Morgunblaðið - 27.01.1991, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. JANUAR 1991
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. JANÚAR 1991
19

Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
MatthíasJohannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 100 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur 100 ára
erzlunarmannafélag
Reykjavíkur á aldar-
afmæli í dag. Þetta merka fé-
lag, sem nú er fjölmennasta
launþegafélag landsins, hefur
komið víða við á heilli öld. Verzl-
unarmannafélagið var áreiðan-
lega einn af burðarásunum í
félagslífi Reykvíkinga framan
af öldinni. Þeir, sem komnir eru
yfir miðjan aldur, minnast þess
frá æskuárum, að VR var mið-
punktur í margvíslegri félags-
starfsemi í höfuðborginni en á
þeim árum var félagið sameigin-
legur vettvangur launþega og
atvinnurekenda í verzlun.
Snemma á öldinni átti félagið
aðild að stofnun Verzlunarskóla
íslands, sem síðan hefur
blómstrað og dafnað.
Baráttan fyrir því að flytja
verzlunina inn í landið og ná
henni úr höndum danskra kaup-
manna stóð seinni hluta síðustu
aldar og fram í byrjun þessarar
aldar. Stofnun Verzlunar-
mannafélags 'Reykjavíkur, sem
sameiginlegs vettvangs þeirra,
sém störfuðu að verzlun, hefur
áreiðanlega verið þýðingarmik-
ill viðburður í þeirri sögu fyrir
eitt hundrað árum.
Þáttaskil urðu hins vegar í
starfsemi félagsins á árinu
1955, þegar samkomulag tókst
um, að atvinnurekendur í verzl-
unarstétt hyrfu úr félaginu en
síðan hefur það verið launþega-
félag og smátt og smátt orðið
eitt öflugasta launþegafélag
landsins. Þeirri stöðu náði
Verzlunarmannafélag Reykja-
víkur ekki baráttulaust eins og
bezt má sjá af því hversu harð-
sótt það var, að verzlunarmenn
fengju aðild að Alþýðusambandi
íslands á sínum tíma.
Verzlunarmannafélagið hef-
ur á margan hátt verið nútíma-
legt launþegafélag. Það hefur
verið í fararbroddi í ýmiss konar
nýjungum og hefur t.d. gegnt
forystuhlutverki í uppbyggingu
lífeyrissjóða almennra laun-
þega. Lífeyrissjóður verzlunar-
manna er nú einn sterkasti
lífeyrissjóður landsins og hefur
forráðamönnum hans tekizt vel
að ávaxta fé sjóðsins og tryggja
hag félagsmanna hans. Með
sama hætti og Verzlunar-
mannafélagið hefur haft forystu
um ýmisS konar nýjungar í
starfi hefur lífeyrissjóðurinn
einnig verið í fremstu röð t.a.m.
í því að ávaxta fé með kaupum
á hlutabréfum í fyrirtækjum en
nú eru meira en tveir áratugir
liðnir frá því að lífeyrissjóðurinn
hóf slík kaup.
Verzlunarmannafélaginu
hefur tekizt einkar vel að aðlaga
starfsemi sína breyttum að-
stæðum og þörfum félags-
manna sinna, eins og bezt má
sjá á aðild félagsins nú um skeið
að íbúðabyggingum. En segja
má, að húsnæði á viðráðanleg-
um kjörum, sé forsenda fyrir
því, að jafnt ungir, sem aldnir
komist sæmilega af fjárhags-
lega.
Höfuðhlutverk Verzlunar-
mannafélags Reykjavíkur er þó
að semja um og standa vörð um
kaup _og kjör félagsmanna
sinna. í þeim efnum hefur félag-
inu eins og öðrum aðilum vinnu-
markaðar verið mikill vandi á
höndum. Áratuga reynsla af
miklum prósentuhækkunum
kaupgjalds hefur sannfært
marga forystumenn verkalýðs-
félaganna um, að í slíkum
samningum fælust litlar raun-
verulegar kjarabætur fyrir fé-
lagsmenn þeirra. Nú stendur
yfir tilraun á allt öðrum nótum.
Samið hefur verið um lágar
kauphækkanir en jafnframt
hefur tekizt að halda verðbólg-
unni í skefjum. Félagsmenn VR
ekki sízt hafa tekið á sig umtals-
verðar fórnir í þessari tilraun.
