Morgunblaðið - 21.08.1990, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. ÁGÚST 1990
Nýtum orku frá Fljóts-
dalsvirkjun á Austurlandi
eftir Hrafnkel
A. Jónsson
Það er komið á annan áratug síðan
sveitarstjórnarmenn á Eskifírði og
Reyðarfirði hittust og ályktuðu um
nauðsyn þess að tengja saman bygg-
ingu orkuvers og iðjuvers.
Á þeim árum var veruleg andstaða
ríkjandi við uppbygginu stóriðju og
það að vilja að erlendir aðilar ættu
meirihluta í slíkum fyrirtækjum jafn-
gildi landráðum. Þessi viðhorf hafa
breyst svo í tímans rás, að í dag
hefur forystumönnum þjóðarinnar
tekist að etja saman fólki úr öllum
landshlutum og úr öllum stjórnmála-
flokkum í einn allshetjarslag um
nýtt álver.
Hvernig má það vera að slíkt og
þvílíkt geti gerst? Jú, ástæðan er
einföld. Framtíðin liggur að verulegu
leyti í nýtingu orkunnar og augljóst
mál að þeir sem ná því að hjá þeim
verði byggður upp orkufrekur iðnað-
ur, þeir hafa lagt grunn að framtíð
viðkomandi byggðarlaga.
Af þessari ástæðu verða Austfirð-
ingar að beijast til þrautar um bygg-
ingu álvers við Reyðarfjörð. Takist
að fá álverið staðsett við Reyðaríjörð
þá hefur tekist að treysta byggð á
Austurlandi til framtíðar. Ef ekki þá
munu Austfirðingar þurfa að mæta
enn stórfelldari byggðarröskun í
fjórðungnum á næstu árum og var
þó ekki á þá óheillaþróun bætandi.
Þar breytir engu þótt Fljótsdals-
virkjun verði byggð. Bygging hennar
mun að vísu valda tímabundinni
þenslu í 3 til 4 ár en jafnvíst, að
orkan yrði nýtt í öðrum landshlutum
og fjórðungurinn í raun fátækari
eftir.
Á meðan við eigum ónotaða orku
fallvatnanna þá eigum við innistæðu
sem getur notast Austfirðingum til
atvinnuuppbyggingar. Um leið og
þessi orka hefur verið virkjuð og flutt
til nýtingar annað þá rýrna mögu-
leikar til varanlegrar atvinnuupp-
byggingar í ijórðungnum.
Er álver eftirsóknarvert?
En er þetta ekki of stórt? Veldur
þetta ekki óskaplegri mengun? Eyði-
leggur þetta ekki atvinnulífið sem
er fyrir á þessum stöðum?
Þessara spuminga og ýmissa fleiri
hafa menn spurt. Eg' hef viljað vera
gætinn í þessum málum, ekki síst
eftir að hafa upplifað kísilmálm-
ævintýrið og þau brigð og þau von-
brigði sem það olli mönnum. Eg hefi
glímt við spumingarnar hér að ofan
og svara þeim fyrir sjálfan mig og
ætla að gera hér stuttlega grein fyr-
ir þeim niðurstöðum sem ég hefi
komist að.
Er þetta ekki of stórt? Sveitar-
stjórnarmenn á svæðinu hafa glímt
við þessa spurningu með tilliti til
getu sveitarfélaganna til að veita þá
þjónustu sem krafist er og miðað við
þá íbúafjölgun sem af byggingu ál-
vers leiddi.
Mín niðurstaða er á þá leið að
þótt fjölgun íbúanna muni valda
sveitarfélögunum ýmsum vandræð-
um og þótt ýmis félagsleg vandamál
fylgi vafalaust þá eru þau þannig
að hægt er að leysa þau, hitt ef
byggðarlögin visna upp, ef fólkinu
fækkar jafnt og þétt, ef ekki verður
nein þróun í atvinnulífi á svæðinu,
þá stöndum við frammi fyrir miklu
erfiðari vandamálum en þeim sem
fylgja álverinu.
