Morgunblaðið - 23.03.1990, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. MARZ 1990
Úr skynheimi
________Myndlist
BragiÁsgeirsson
í Listasafni ASÍ stendur nú
yfir og fram til 25. marz sýning
á listsköpun fatlaðra, hvernig
myndin er tjámiðill þeirra og
tengiliður við umheiminn.
Hér er einnig um að ræða þá
fötlun, sem sjaldan er með öllu
sýnileg svo sem einhverf böm,
geðsjúka og jafnvel heyrnar-
skerta. Þeir sem rannsakað hafa
listasöguna vita, að stutt getur
verið á milli geðveilu og snilli og
ýmsir nafntogaðir myndlistar-
menn hafa um lengri eða skemmri
tíma verið sjúklingar undir lækn-
ishendi. Þá hafa ýmsir myndlist-
armenn rannsakað list geðsjúkra
og þar á meðal hinn heimskunni
súrrealisti Max Emst, sem lagði
m.a. stund á sálarfræði og af-
brigðilega sálarfræði við háskól-
ann í Bonn í lok fyrsta tugar ald-
arinnar, heimsótti geðveikraspít-
ala og hreifst af list sálsjúkra.
Skýringin á þessu er hvorki
flókin né langsótt, en hefur þó
vafist ótrúlega fyrir mörgum.
Málið er, að myndlistin er fyrir
hið fyrsta mun meira miðill hinnar
innri skynjunar á fyrirbærum úr
sjónheiminum en menn gera sér
ljóst, og í annan stað byggist hún
minna á beinum ytri tilvísunum
en meira á heilabrotum og hugar-
flugi. Hún er þannig meira sálræn
lifun og umbrot en endurvarp hins
sýnilega og á það einnig við er
menn endurgera hlutveruleikann.
Hún er og eins konar framleng-
ing sálarinnar og innri skynjana,
eða hefur a.m.k. verið það í tímans
rás.
Hið ytra auga væri harla lítils
virði, hefðum við ekki einnig
þroskaða skynjun, og augað sjálft
er í raun einungis þjónn skynjana
okkar, flytur boð til heilans og
taugakerfisins, sem vinna svo úr
áhrifunum. Og eftir því sem menn
þroska þetta innra auga betur
með sér þeim mun hæfari verða
þeir til þess að nema fljölbreytni
umheimsins.
Menn skulu svo ekki gleyma
því, að ljósnæmi augans fer að
hraka á vissu aldursskeiði, en þá
eru myndlistarmenn iðulega á
hápunkti ferils síns og halda
áfram að skapa og þroskast, þótt
hinu ytra auga hraki í sífellu.
Hér er um svo merkilegt ferli
að ræða, að fæstir gera sér fulla
grein fyrir því, og það er nokkur
harmleikur í menntunarkerfi þjóð-
arinnar, að innri heimur sjónar-
innar skuli ekki ræktaður sem
skyldi, en hins vegar ytri sjónin
á fullu svo að hálærðir eru marg-
ir hveijir nær blindir á skynsvið-
inu.
Allir skilja hvað átt er við þeg-
ar um þjálfað tóneyra er að ræða,
en mun færri gera sér grein fyrir
því, að mögulegt er að rækta hlið-
stæðar gáfur hvað augað snertir.
Ytra auga mannsins er nefni-
lega tiltölulega ófullkomið miðað
við margar tegundir í dýraríkinu,
en hins vegar eru skynjunarmögu-
leikarnir víðtækari.
Svo er sálin svo merkilegt rann-
sóknarefni, að eftir því sem menn
komast að fleirum leyndardómum
sem tengjast undirvitund okkar,
því meira undrast þeir. Þannig eru
menn stöðugt að uppgötva eitt-
hvað nýtt, sem þeir vissu ekki
áður. Fái svo andlega fatlaðir
rétta meðferð, geta þeir sumir
hverjir náð áður óþekktum ár-
angri og slíkt er víst alltaf að ske.
Það lætur svo að líkum, að ein-
staklingar, sem eins og einangr-
ast frá umheiminum sakir margv-
íslegra sálarflækja, þeir eiga mun
auðveldara með að tjá sig í mynd
en þeir, sem teljast eðlilegir.
Myndheimur fólks með geð-
ræna sjúkdóma og aðrar innri sem
ytri fatlanir segir oft mikla sögu,
og er læknum og hjálparfólki, sem
lesa í myndir, til mikillar aðstoðar
við að skyggnast á bak við fötlun-
ina og finna orsakir hennar — það
segir ýmislegt í myndum sínum,
sem það kannski fæst annars alls
ekki til að tala um, hversu fast
sem gengið er eftir.
Það er og eðlilegt, að fatlaðir,
sem eru fullkomlega andlega heil-
brigðir, afhjúpa ekki jafn ríkt sál-
arlíf og hafa ekki jafn djúþa og
þróaða myndræna skynjun og
þeir geðsjúku.