Á þessu ári kemur væntanlega
í ljós, hvort kjarasamningar
halda áfram í þessum farvegi.
Hver svo sem niðurstaðan verð-
ur mun Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur eiga mikinn þátt í
þeirri stefnumörkun.
Morgunblaðið sendir félags-
mönnum Verzlunarmannafé-
lags Reykjavíkur hjartanlegar
hamingjuóskir á þessum merku
tímamótum í sögu félags þeirra.
-I -I q HUG-
X AO»sjónin um
sameinaða Evrópu
var ekki orðin að þeim
fullþroskaða ávexti á
dögum Karlamagnús-
ar sem síðar varð.
Hún hefur einnig sinn tíma einsog
annað.
Evrópubandalagið er stofnað á
rústum tveggja heimsstyrjalda og
er einskonar tilraun til að sætta
Vestur-Evrópuþjóðir hverjar við
aðrar. Það er því í aðra röndina
friðarbandalag með rætur í viðleitni
Karlamagnúsar til að stofna sam-
einað karolínskt þjóðfélag á öldinni
áðuren ísland var numið einsog ég
fjallaði um í fréttaskýringu af París-
arfundinum, 1973, og síðar.
Það er ekki lítill ávinningur að
þjóðir sem áður stóðu gráar fyrir
jámum hveijar andspænis annarri
hafa nú slíðrað sverðin og lagt
ágreiningsmálin til hliðar. Eitt sinn
voru Frakkar og Bretar höfuðfjend-
ur og þá á Hinrik V að hafa reynt
að sameina ríkin að því er Shake-
speare fullyrðir í samnefndu leik-
riti, en síðar eltu Frakkar og Þjóð-
veijar grátt silfur með harmsögu-
legum afleiðingum. En nú er það
orðið sem segir í lok leikritsins það
hafa vaxið niðjar sem „hefta megi
hatur“. Fjandríkin sem „úfnum
ströndum starast á af öfund“ eru
nú vinir og bræðralagsþjóðir og
gæta þess vandlega að vekja ekki
sverðseggjar af svefni.
Það er margt ótrúlega líkt með
hugsjónum Karlamagnúsar og við-
leitni manna, nú á dögum. En eng-
inn skyldi halda Evrópubandalagið
sé einhvers konar fijálshyggju-
stbfnun. Það ér ekki síður einskon-
ar regluþjóðfélag þar-
sem sérhvað lýtur
sínum lögum og lífi
þegnanna er markað-
ur ákveðinn bás þrátt-
fyrir allt það frelsi
sem sífellt er talað
um; jafnvel fyrirmæli um lofthæð
í strætisvögnum. Það skyldi þó ekki
vera bandalagið sé ekki síður af-
sprengi félagshyggju en fijáls-
hyggju og jafnvel enn fremur,
þráttfyrir allt(!) Ýmis réttindi eru í
hávegum höfð innan þess frelsis
sem að er stefnt og eru oftaren
ekki afmörkuð með allskonar fyrir-
vörum, ályktunum og beinum til-
skipunum sem eru þá jafnframt
aðhald fyrir ríkisvaldið, tilaðmynda
í umhverfismálum, ekki síðuren
þegnana, hvortsem þeir eru óbreytt-
ir borgarar, stjórnendur, atvinnu-
rekendur eða framleiðendur. Af því
ekki sízt mættum við draga þónokk-
urn lærdóm.
-I -I A OKKUR ER HOLLT AÐ
A X «taka mið af margvísleg-
um tilskipunum og ályktunum Evr-
ópubandalagsins því þar kennir
margra grasa og margt horfir til
framfara. Evrópuþandalagið er í
raun og veru afar nútímaleg stofn-
un. Kröfur á hendur framleiðendum
eru tilaðmynda athyglisverðar, ör-
yggi og umhverfisvernd skipa mikið
rúm í tilskipunum og ályktunum
bandalagsins, ekki.síður en félags-
og jafnréttismál og hagsmunir
neytenda; augljós umhyggja fyrir
ungu fólki blasir við í þessum regl-
um öllum einsog sjá má á ályktun
bandalagsins frá 23. janúar 1984
um aðgerðir til að stuðla að auknu
vinnuframboði fyrir ungt fólk eins-
og komiat er að orði en um það eru
engin íslensk lög sérstaklega; og
þá eru ekki sízt tryggðir hagsmun-
ir og jafnrétti kvenna, tilaðmynda
með ályktun frá 7. júní 1984 um
aðgerðir gegn atvinnuleysi kvenna.
