Morgunblaðið - 14.07.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 1990
19

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Umdeilt bann
þjóðminjaráðs
egar Danir afhentu íslend-
ingum handritin fyrir tæp-
um tveimur áratugum lá ljóst
fyrir, að hingað gætu þeir kom-
ið til rannsóknastarfa, sem
legðu stund á vísindi tengd þess-
um menningararfi okkar. Hand-
ritin eru varðveitt sem þjóðar-
dýrgripir og allt gert til að forða
því að tímans tönn vinni á þeim.
Sérstaka athygli vakti á dögun-
um að Elísabet II. Bretadrottn-
ing skyldi fá að handfjatla
skinnblöðin og var þar um al-
gjöra undantekningu að ræða.
Séu handrit send úr landi til
sýninga eins og gert er ef sér-
staklega mikið er í húfi, er
þeirra vandlega gætt. Þarna pr
um forgengileg verðmæti að
ræða en um leið ritaða staðfest-
ingu fyrir miklum afrekum for-
ferðra okkar og líklega_ sjálfa
forsenduna fyrir því að íslend-
ingar hafa varðveitt tungu sína.
Álmennt verður að líta þann-
ig á, að íslenska þjóðin sé stolt
af því, ef erlendir vísinda- og
fræðimenn leggja sig fram um
rannsóknir er tengjast fornbók-
menntunum eða menningararfi
hennar. Víða um lönd starfa
hinir ágætustu menn að slíkum
rannsóknum. Hefur ýmsum þótt
dapurlegt, að íslenskir aðilar
skuli ekki hafa fjármagn hand-
bært til að styrkja menn við
slík störf. Er ekki að efa, að
öllum þorra fólks þykir sjálfsagt
að vísindamenn er vilja stunda
hér þjóðfræði- eða fornleifa-
rannsóknir njóti eðlilegrar fyrir-
greiðslu, innlendir aðilar leggi
sig fremur fram um að greiða
götu þeirra en letja þá til rann-
sóknanna, enda sé fullnægt al-
mennum og sanngjörnum skil-
yrðum um samvinnu og meðferð
minja.
Fáum hefur verið ljóst, að
hér starfi fornleifanefnd eða
þjóðminjaráð, enda ný af nál-
inni. Samkvæmt þjóðminjalög-
um sem tóku gildi 1. janúar
síðastliðinn fer fimm manna
þjóðminjaráð með yfirstjórn
þjóðminjavörslu í landinu í um-
boði menntamálaráðuneytisins.
Fimm manna fornleifanefnd fer
hins vegar með yfirstjóm forn-
leifavörslu og fornleifarann-
sókna í landinu í umboði þjóð-
minjaráðs. Nú eru þessar tvær
nefndir komnar í hár saman.
Fornleifanefnd veitti Thomas
McGovern, bandarískum forn-
leifafræðingi, leyfi til að halda
hér áfram rannsóknum er tengj-
ast búsetu í landinu til forna,
en þjóðminjaráð bannaði
McGovern að stunda þessar
rannsóknir, „þar sem hann upp-
fyllir ekki þau skilyrði nefndar-
innar að þeir, sem fáist við ís-
lenskar fomminjar, verði að
kunna góð skil á íslenskri menn-
ingarsögu," eins og komist er
að orði í Morgunblaðsfrétt um
málið í gær.
Samkvæmt 22. grein þjóð-
minjalaga er það í verkahring
fornleifanefndar að veita út-
lendingum leyfi til fornleifa-
rannsókna hér. Stjórnandi stað-
eða tímabundinna rannsókna á
að hafa tilskilda menntun í forn-
leifafræði. í lögunum segir:
„Rannsóknir útlendinga skulu
vera undir yfírumsjón fornleifa-
deildar Þjóðminjasafns og forn-
leifavarðar viðkomandi svæðis.“
Guðmundur Ólafsson, deildar-
stjóri fornleifadeilar Þjóðminja-
safns íslands, á sæti í fornleifa-
nefnd og samþykkti þar að
McGovern fengi rannsóknaleyfi.
Hann segir í Morgunblaðinu í
gær: „Beinarannsóknir McGov-
erns eru mjög merkilegar og
þar sem þetta átti að verða
síðasta árið, sem hann stundaði
rannsóknir hér, finnst mér það
auðvitað mjög alvarlegt að
skera eigi á þær fyrirvaralaust."