Ég hef t.d. orðið var við lítt
þróaða innri myndræna skynjun
hjá fötluðum en andlega heiibrigð-
um og er það alls ekki sagt þeim
til hnjóðs, en segir einungis þá
sögu, að það er of háð ytri sjón-
heimi, mötun fjölmiðla og almenn-
um fordómum, eins og fólk er
flest. Það vill og standa jafnfætis
heilbrigðu fólki og temur sér full
mikið að líkjast því og hugsunar-
hætti þess.
Sláandi tilfelli um þetta kemur
og fram á sýningunni hjá heyrnar-
skertum manni en ágætum teikn-
ara.
Það er merkilegt rannsóknar-
efni, að þegar listnemar teikna
með bundið fyrir augun, þá verður
línan mun skynrænni og áhersl-
urnar réttari en þegar þau horfa
á viðfangsefnið bak og fyrir.
Hinir miklu teiknarar teikna
líka minnst með augunum, en
mest með skynfærunum og hrynj-
andi líkamans.
Hugdettur hins geðsjúka eru
ósjaldan í senn snjallar og rökrétt-
ar og leiða hugann að hugmynda-
fræðilegri listsköpun hinna heil-
brigðu.
Til dæmis fær Vemharður
Bjarnason hugmyndir sínar í bol-
lanum, eins og hann segir sjálfur.
Hann lætur kaffivélina standa á
biblíu, stundum tveimur, því þá
verður myndin í (kaffi)bollanum
sannari!
Þá teiknar heiða Austfjörð sólir
og blómálfa aftur og aftur með
litblýanti og hefur náð ákaflega
myndrænum tökum á hrynjandi
línurnar. Og hinar mögnuðu
tjáríku myndir Önnu Borg verða
manni umhugsunarefni.
Sýningunni er mjög vel fyrir
komið, þótt allt of mikið sé af
myndum á henni, en það er víst
ekki tilgangurinn að velja og
hafna, heldur sýna sem gagnger-
ast yfirlit. Á veggjum eru og mið-
ar með nöfnum þátttakenda og
útskýringum á sjúkdómum þeirra
og atferli og er mjög fróðlegt að
lesa þær upplýsingar.
Sumir sjúklingarnir eru og vel
ritfærir eins og t.d. Þórður Þor-
grímsson, sem sýnir og góða
teiknihæfileika. Hann teiknar og
skrifar eftir þörf og þannig teikn-
aði hann ekkert á sex ára tímabili!
Hér kemur fram glöggt dæmi
um þörfina til að skapa, sem er
öllu öðru mikilvægari í listum, en
er með sanni ekki alltaf innan
seilingar.
Hann ritar m.a. þessa eftir-
minnilegu sjálfsjátningu; „Að
veikjast á sinni er fyrir sjálfum
mér líkast því að velkjast milli
tveggja hraunelfa; það gildir einu
hvort horft er til baka eða fetað
fram á við því fortíðin ber með
sér ásakanir um óorðnar mis-
gjörðir; orð og athafnir skilja ekki
að jöfnu. Því er eina björgin að
fijósa í sporum vanans eins og
börn gera þegar þau hafa engra
kosta völ nema að hverfa veruleik-
anum og verða það sem kallað
er einhverf.
En samt á bak við grímuna
bærist líf sem oft hefur borið fyr-
ir að geti endurheimst."
Maður hugsar mikið og djúpt
eftir að hafa lesið slík skrif og
skoðað myndir viðkomandi, eins
og öll sýningin verður manni álei-
tið umhugsunarefni og hristir stíft
upp í heilabúinu.
Þetta er sýning, sem á erindi
til margra, og menn skyldu ætla
sér góðan tíma til að skoða hana.
Selló- og píanótónleik-
ar hjá tónlistarfélagjnu
LAUGARDAGINN 24. mars mun hinn þekkti, fínnski sellóleikari Arto
Noras halda tónleika á vegum Tónlistarfélagsins ásamt Krystynu
Cortes, píanóleikara, og hefjast þeir kl. 14.30.
Arto Noras, sem er einn af
fremstu sellóleikurum í heiminum í
dag, fæddist árið 1942 og hóf nám
sitt fimm ára að aldri. Þremur árum
seinna varð hann nemandi prófess-
ors Yijös Selins í Sibeliusar-akadem-
íunni og á árunum 1962-64 stund-
aði hann nám í Konservatoríinu í
París hjá Paul Tortellier. Hann út-
skrifaðist þaðan með láði árið 1964.
Hann hefur unnið til margra verð-
launa i tónlistarkeppni og komið
fram, bæði með hljómsveit og á ein-
leikstónleikum um allan heim. Síðan
1970 hefur Arto Noras verið prófess-
or í Sibeliusar-akademíunni og leikur
í strengjakvartetti hennar og í Hels-
inki Trio.