Jafnframt er lögð áherzla á hags-
muni fatlaðs fólks, fátækra og aldr-
aðra eða þeirra sem eiga undir högg
að sækja. Og sérstök tilmæli fram-
kvæmdatjórnarinnar, frá 31. jan.
1967, eru til aðildarríkja EB um
verndun ungra starfsmanna einsog
það heitir. Af samanburði við þessi
tilmæli má sjá íslenzka löggjöf
skortir um þetta efni og þarf að
setja sérstök lög sem tryggja börn
og unglingar séu ekki misnotuð í
starfi, þótt hitt sé jafn víst að ekk-
ert hefur verið okkur jafn þroska-
vænlegt hér heima og störf náms-
manna í ólíkum atvinnugreinum.
Þar hafa þeir kynnzt landi sínu og
þjóð og umgengni við alþýðu manna
verið þeim ómetanlegt veganesti.
Þannig mætti, hvaðsem öðru
liður, gera ráð fyrir því samninga-
viðræður Efta-ríkja og EB-banda-
lagsins eigi eftir að hafia bætandi
áhrif á okkar eigin löggjöf, og þá
ekki sízt félagsleg réttindi margs-
konar, öryggi fólks og hollustu-
hætti, svoað eitthvað sé nefnt. Hinu
verður þó ekki neitað að þessi sam-
anburður við íslenzka löggjöf sýnir
hún er á margan hátt harla nútíma-
leg og þolir vel dagsljósið, ef grannt
er skoðað. Alþingi íslendinga hefur
þannig sinnt sk^ldum sínum heldur
vel við þjóðfélagið og okkur þegn-
ana þótt enn mætti herða á með
nútímalegri og mannúðlegri lög-
gjöf.
M.
(meiríi næsta sunnudag.)
HELGI
spjall
REYKJAVÍKU RBRÉF
Laugardagur 26. janúar
STÓRVIÐBURÐIR Á AL-
þjóðavettvangi síðustu
tvær vikur við Persaflóa
og í Eystrasaltsríkjunum
hafa valdið því, að fram-
vinda mála á innlendum
vettvangi hefur horfið í
skuggann af stríðsfréttum og fregnum um
ofbeldisverk Sovétmanna við Eystrasalt.
Afleiðingar Persaflóastríðsins eru
margvíslegar víða um heim og tengjast
ekki allar stríðsrekstrinum sjálfum. Þannig
stöndum við íslendingar skyndilega
frammi fyrir gjörbreyttum viðhorfum í fjöl-
miðlun. Þessar breytingar hafa orðið svo
snögglega, að menn vita varla hvaðan á
þá stendur veðrið. Hitt fer ekki á milli
mála, að áhrif þeirra geta orðið mjög
víðtæk og örlagarík. Morgunblaðið hefur
fjallað efnislega um þetta mál í tveimur
forystugreinum, auk annarrar umfjöllunar
og verða þau sjónarmið, sem þar hafa
verið sett fram, ekki endurtekin hér. En
það vekur óneitanlega nokkra furðu,
hversu takmarkaðar umræður hafa enn
sem komið er farið fram á opinberum vett-
vangi um málið.
Sérstaka athygli vekur, að enginn al-
þingismaður hefur séð ástæðu til að hreyfa
þessum nýju viðhorfum í fjölmiðlun á Al-
þingi. Hvað veldur? Um allan hinn vest-
ræna heim leitast ríkisstjórnir og þjóðþing
við að hafa einhver áhrif á það í hvaða
farveg hin öra þróun í fjarskiptum og fjöl-
miðlun fellur. Eins og áður hefur verið
vikíð að á þessum vettvangi er mikil geij-
un á þessu sviði í Evrópulöndum. Svo til
hvert einasta Evrópuríki hefur sett marg-
víslegar reglur um það, hvernig starfsemi
sjónvarpsstöðva skuli háttað, hvaða reglur
gildi um auglýsingar í sjónvárpi, hvaða
skilmála skuli setja um innlent efni og
útsendingar á tungu viðkomandi lands
o.s.frv.