Hvergi í þjóðminjalögum er
að finna það skilyrði um útlenda
menn eða aðra sem rannsaka
íslenskar fornminjar hér á landi,
að þeir „kunni góð skil á
íslenskri menningarsögu".
Þetta orðalag er mjög opið.
Stjórn Félags íslenskra fræða
hefur harðlega mótmælt þeim
viðhorfum sem koma fram hjá
þjóðminjaráði og telur eðilega
afleiðingu ákvörðunar ráðsins,
verði hún látin almennt gilda,
að vegabréfaskoðun yrði tekin
upp við dyr Árnastofnunar og
prófborð við hliðina þar sem
erlendir fræðimenn yrðu að
sanna færni sína í íslensku
máli og læsi á íslenska menn-
ingarsögu. Þetta er rétt ályktun
og með slíkum aðferðum yrðu
margir bestu fræðimenn á þessu
sviði útilokaðir frá Árnastofnun.
Framkvæmd hinna nýju þjóð-
minjalaga er að mótast. Þar
stendur skýrum stöfum að forn-
leifanefnd veiti rannsóknaleyfi
til útlendinga. Nefndin hefur
gert það í því tilvíki sem hér
um ræðir. Hvers vegna er mál-
inu skotið til þjóðminjaráðs? Af
hverju er ekki ákvörðun forn-
leifanefndar látin standa? Vilji
formenn þjóðminjaráðs og forn-
leifanefndar gera sig gildandi
innan stjórnkerfisins gera þeir
mistök með framgöngu sinni
gegn rannsóknum McGoverns.
Áfellisdómur yfir aðgerða-
leysi félagsmálaráðherra
eftir Geir H. Haarde
Nefnd á vegum félagsmálaráð-
herra skilaði fyrir skömmu áliti
varðandi fjárhagsstöðu Byggingar-
sjóðs ríkisins. Alit nefndarinnar er
í raun þungur áfellisdómur yfir að-
gerðaleysi núverandi félagsmála-
ráðherra í fjárhagsmálefnum bygg:
ingarsjóðsins allt frá árinu 1987. í
áliti nefndarinnar segir að „ekki sé
ráðlegt að víkjast lengur undan því
að koma jafnvægi á rekstur sjóðs-
ins“. Eigið fé sjóðsins, 15 milljarðar
króna, muni að óbreyttu verða horf-
ið um aldamót.
í upphafi greinargerðarinnar seg-
ir ennfremur: „Eins og kunnugt er
hefur verið búið þannig um hnútana
í fjárhagsmálefnum Byggingarsjóðs
ríkisins á undanfömum árum að
fjárhagsstöðu sjóðsins er stefnt í
voða ef ekkert verður að gert.“
Þá segir réttilega í nefndarálitinu
að leiðir til að laga rekstrarstöðu
sjóðsins séu tvær. Annars vegar að
tryggja sjóðnum árlegt framlag úr
ríkissjóði til að mæta rekstrarhalla
og hins vegar að hækka vexti á
útlánum hans. Allt frá sumri 1987
hefur blasað við að hvort tveggja
þyrfti að gera. Viðbrögð félagsmála-
ráðherra og ríkisstjórnanna sem
setið hafa frá 1988 hafa aftur á
móti verið kákið eitt. Streist hefur
verið af öllum mætti gegn óhjá-
kvæmilegum (en jafnframt auðvitað
óvinsælum) vaxtahækkunum og
ríkisframlagið verið lækkað í einn
tuttugasta af því sem það áður var.
Því er svo komið sem komið er.
Sætir furðu að sami maður og
gegndi embætti forsætisráðherra
þegar stjórnvöld sömdu við aðila
vinnumarkaðarins snemma árs
1986 um að koma núverandi lána-
kerfi á laggirnar skuli tróna yfir
ríkisstjórn sem ábyrgð ber á þessu
ástandi. Metnaður hans virðist
fremur beinast að því að halda lán-
lausri ríkisstjórn saman en að
standa við gefin fyrirheit.