Veldur álverið ekki óskaplegri
mengun? Það veldur mengun af ein-
hverri stærðargráðu, um það skulum
við ekki fara í grafgötur, en er þessi
mengun líkleg til að valda vanda sem
ekki er viðráðanlegur? Eg geri ráð
fyrir að það gildi einu hvar verk-
smiðjan verður byggð, alls staðar
verða gerðar ströngustu kröfur um
mengunarvarnir. Staðhættir við
Reyðarfjörð kunna að vera þannig
að þar geta orðið einhver umhverfis-
spjöll.
En eigum við val? Eg held, að ef
við viljum vera raunsæ þá verðum
við að viðurkenna að einhver röskun
á umhverfi fylgir búsetu, skaðsemi
af hennar völdum reynum við að
hafa í lágmarki, það gildir jafnt um
Hrafnkell A. Jónsson
„Bygging fyrirtækis í
orkufrekum iðnaði við
Reyðarijörð er stærsta
átakið sem í dag er
hægt að gera í byggða-
málum.“
álver og aðra iðju. Ég hefi gert upp
hug minn hvað þetta verðar. Ég veit
af mengunarhættunni og tel að þar
þurfi menn að vera á varðbergi, en
ég vil að álver verði byggt við Reyð-
arljörð þrátt fyrir nokkra hættu á
mengun.
En eyðileggur bygging álvers þá
ekki það atvinnulíf sem fyrir er, fisk-
vinnslu og útgerð? Vissulega eiga
þessar atvinnugreinar undir högg að
sækja í dag, þrátt fyrir að þær sitji
nær einar að vinnuafli á svæðinu,
en ég er bjartsýnn. Ég trúi því, að
í þessum undirstöðugreinum búi
miklir aðlögunarhæfileikar.
Ég hefi trú á því, að vaxandi sam-
keppni um vinnuafl, þegar þessar
greinar hætta að standa alfarið und-
ir atvinnulífi byggðarlaganna, þá
opnist jafnframt möguleikar á
hagræðingu, sem vafalaust mun
fækka störfum í þessum greinum.
En fækkun starfa í fiskvinnslu
skiptir auðvitað ekki jafn miklu máli
ef til staðar er fyrirtæki á borð við
álver. Þá er fiskvinnslan laus undan
því oki sem hvílir á greininni í dag
að geta ekki nema að takmörkuðu
leyti tekið mið af arðsemissjónarmið-
um vegna atvinnusjónarmiða. Égtrúi
því, að bygging álvers geti orðið til
þess að á þessu svæði verði til traust-
ari fyrirtæki í fiskvinnslu en við bú-
um við í dag.
Staðsetning stóriðju við
Reyðarfjörð er prófsteinn
á byggðastefnu
Eins og ég gat um í upphafi þá
er umræðan um byggingu orkufreks
iðnaðar við Reyðarfjörð orðin meira
en áratugar gömul. Ástæðan fyrir
því að Reyðarfjörður er svona sterk-
lega inni í umræðunni þegar stóriðju
ber á góma er augljós. Þar eru ein-
faldlega fyrir hendi aðstæður sem
gera staðinn ákjósanlegan fyrir
svona fyrirtæki.
En hvers vegna er ekki löngu
búið að reisa á Reyðarfirði fyrirtæki
í orkufrekum iðnaði? Ég hefi ekkert
einfalt svar, en þykir þó augljóst að
áhrifamikil öfl í þjóðfélaginu vinna
harkalega á móti okkar hagsmunum
og ég fullyrði að það er ekki af
umhyggju fyrir þjóðarhagsmunm.
Mér þykir líklegra að staðsetning við
Reyðarfjörð vaidi erfiðleikum fyrir
þessa aðila sem hafa sínar höfuð-
stöðvar í Reykjavík, að græða nógu
mikið á álveri við Reyðarfjörð.
Ég er ekki á móti því að duglegir
aðilar hagnist eðlilega, en ég krefst
þess að þeir möguleikar séu ekki ein-
göngu bundnir við suðvesturhornið.