í Bandaríkjunum eru einnig margvísleg-
ar takmarkanir á starfsemi sjónvarps-
stöðva og skilmálar varðandi þá starf-
semi. Fyrir nokkrum árum varð t.d. einn
helzti fjölmiðlakóngur heims að skipta um
ríkisfang til þess að fá leyfi til að kaupa
sjónvarpsstöð í Bandaríkjunum og um leið
var hann skyldaður til að selja tvö dag-
blöð, sem hann átti þar í landi. Hér var
um að ræða Ástralíumanninn Rupert
Murdoch.
Á síðustu misserum hafa japönsk stór-
fyrirtæki keypt upp tvö stór kvikmyndafyr-
irtæki vestan hafs, fyrirtæki, sem eiga
miklar birgðir af kvikmyndum og öðru
skemmtiefni, sein notað er í sjónvarpi,
kvikmyndahúsum og á myndbandaleigum.
Enginn hefur bannað þessi kaup enda
engar reglur þar í landi, sem segja, að
útlendingar megi ekki eignast slík'fyrir-
tæki. Hins vegar hafa þessi kaup vakið
upp umræður um það, hvort Bandaríkja-
menn geti setið þegjandi hjá á meðan Jap-
anir kaupi upp einn helzta menningararf
Bandaríkjamanna frá þessari öld, kvik-
myndirnar, og jafnvel hefur verið spurt í
þeim umræðum. hv.ort hinir nýju eigendur
kunni að breyta gömlum myndum til þess
að setja Japani í betra ljós! Og er þá fyrst
og fremst átt við gamlar kvikmyndir um
aðild Japana að heimsstyijöldinni síðari.
Hér verður bylting í alþjóðlegri fjölmiðl-
un á einni nóttu, þar að auki með broti á
settum lögum og reglum en enginn af 63
alþingismönnum á Alþingi íslendinga sér
ástæðu til að spyijast fyrir um hvað sé
að gerast, að ekki sé talað um að hreyfa
málinu með öðrum hætti.
Skoðanir eru áreiðanlega mjög mismun-
andi á þessari þróun og ekki skal dregið
í efa, að fjölmargir íslendingar telja, að
nákvæmlega ekkert sé við hana að at-
huga. Aðrir stöðva við og spyija spurninga
um áhrif og afleiðingar. En hveijar svo
sem skoðanir landsmanna eru á málinu
ættu þingmenn að geta sameinast um
nauðsyn þess að ræða hin nýju viðhorf og
hugleiða, hvort ástæða sé til að hafa stjórn
á þessari þróun, þannig að hún falli í skyn-
samlegan farveg án þess að rætt sé um
engum dettur í hug að gera.
Nú þegar mesta nýjabrumið er farið af
hinni alþjóðlegu sjónvarpsstarfsemi er þess
að vænta, að einhveijir úr hópi alþingis-
manna, sem hafa menningarlegan metnað
fyrir hönd þjóðar sinnar, taki þetta mál
a.m.k. til umræðu í þinginu, hvert svo sem
framhaldið verður að öðru leyti.
Alþingi og
fiskveiði-
stefnan
þingi íslendinga,
ályktunartillögu
ÞAÐ HEFUR AÐ
vonum vakið veru-
lega athygli, að 15
alþingismenn, eða
nær fjórðungur
þingmanna á AI-
hafa lagt fram þings-
um endurskoðun fisk-
veiðistefnunnar. Þessi tillaga, sem flutt er
undir forystu Þorvaldar Garðars Kristjáns-
sonar, en með stuðningi þingmanna úr
öllum flokkum sýnir, að á Alþingi eni veru-
legar efasemdir um, að rétt sé að málum
staðið við fiskveiðistjórnun.
Tillaga þingmannanna gerir ráð fyrir,
að kosin verði sérstök milliþinganefnd til
þess að endurskoða fiskveiðistefnuna, þar
sem reynslan hafi sýnt, að kvótakerfið fái
ekki staðizt og það sé aðeins spurning
hvenær það verði aflagt. Flutningsmenn
telja, að kvótakerfið hafi ekki stuðlað að
samdrætti í fiskiskipaeign landsmanna og
að sóknargeta flotans hafi stóraukizt þann
tíma, sem kvótakerfið hefur verið við lýði.