Óeðlileg vaxtaákvörðun
Félagsmálaráðherra hummaði
fram af sér í tvö og hálft ár að
leggja til að útlánsvöxtum Bygging-
arsjóðs ríkisins yrði breytt. í desem-
ber sl. var síðan tekin sú endemis
ákvörðun að hækka aðeins vexti af
nýjum lánum. Sú ákvörðun fær ekki
staðist enda leggur nefnd ráðher-
rans nú til að frá henni verði fallið
og vextir hækkaðir jafnt á öllum
lánum frá 1984 þannig að sams
konar lán úr sjóðnum beri sömu
vexti óháð lántökudegi. (Um það
efni fluttum við Alexander Stefáns-
son og fleiri þingmenn reyndar
frumvarp á liðnum vetri til að freista
þess að hnekkja hinni dæmafáu
ákvörðun frá í desember en því
frumvarpi var vísað frá að frum-
kvæði félagsmálaráðherra.)
Tillaga nefndarinnar er í sam-
ræmi við yfífrlýsingu stjórnarflokk-
anna þegar húsbréfakerfínu var
skáskotið gegnum Alþingi vorið
1989 þess efnis að framvegis skyldi
vaxtamunur milli inn- og útlána
byggingarsjóðsins vera á bilinu
0,5-1%. Við þá yfírlýsingu hefur
auðvitað ekki verið staðið og er
vaxtamunurinn nú nær 1,5% á nýj-
um lánum en rúm 2% af öllum eign-
um og skuldum sjóðsins. Afleiðing-
arnar fyrir fjárhag hans eru síðan
þær sem nefndin bendir á.
Félagshyggjufurstarnir í ríkis-
stjórninni og stuðningslið þeirra á
Alþingi hefur svo til viðbóðar ekki
látið sig muna um að lækka fram-
lagið til Byggingarsjóðs ríkisins á
fjárlögum úr rúmum milljarði króna
á arunum 1987 og 1988 í heilar 50
milljónir í fyrra og 100 milljónir í ár.
Staðreyndin er því sú að vandi
Byggingarsjóðs ríkisins hefur
magnast frá árinu 1987 vegna þess
að félagsmálaráðherra hefur veigr-
að sér við að taka raunhæfar
ákvarðanir til að styrkja fjárhags-
stöðu hans. Þess vegna er ekki að
undra þótt nefnd sem rannsakar
fjárhag sjóðsins komist að þeirri
niðurstöðu að nú verði ekki lengur
undan því vikist að koma jafnvægi
á rekstur hans.
Ásetningur ráöherra
allan tímann?
I niðurstöðum nefndarinnar kem-
ur fram að unnt sé að koma jafn-
vægi á fjárhagsstöðuna með því
annaðhvort að hækka vexti í 5% á
þeim lánum sem veitt hafa verið frá
1984 eða veita árlega 1-2 milljörð-
um króna úr ríkissjóði næstu tíu
árin eða svo. Það liggur í hlutarins
eðli að eitthvert samspil af hvoru
tveggja gerir sama gagn. Raunar
segir nefndin að hækkun vaxta eldri
lána í 4,5% ásamt 4-600 milljóna
króna ríkisframlagi til ársins 2003
muni nægja til að koma á jafnvægi
og frá þeim tíma verði ekki þörf
ríkisframlaga.
Þessir útreikningar bera og með
sér að væri vaxtamunur hjá bygg-
ingarsjóðnum á bilinu 0,5-1% eins
og upphaflega var ætlunin og eins
og stjómarflokkarnir lýstu yfír vorið
1989 að væri ásetningur þeirra
þyrfti tiltölulega lítið ríkisframlag
til að koma á næstu árum. Þá full-
yrða reiknimeistarar félagsmálaráð-
herra að fólk með lægri tekjur fái
vaxtahækkun bætta að fullu í gegn-
um vaxtabótakerfíð.
Lánakerfíð frá 1986 hafði aðeins
verið starfrækt í 10 mánuði þegar
núverandi ráðherra félagsmála tók
við embætti. Engu er líkara en
ásetningur ráðherrans hafi allan
tímann verið sá að gera ekkert til
að styrkja fjárhagsstöðu sjóðsins til
þess að geta nú þremur árum síðar
lagt til að kerfíð yrði lagt niður á
þeim grundvelli að það væri að gera
byggingarsjóðinn gjaldþrota. Því
þurfí annaðhvort að vísa öllum hús-
byggjendum og íbúðarkaupendum í
húsbréfakerfíð, þar sem ávöxtunar-
krafa er tæp 7%, eða í hið svokall-
aða félagslega kerfí og þá helst fé-
lagslegar leiguíbúðir. En það virðist
einmitt helsta hugðarefni ráðher-
rans að beina sem flestum inn í slíkt
leiguhúsnæði. Ogþótt húsbréfakerf-
ið henti mörgum vel og þá einkum
þeim sem efni hafa á að standa
undir fullum markaðsvöxtum er
ljóst að þrátt fyrir einhveijar vaxta-
bætur (sem skerðast hratt með vax-
andi tekjum og eignum) stendur
stór hópur fólks illa eða ekki undir
húsbréfaláni til 25 ára. Skiljanlegt
er að slíkir aðilar vilji frekar bíða
eftir hefðbundnu láni til 40 ára eí
Geir H. Haarde
þess er kostur.