Bygging fyrirtækis í orkufrekum iðn-
aði við Reyðarfjörð er stærsta átakið
sem í dag er hægt að gera í byggða-
málum. Þetta er jafnframt prófsteinn
á vilja stjórnmálamanna til að fram-
kvæma byggðastefnu. Bregðist þeir
í þessu máli þá er óþarfi fyrir þá að
flasa mikið um byggðamál. Þá er
augljóst eð ekki er fyrir hendi
pólitískur vilji til jöfnunar byggðar í
landinu.
Síðustu vikurnar hefur af full-
trúum Suðurnesjamanna verið end-
urtekin hvað eftir annað fullyrðing
um, að bygging álvers utan Suður-
nesja myndi kosta íslenska skatt-
borgara milljarða króna, tala millj-
arðanna hefur verið nokkuð á reiki,
frá 2,5 og upp í 6, enda virðist ekki
vefjast fyrir þessum heiðursmönnum
einn og einn milljarður aðeins ef tekst
að endurtaka þetta bull það oft, að
þjóðin fari að trúa. Engin haldbær
rök hafa fylgt þessum staðhæfing-
um. Þar til rök liggja fyrir er ekki
hægt að líta á fullyrðingar Suður-
nesjamanna öðruvísi en sem blekk-
ingar.
Hinsvegar hefur enginn tekið sér
fyrir hendur að reikna út tap þjóðfé-
lagsins, ef álver verður byggt á suð-
vesturhorni landsins með tilheyrandi
búseturöskun. Hver vill slá á tapið í
ijárfestingum einstaklinga og opin-
berra aðila sem liggja eftir verð-
lausar þegar íbúarnir verða fluttir
„suður“, hver vill reikna út tap sveit-
arfélaga sém verða með síauknum
kostnaði að halda gangandi lögbund-
inni þjónustu í minnkandi byggðar-
lögunm og síðast en ekki síst, treyst-
ir einhver sér til að reikna út tap
þjóðar sem hverfur og breytist í
borgríki?
Austfirðingar hafa farið sér hægt
í umræðunni um staðsetningu álvers,
ef til vill vegna biturrar reynslu af
umræðu og undirbúningi að kísil-
málmverksmiðju, en sú umræða stóð
eðlilegri atvinnuþróun á Austurlandi
fyrir þrifum um nær áratugar skeið.
Sú saga má ekki endurtaka sig, það
skiptir verulegu máli, að ríkisstjómin
taki sem fyrst ákvörðun um staðsetn-
ingu álvers og eyði þar með óvissu
í málinu. Hvað sem líður fullyrðing-
um um ákvörðunarrétt útlendra ál-
fursta í þéssu lífshagsmunamáli ís-
lendinga, þá verður því ekki trúað
að ríkisstjórn íslands selji frumburð-
arrétt sinn í þessu máli þótt eitthvað
meira en baunadiskur sé í boði.
Þrátt fyrir hógværð Austfirðinga
í umræðunni um staðsetningu stór-
iðju og þar með nýtingu á orkulindum
Austurlands þá er rétt að allir viti
að Austfirðingar eru einhuga í þeirri
kröfu að raforka frá Fljótsdalsvirkj-
un verði nýtt til atvinnuuppbygging-
ar á Austurlandi. Um þessa kröfu
standa Austfirðingar saman og henni
munum við fylgja eftir af þeim
mætti sem í samstöðunni býr.
Framtíð Austurlands felst í því að
við verðum ekki rænd auðlindum
okkar.
Höfundur er formaður vmf.
Arvakurs á Eskifirði.
SPRENGI - MARKAÐSTORGIÐ
Meiriháttar markaður með allan fatnað - Laugavegi 25
Verðdæmi:
Sportskór.....................f rá kr. 100
Uppháir strigaskór...........frá kr. 300
Stuttbuxur...................frá kr. 500
Komið og lítið á eitt-hundrað-krónu markaðinn
þar sem 100 kallinn er í fullu verðgildi.
Bolir......................frá kr. 300
Jogginggallar..............frá kr.1.500
Opið virka daga kl. 9-18.
Laugardaga kl. 10 -14.
Sprengi-markaðstorgið
Laugavegi 25 Sími 132 85.