Krystyna Cortes er fædd í Eng-
landi en hefur verið búsett hér á
landi síðan 1970. Hún hefur tekið
virkan þátt í tónlistarlífínu hér sem
píanóleikari með söngvurum, kórum
og hljóðfæraleikurum.
Vesturberg
Glæsileg 4ra herb. íbúð á 2. hæð. Nýstandsett bað-
herb. Þvottaaðstaða í íbúðinni. Stutt í alla þjónustu.
Ákveðin sala.
EIGNAMIÐLUIVirV
2 77 11
ÞINGHOLTSSTRÆTI 3
Sverrir Kristinsson, sölustjóri - Þorleifur Guðmundsson, sölum.
Þórólfur Halldórsson, lögfr.-Unnsteinn Beck, hrl., sími 12320
Arto Noras sellóleikari.
Á tónleikunum á laugardag leika
þau Arto Noras og Krystyna Cortes
Adagio-Allegro eftir Schumann Arp-
eggione sónötu eftir Schubert, Só-
nötu í F-dúr eftir Brahms og Variazi-
one di bravura eftir Paganini.
Miðasala er í íslensku óperunni.
(Fréttatilkynning)
Ráðsteftia um skola-
söfti í grunnskólum
LAUGARDAGINN 24. mars verður haldin ráðstefna um skólasöfn í
grunnskólum. Ráðstefnan verður í
ávarpi menntamálaráðherra.
Ráðstefnan er haldin að frum-
kvæði Félags skólasafnskennara en
auk þeirra standa menntamálaráðu-
neytið, Kennarasamband íslands og
Skólavarðan að ráðstefnunni.
Fjallað verður um stöðu skóla-
safna út frá nýrri aðalnámskrá
grunnskóla, nýjum lögum um verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga og
frumvarpi að nýjum grunnskólalög-
um.
Fyrir hádegi verða tvö erindi. Dr.
Sigrún Klara Hannesdóttir gerir
grein fyrir niðurstöðum kannana á
stöðu mála í skólasöfnum og Ellen
Skaflestad, deildarstjóri í norska
Borgartúni 6 og hefst kl. 9.30 með
menntamálaráðuneytinu flytur er-
indi um skólasafnið sem meginhjálp-
artækið í skólastarfi.
Eftir hádegi verður litið til fram-
tíðar í nokkrum stuttum erindum.
Framsögumenn verða Guðni 01-
geirsson námsstjóri, Helgi Jónasson
fræðslustjóri, Kári Arnórsson skóla-
stjóri, Laufey Eiríksdóttir skóla-
safnskennari og fulltrúi frá Sam-
bandi íslenskra sveitarfélaga.
Ráðstefnustjóri verður Hrólfur
Kjartansson deildarstjóri í mennta-
málaráðuneytinu.
Ráðstefnunni lýkur um kl. 16.00.
(Frcttatilkynning)
Skoðanakönnun SKÁÍS:
Flestir fylgjandi álveri við Eyjaíjörð
SAMKVÆMT skoðanakönnun sem SKÁÍAS vann fyrir Stöð 2 er meiri-
hluti landsmanna fylgjandi því að álver verði reist annars staðar en í
Straumsvík. Flestir eru fylgjandi því að reisa álver við EyjaQörð.
Um 700 _ manns tóku afstöðu í
könnun SKÁÍS. 70% þeirra tóku af-
stöðu með einhvetjum þeirra þriggja
staða sem helst hafa verið taldir
koma til greina: Dysnes við Eyja-
fjörð, Straumsvík eða Reyðarfjörð.
Af þeim sem afstöðu taka eru 41%
fylgjandi staðsetningu álvers við
Dysnes í Eyjafirði, 37% í Straumsvík
og 22% við Reyðarfjörð.
Ef litið er til afstöðu manna eftir
búsetu kemur mjög mismunandi af-
staða í Ijós. Af þeim sem vilja Eyja-
fjörð, eru 44,9% af landsbyggðinni,
36,2% úr Reykjavík og 18,4% af
Reykjanesi. Af þeim sem fylgjandi
eru Straumsvík eru 41,9% úr
Reykjavík, 33,9% af Reykjanesi og
22,4% af landsbyggðinni. Af þeim
sem vilja Reyðarfjörð eru 42,9% úr
Reykjavík, 39,3% af landsbyggðinni
og 18,8% af Reykjanesi.
í samtali sem Stöð 2 birti, sagði
Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra að niðurstöður könnunar-
innar kæmu honum ekki á óvart.
Með tilliti til hagsmuna þjóðarheild-
arinnar væri best að staðsetja álver
utan þéttbýlisins á Suðvesturlandi,
enda fylgdi því ekki mikill kostnaðar-
auki.