Full ástæða er til þess að spyija
hver staða sjóðsins væri nú ef fé-
lagsmálaráðherra hefði gripið til
nauðsynlegra aðgerða strax og ljóst
varð hvert stefndi. Hvað hefur fjár-
hagsvandi Byggingarsjóðs ríkisins
aukist mikið vegna aðgerðaleysis
ráðherrans í þessu efni sl. þijú ár?
Raunar er einnig ástæða til að kreíj-
ast opinberra upplýsinga um fjár-
hagsstöðu byggingarsjóðs verka-
manna en lögum um hann var ger-
breytt í vor án þess að gerð væri
viðhlítandi grein fyrir fjárhagsstöðu
hans. Ég hef ástæðu til að ætla að
þar sé staðan síst betri en hjá Bygg-
ingarsjóði ríkisins og gjaldþrot yfir-
vofandi eftir tiltölulega fá ár.
Á að koma aftan að fólki?
Auðvitað hafa ýmsir ágallar kom-
ið í ljós á húsnæðislánakerfinu frá
1986. Auðvitað er ekki stætt á því
að niðurgreiða lánsfé til þorra lands-
manna í gegnum húsnæðislánakerf-
ið þótt eðlilegt sé að veita þeim
opinbera fyrirgreiðslu sem eru að
koma sér upp þaki yfir höfuðið í
fyrsta sinn. Á slíkri fyrirgreiðslu
hefur hin mikilvæga séreignar-
stefna í landinu byggst. Fyrir þeirri
stefnu hefur Sjálfstæðisflokkurinn
öðrum fremur beitt sér og mun ekki
frá hvika. Öllum nema forhertustu
sameignarsinnum er ljóst hve gífur-
legt atriði það er fyrir efnahagslegt
sjálfstæði einstaklinga og fjöl-
skyldna að búa í eigin húsnæði. Það
er hins vegar efnahagslegt álitamál
hvórt skynsamlegt sé að veija svo
stórum hluta af ráðstöfunarfé lífeyr-
issjóðanna og þar með sparnaði í
iandinu til húsbygginga sem kerfið
gerir ráð fyrir. Þessi atriði og mörg
fieiri þarf að skoða af fyllstu alvöru
þegar framtíðarstefnan er mörkuð
og afstaða tekin til hlutverks lána-
kerfisins frá 1986.
En það er brigð við aðila vinnu-
markaðarins og þá sem sótt hafa
um lán í kerfinu sem um var samið
1986 að ætla að loka því á auga-
bragði sökum þess að ráðherra
þessa málaflokks hefur trassað að
beita sér fyrir viðhlítandi ráðstöfun-
um til að tryggja fjárhagsstöðu
Byggingarsjóðs ríkisins.
Húsnæðismálastjóm sendi þing-
flokkum fyrir skömmu bréf vegna
íjárhagsáætlunarbyggingarsjóðsins
fyrir næsta ár. Það bréf er nánast
neyðaróp vegna ástandsins í fjár-
málum sjóðsins. En þar segir rétti-
lega eftirfarandi: „Þá skal bent á
það að þegar húsbréfakerfið hóf
göngu sína var hinu almenna lána-
kerfí ekki lokað. Stjórnvöld eru því
að koma aftan að þeim umsækjend-
um, sem ekki vilja fara í húsbréfa-
kerfíð og telja sig eiga rétt á lánum
úr almenna kerfínu, ef ekki verður
hægt að gefa út frekari lánsloforð.“
Ekki kemur fram í áliti „nefndar
til athugunar á fjárhagsstöðu Bygg-
ingarsjóðs ríkisins" hveijir í henni
sátu eða hvort einhveijir úr Hús-
næðismálastjóm áttu þar sæti.
