingað með sparifé. Ýmislegt hefur sem betur fer verið að gerast í þessu máli upp á síðkastið sem eykur mönnum bjart- sýni. Enskilda-skýrslan frá bresku ráðgjafarfyrirtæki frá 1988 kom umræðu um virkan hlutafjármark- að á nýtt skrið og vitað er að Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra er að vinna að frumvarpi sem tekur mið af skýrslunni að ýmsu leyti. Þá lögðu allir þingmenn Sjálf- stæðisflokksins sameiginlega fram frumvarp á haustþinginu í þessum anda og miðstjórn Framsóknar- flokksins gerði nýverið samþykkt á sömu nótum. Þar með má leiða að því líkur að á vorþingihu verði samþykkt frumvarp eða frumvörp sem leggja í senn varanlegan grunn að virkum hlutabréfamarkaði og aukinni eftir- spurn eftir hlutabréfum. Þrátt fyrir lagasetningu þá er alveg ljóst að það mun taka tals- verðan tíma fyrir markaðinn að þróast. Þar kemur aðallega tvennt til. í fyrsta lagj er lítil hefð fyrir hlutabréfaviðskiptum af þessu tagi og það er skorturá hagnýtri þekk- ingu um það hvernig svona við- skipti eru stunduð. En það eru fleiri en stjórnvöld sem þurfa að stokka spilin. Ýmsir af stærstu fjár- festum landsins, s.s. lífeyrissjóði, eru bundnir af stjórnarsamþykkt- um sem gera kaup í hlutabréfum annaðhvort óheimil eða setja þeim ströng takmörk. Einnig hefur um helmingur af ráðstöfunarfé sjóð- anna gengið beint til að íjármagna húsnæðismálakerfið. Augljóst er að þessu þarf að breyta til að auð- velda þátttöku sjóðanna í atvinnu- uppbyggingu, en þeir munu þegar fram í sækir verða stór aðili í hlut- afjárkaupum. Að lokum verður rætt um breyt- ingar á opinberum fyrirtækjum. Spyija má hvers vegna er mikil- vægt að selja opinber fyrirtæki, en víða í Evrópu eru ríkisstjórnir með áætlanir þar um. Stórtækust í þess- um efnum hefur verið frú Margar- et Thatcher í Bretlandi, franska ríkisstjórnin hefur einnig tekið stór skref og fréttir berast um að danska stjórnin sé að undirbúa sölu á allt að 250 opinberum fyrirtækj- um. Ástæðurnar eru ýmsar: 1) Tilgangurinn með opinberum fyrirtækjum hefur breyst, mörg hafa skilað sínu hlutverki og er ekki lengur þörf. Stundum eru þessi fyrirtæki jafnvel í samkeppni við einkafyrirtæki. 2) Álmennt samkomulag er um að framleiðni sé meiri í einkafyrir- tækjum, þau skili þannig meiri arði og ýti frekar undir hagvöxt. 3) Komið er í veg fyrir hugsan- legan taprekstur þessara fyrir- tækja í framtíðinni sem skattborg- ararnir yrðu að fjármagna. 4) Stjórnvöld geta haft það á stefnuskrá sinni að auka þátttöku almennings f atvinnulífinu með því að hvetja til hlutafjáreignar. 5) Hið opinbera aflar ijár með sölunni til annarra verkefna. Reynsla Breta af sölu ríkisfyrir- tækja leiðir tvennt athyglisvert í ljós. í fyrsta lagi hefur eftirspurnin eftir eignaraðild að þessum fyrir- tækjum jafnan verið meiri en ráð var fyrir gert. í öðru lagi hafa íjár- festarnir komið nokkuð jöfnum höndum úr þremur áttum: — úr hópi einstaklinga — frá innlendum fyrirtækjum og stofnunum. — frá erlendum fyrirtækjum og stofnunum. Það hlýtur að vera eftirsóknar- vert að samsetning kaupenda verði svipuð hérlendis. í því sambandi er mikilvægt að skapa forsendur fyrir alla þessa hópa til að sækja inn á markaðinn, enda stefnir auk- inn markaðssamvinna þjóðanna í þessa átt. Að því gefnu að reglurnar verði skynsamlegar munu almennings- hlutafélög fljótt fara að fínna fyrir því aðhaldi sem virkur hlutabréfa- markaður veitir rekstri fyrirtækj- anna. Þegar sá tími kemur að flest- ir landsmenn hafa beinan ávinning af því að fyrirtækin í landinu hagn- ast er von um betri tíð. Höfíwdur er hagfræöingur MA, MBA. Þjónusta Hótel Loftleiðir í samstarf við Teikniþjónustuna HÓTEL Loftleiðir hyggjast leggja aukna áherslu á ráðsteftiuþjón- ustu í kjölfar breytinga, sem þar eiga sér nú stað, en hafin er endurnýjun á 100 hótelherbergjum, sem áætlað er að verði lokið fyrir 1. mars nk. Einn þáttur ráðstefnuþjónustunnar er samstarf við Teikniþjónustuna sf., sem sérhæfir sig í gerð og útfærslu skýr- ingarmynda fyrir fundi, ráðstcfhur og fyrirlestra. Býður Teikni- þjónustan 15% afslátt í tengslum við ftindahöld á hótelinu. Nýr þáttur í starfsemi Teikni- þjónustunnar er upplíming hvers kyns korta á dúka. Geta kortin verið af öllum stærðum og gerð- um, hvort sem er frá viðskiptavin- um sjálfum eða pöntuð af Teikni- þjónustunni frá Landmælingum Islands eða öðrum aðilum. Auð- velt er að vefja álímdu kortin sam- an og eru þau því meðfærilegri en venjuleg kort, ef flytja þarf þau milli staða. Einnig býður Teikniþjónustan upp á myndir sem tengjast íslensk- um málefnum, sem hægt er að nota til kynningar á landi og þjóð. Eru myndirnar á skyggnum eða glærum fyrir myndvarpa. Þá stendur yfir á vegum Hótels Loftleiða skoðanakönnun meðal viðskiptavina hótelsins til að koma sem best til móts við kröfur þeirra í sambandi við ráðstefnuhald, að sögn Hannesar Hilmarssonar sölu- og markaðsstjóra.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.