Nefndin sýnir fram á í áliti sínu að
með samspili vaxtahækkunar og
ríkisframlags megi koma kerfínu frá
1986 á réttan kjöl og tryggja áfram-
haldandi lánastarfsemi úr því ef vilji
er til þess. Megintillaga nefndarinn-
ar er engu að síður sú að kerfinu
skuli lokað og þannig komið aftan
að því fólki sem á grundvelli gild-
andi reglna á rétt á lánsloforðum.
Af fréttum má ráða að hugur félags-
málaráðherra standi til hins sama.
Ekki kæmi á óvart þótt ríkisstjórnin
öll léti sig ekki muna um að bæta
slíkri framkomu ofan á sín fyrri
verk.
Höfundur er einn af
alþingismönnum
Sjálfstæðisflokksins í Reykjnvík.
Lenin lifi!
eíiir Birgi ísleif
Gunnarsson
Eftir miðstjórnarfund Alþýðu-
bandalagsins er ljóst að engin
vandamál hafa verið leyst þar inn-
andyra og öll ágreiningsmál
geymd til síðara uppgjörs. Sumir
hafa látið að því liggja að vandi
Alþýðubandalagsins sé fyrst og
fremst ágreiningur milli flokks-
manna í Reykjavík og að lands-
byggðarmenn séu ein órofa fylk-
ing sem bíði þess eins að Reyk-
víkingarnir leysi sín vandamál.
Þetta er auðvitað mikil einföldun
á staðreyndum.
Djúpstæður ágreiningur
Ágreiningurinn í Alþýðubanda-
laginu er djúpstæður málefnaleg-
ur ágreiningur sem teygir sig um
allt land. Eftir hrun sósíalismans
í Austur-Evrópu hafa hinir sann-
trúuðu sósíalistar, sem í reynd
hafa litið á þessi ríki sem fyrir-
mynd, verið ráðvilltir og ekki
treyst sér til að gera upp fortíð
sína. Þetta tómarúm hafa tæki-
færissinnar, eins og Ólafur Ragn-
ar, gripið og hrifsað til sín völdin
fyrir stjörfum augunum á gömlu
sósíalistunum. Hinir síðarnefndu
þora ekki í uppgjör og eiga ráð-
herrastólarnir vafalaust þátt í
því. Þeim stólum má ekki hætta
fyrir nokkurn mun.
Eitt lítið dæmi hve gjáin er
breið á milli hópa er síðasta tölu-
blað af tímaritinu „Rétti“. Undir-
titill er „tímarit um þjóðfélags-
mál“ en þetta rit er nú fyrst og
fremst málgagn gömlu sósíalist-
anna. Útgefandi er skráður gamla
kempan Einar Olgeirsson og í rit-
stjórn og ritnefnd eru ýmis þekkt
nöfn úr flokkseigandafélagi Al-
þýðubandalagsins eins og Álfheið-
ur Ingadóttir, Gerður Óskarsdótt-
ir, (ráðgjafi Svavars Gestssonar í
menntamálaráðuneytinu) og
Svavar Gestsson.
Efni ritsins segir sína sögu
Efnisyfirlit síðasta tölublaðs
segir sína sögu. Leiðari ritsins
fjallar um þróunina í Suður
Áfríku, en síðar ritar Svavar Gest-
son grein sem nefnist „Forsendur
nýrrar stjórnmálasamstöðu".
Þetta er augljóslega aðalgrein
þessa tölublaðs. Þar er reynt að
tjasla saman stefnu Alþýðubanda-
lagsins eftir hrunið í Áustur-Evr-
ópu. Þar má lesa dýrðarsetningar
eins og þessa: „Veruleikinn hefur
fært okkur heim sanninn um það
að allt sem við höfum verið að
segja um utanríkismálin er komið
í ljós.“
Næst kemur grein tveggja só-
síalista um kosningarnar í Nic-
araqua — byltingu á krossgötum.
Þar er harmað að Daníel Ortega
skuli hafa beðið lægri hlut í kosn-
ingum þar i landi og að Sandinist-
ar skuli ekki hafa komið betur
út. Jón Guðnason sagnfræðingur
ritar um bók Þorleifs Friðriksson
um „undirheima íslenskra stjórn-
mála“, en þar er fjallað um mál-
efni Alþýðuflokksins 1953-56,
þegar Hannibal Valdimarsson var
formaður flokksins.
Lenin dreginn fram
Svo tekur Lenin gamli við. Nú
þarf aldeilis að taka á honum
stóra sínum og sannfæra íslend-
inga um hvað gera þurfi í þjóðfé-
lagsmálum. Ottó Másson hefur
þýtt tvo texta eftir Lenin og ritar
pistil um þessar tvær greinar.
Niðurstaðan er svohljóðandi: „En
það er mikilvægt að svara áróð-
ursherferð auðvaldsins. Nú þegar
kreppa ríður yfír auðvaldsheim-
inn, kreppa sem þegar er að sliga
lönd „þriðja heimsins" svonefnda
(eins og það sé einhver annar
heimur) á verkafólk og vinnandi
alþýða aðeins eitt var, eina leið
til að veijast æ heiftúðlegri árás-
um auðvaldsins og þessi leið er
sósíalisminn. Spurningin stendur
ekki einu sini um það hvort sósíal-
isminn sé raunsæ leið: Hann er
eina leiðin. Og hvaða raunsæi er
það að trúa á auðvaldsskipulagið,
þjóðfélag arðráns, kúgunar á van-
þróuðum löndum, kynjamisréttis,
kynþáttahaturs, gegndarlausrar
auðæfasóunar, umhverfiseitrunar
og hugareitrunar?"
Eftir þennan boðskap eru svo
birtar greinarnar tvær eftir Lenin
og eiga þær væntanlega að vera
Birgir ísleifur Gunnarsson
„Þessi efiiistök í tíma-
ritinu „Rétti“ sem m.a.
Svavar Gestsson
stjórnar bera glöggt
vitni um að sósíalistar
í Alþýðubandalaginu
hafa ekkert lært. Nú
er um að gera að pred-
ika skoðanir Lenins
ómengaðar fyrir Is-
lendinga.“
ljós út úr myrkrinu fyrir íslend-
inga. Þessi efnistök í tímaritinu
„Rétti“ sem m.a. Svavar Gestsson
stjórnar bera glöggt vitni um að
sósíalistar í Alþýðubandalaginu
hafa ekkert lært. Nú er um að
gera að predika skoðanir Lenins
ómengaðar fyrir íslendinga. Þeg-
ar þjóðir Austur-Evrópu eru að
varpa af sér því þjóðfélagi sem
Lenin mótaði öðrum fremur, þá
skulum við ekki láta deigann síga.
Lesum Lenin og tileinkum okkur
kenningar hans. Svo segja menn
að ágreiningurinn í Alþýðubanda-
laginu sé um form en ekki efni.
Höfundur er alþingismaður
SjálfstæðisHokks fyrir
Reykja víkurkjördæmi.
Byggium álver á Keilisnesi
eftirKarl Steinar
Guðnason
Nú þegar ítarlegar athuganir
hafa leitt í ljós að bygging nýs ál-
vers er hagkvæmust á Keilisnesi
hefur umræðan um staðsetningu
færst í nýjan farveg. Fram hafa
komið einstaklingar, einkum stjórn-
málamenn, sem haft hafa í hótunum
fái þeir ekki álver á sínar heimaslóð-
ir. Þeir beita fyrir sig byggðastefnu
og setja fram rangar eða mjög óná-
kvæmar fullyrðingar.
Ranglát kjördæmaskipan
Ekki er vafí á því að Atlantal mun
vilja staðsetja fyrirhugað álver þar
sem það er hagkvæmast og gefur
mestan arð. Það er því að mínu
mati óhugsandi annað en þeir vilji
byggja álverið á Keilinesi.
Það er hinsvegar allsendis óvíst
hvort eigendur álversins eða þá heil-
brigð skynsemi fái ráðið staðsetn-
ingu. Alþingi verður að samþykkja
staðsetninguna. íbúar Reykjaness
eiga þar undir högg að sækja vegna
ranglátrar kjördæmaskipunar. Þeir,
ásamt Reykvíkingum, hafa ekki
sama atkvæðisrétt og aðrir landsbú-
ar. í dag er ég mjög áhyggjufullur
vegna þess að á Alþingi fínnast
menn, sem fremur vilja ekkert álver
og enga uppbyggingu stóriðju, en
að það verði staðsett á Reykjanesi.
Margir ráðherrar hafa látið í Ijós að
þeir vilji staðsetningu álvers annars
staðar en hér syðra. 10 þingmenn
Sjálfstæðisflokksins fluttu þings-
ályktun á síðasta þingi um að stað-
setja það fyrir norðan eða austan.
Svo virðist að aðeins 2-3 þingmenn
Framsóknarflokksins geti samþykkt
staðsetningu á Keilisnesi, hinir á
móti. í Alþýðubandalaginu mun það
ríkjandi skoðun að staðsetja eigi það
annars staðar en hér syðra. í Al-
þýðuflokknum eru ennþá skiptar
skoðanir. Kvennalistinn er á móti
álveri. Samkvæmt þessu er varla
þingmeirihluti fyrir því að staðsetja
nýtt álver þar sem það er hagkvæm-
ast, þ.e. á Keilisnesi.
Á ríkissjóður að borga? .
Atlantalhópurinn mun vafalaust
segja að ekkert sé því til fyrirstöðu
að staðsetja álverið annars staðar
en á Keilisnesi samþykki Alþingi
það. Þeir munu jafnframt gera þá
kröfu að Islendingar greiði þann
kostnað sem af því hlýst. Sá kostn-
aður gæti numið 2-2,5 milljörðum
króna að minnast kosti. Ástæða er
til að spyija: Er réttlætanlegt vegna
rómantískrar byggðastefnu að mis-
nota skattfé landsmanna á þann
hátt? Auðvitað er það fráleitt. Það
verður að koma í veg fyrir slíka
misnotkun á almannafé.
Samskipti við verkalýðsfélög
Margir staðir hafa verið skoðaðir
með staðarval í huga. Meðal annars
var aðstaðan í Straumsvík skoðuð
gaumgæfilega. Nú hefur Atlantal-
hópurinn afskrifað þann möguleika.
Ekki er ólíklegt að andstæðingar
Reyknesinga hafi hvíslað óhróðri og
rógi um hafnfirskt verkafólk. Sagt
verkalýðsfélögin þar óalandi og
ófeijandi, því væri óhugsandi að
þeir fengju nokkurn vinnufrið.
Ég dreg þessa ályktun af því sl.
þriðjudagskvöld sagði iðnþróunar-
fulltrúi Eyjafjarðar í sjórivarpinu að
verkalýðsfélögin fyrir norðan verði
heppilegri samningsaðili og þá vænt-
anlega betri en þeir sem semja
þyrfti við, verði álverið byggt á Keil-
isnesi.
Kannske veit maðurinn ekki að
verkalýðsfélögin á Suðurnesjum
verða samningsaðilar við atvinnu-
rekendur á Keilisnesi. Þau hafa
langa og farsæla reynslu af viðskipt-
um sínum við útlendinga. Verkalýðs-
félögin hafa vissulega haldið á rétti
félagsmanna sinna, en óbilgirni og
ábyrgðarleysi hefur aldrei ráðið ferð-
inni.
Hvað manninum kemur til með
þessari fullyrðingu er óskiljanlegt.
Rétt er að geta þess að þau verka-
lýðsfélög á Suðurnesjum, sem koma
til með að semja við álversmenn,
hafa þegar gert samkomulag um
fyrirkomulag samningagerðar og
kynnt það fulltrúum Atlantals. Hafa
þeir metið það samkomulag sem
mjög jákvætt framlag.
Karl Steinar Guðnason
Atvinnuleysi
í röksemdum norðanmanna er oft
vitnað í atvinnuleysistölur til að
rökstyðja nauðsyn þess að byggja
álverið þar. Þá er því alveg sleppt
að hér syðra er viðvarandi atvinnu-
leysi. Atvinnuleysi er mikið böl, hvar
sem er. Samkvæmt upplýsingum
Vinnumálaskrifstofu félagsmála-
ráðuneytisins um atvinnuleysi í júní
sl. voru 133 atvinnulausir á Suður-
nesjum. Á höfuðborgarsvæðinu, en
þar mun fólk áreiðanlega sækja eft-
ir störfum í nýju álveri, voru 1.027

Suöurland
1.543
tonn
-20.628
tonn
Reykjanes
Kvótatitfærslur
tnilli landshluta
með skipasölum
1984-1988
Vesturiand i
-507
tonnl
| Vestfirðir I 275 1 tonn
Norðurland 8.433
vestra tonn

Norðurland 12.347
eystra tonn
Austurland
Mbuaöi
Atvinnan, lífsbjörgin hefúr flust frá Reyknesingum og norður. Er
ekki nóg komið?
atvinnulausir eða samtals 1.160
manns. Á sama tíma voru 452 at-
vinnulausir á öllu Norðurlandi (vest-
ur og austur) og 127 á öllu Austurl-
andi.
Þessar tölur sýna svart á hvítu
að atvinnuleysi er mest hér syðra.
Hvers á það fólk að gjalda? Dettur
mönnum í hug að fólkið hér syðra
sé öðruvísi atvinnulaust en fólkið
fyrir norðan eða austan?
Hvað er byggðastefna?
Mikið er fjargviðrast út af röskun
byggða landsins. Auðvitað eru
snöggar breytingar í byggðaþróun
óæskilegar. Hinsvegar eru takmörk
fyrir því hve langt má ganga á fjára-
ustri til að koma í veg fyrir röskun
byggðar. Síðustu árin eða frá því
kvótakerfið var tekið upp hefur
gífurleg röskun átt sér stað. Reyk-
nesingar, einkum Suðurnesjamenn,
hafa mjög orðið fyrir barðinu á þess-
um breytingum. Samdráttur í sjáv-
arútvegi og fiskvinnslu á Suðurnesj-
um er svo alvarlegur að óþolahdi er.
Atvinnuleysi og rýrnandi tekju-
möguleikar á svæðinu er einkum því
að kenna að kvótinn hefur flust norð-
ur. Atvinnan og lífsbjörgin hefur
verið tekin frá fólkinu. Á meðfylgj-
andi súluriti sést greinilega hver
þróunin hefur verið. Það er athyglis-
vert að nú á að höggva í sama kné-
runn. Það má aldrei takast. Ástæða
er til að spyija: Er það byggðastefna
að gera fólkið á Reykjanesi atvinnu-
laust?
Stöðvun ráðninga
Varnarliðið hefur verið stór at-
vinnurekandi á Suðurnesjum. Þar
hafa rúmlega þúsund manns starf-
að, auk þeirra hundruða, sem starfað
hafa hjá verktakafyrirtækjunum,
sem vinna fyrir varnarliðið.
Undanfarin ár hefur verið hægt
að stóla á þessa atvinnumöguleika.
Nú eftir að breytingar fóru að ger-
ast í Austur-Evrópu og með sundr-
ungu Varsjárbandalagsins hafa
breytingar í starfsmannahaldi varn-
arliðsins gert vart við sig.
Þann 22. janúar sl. voru nýráðn-
ingar hjá varnarliðinu stöðvaðar
nema í undantekningartilfellum. Sú
tilskipun gildir fyrir allar herstöðvar
Bandaríkjamanna erlendis. Slíkar
tilskipanir hafa reyndar oft komið
áður. Alltaf hefurtekist að fá undan-
þágu. Nú hefur það ekki tekist.
Verkalýðsfélagið hefur unnið ötul-
lega að því að fá ráðningarbanninu*^
aflétt. Éinnig hefur utanríkisráð-
herra og sendiherra Bandaríkjanna
hér á landi beitt sér í þessu máli.
Árangur hefur enginn orðið. Svör
ráðamanna í Bandaríkjunum benda
hinsvegar til þess að enn meiri sam-
dráttur á starfsmannahaldi muni
eiga sér stað og er vísað til batn-
andi friðarhorfa. Nú er ástæða til
að spyija þá sem leggjast gegn ál-
veri á Keilisnesi: Hvað á að verða
um það fólk, sem hjá varnarliðinu
og verktakafyrirtækjum starfar? Á
að fórna því á altari byggðastefn-
unnar?
Uppbygging stóriðju ^
Það er ljóst að í fjölda ára hefur
ríkt stöðnun í uppbyggingu stóriðju
og nýtingu fallvatna á íslandi. Það
er fyrst nú eftir að Jón Sigurðsson
varð iðnaðarráðherra að hreyfing
komst á málin. Hann og samstarfs-
menn hans hafa unnið þrekvirki í
þessum málum. Það væri hinsvegar
mikið óhappaverk, ef Atlantal verður
þvingað til að staðsetja álverið ann-
ars staðar en það er hagkvæmast.
Það kostar ekki aðeins stórfé heldur
er það líka gagnstætt þjóðarhags-
munum.
Ég hvet Reyknesinga til að láta
í sér heyra um staðsetningu álvers-
ins. Síbylja þrýstihópa, sem beita
röngum og ónákvæmum fullyrðing-
um, má ekki yfirgnæfa umræðuna.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Alþýðuflokk í
Reykjaneskjördæmi.