Raunar sýna tölulegar upplýsingar, sem
fylgja með tillögu þessari, að fiskiskipaflot-
inn hefur stækkað jafnt og þétt frá árinu
1976 og er nú stærri en nokkru sinni fyrr! _
Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ,
sagði um þennan tillöguflutning í samtali
við Morgunblaðið sl. fimmtudag: „Mér
finnst þetta lýsa óvenjulega miklu ábyrgð-
arleysi og leit að atkvæðum, enda þótt
margir þessara þingmanna séu nú að
hverfa af Alþingi ... Ég er mjög hissa á
þessari tillögu, þegar ég lít til þess, að
flestir þessara þingmanna greiddu atkvæði
í vor með lögunum um stjórn fískveiða,
sem þeir telja nú ómöguleg, þegar þau eru
loks að koma til framkvæmda ... Þessir
þingmenn geta ekki komið með tillögu um
hvað eigi að taka við. Það á að skipa nefnd
til að athuga það. Hins vegar er með óbein-
um hætti verið að vísa í sóknarkerfi, sem
leiða myndi til stóraukins útgerðarkostn-
aðar.“
Landssamband ísl. útvegsmanna eða
formaður þess geta ekki haft áhrif á það
hvað þingmenn gera eða gera ekki. Hin
snörpu viðbrögð Kristjáns Ragnarssonar
sýna hins vegar, að þeir, sem komizt hafa
yfir kvótann endurgjaldslaust, láta hann
ekki af hendi baráttulaust. Áthyglisvert
er einnig, að formaður LÍÚ telur, að þing-
mennimir fimmtán eða þeir í þessum hópi,
sem leita endurkjörs, telji það vænlega
leið til atkvæðaöflunar að flytja tillögu um
að hverfa frá kvótakerfinu. Þau ummæli
sýna, að Kristjáni Ragnarssyni er ljóst,
að stuðningur við kvótakerfið hefur stór-
minnkað frá því, sem var um skeið. Hins
vegar lýsir það ekki ábyrgðarleysi hjá þing-
mönnum, heldur þvert á móti sterkri
ábyrgðartilfinningu að flytja tillögu um
að breyta ástandi, sem þeir hafa átt þátt
í að koma á, þegar þeir hafa sannfærzt
um, að röng leið hafi verið valin. Þess
vegna er sérstök ástæða til að fagna þessu
frumkvæði hinna'fimmtán þingmanna. Það
endurspeglar þá sterku andstöðu, sem
komin er upp meðal þjóðarinnar við þá
gífurlegu eignatilfærslu, sem er að verða
með kvótakerfinu.
Vandi andstæðinga kvótakerfisins er
hins vegar sá, eins og áður hefur verið
vikið að hér í Reykjavíkurbréfi, að þeir
skiptast í stórum dráttum í tvo hópa.
Annars vegar eru þeir, sem telja að taka
eigi upp veiðileyfakerfi eða endurgjald
fyrir réttinn til að veiða fiskinn í einhverri
mynd, hins vegar þeir, sem mæla með
sóknarstýringu, eins og þingmennirnir
fimmtán gera, sem tillöguna flytja. Á
meðan þessir tveir hópar ná ekki saman
er hætta á, að talsmenn kvótakerfisins
deili og drottni en um leið og þessum tveim-
að. loka „Islapd af, frá umheiminum, sem
ur hópum t.ækist að n.á samstöðu. um sam-
Morgunblaðið/KGA
eiginlega fiskveiðistefnu hafa þeir bol-
magn til að koma fram breytingum á því
kerfi, sem nú er að festa sig í sessi. Að
þessu ættu andstæðingar kvótakerfisins
að huga.
Landsfundur Sjálfstæðisflokksins kem-
ur saman eftir rúman mánuð. Það skiptir
ákaflega miklu máli, að á þeim fundi fari
fram líflegar og miklar umræður um fisk-
veiðistefnuna, sem tvímælalaust er stærsta
mál þjóðarinnar nú. Það má ekki koma til
þess, að reynt verði að loka þann ágrein-
ing, sem óumdeilanlega er meðal Sjálf-
stæðismanna eins og raunar þjóðarinnar
allrar, inni í nefndum og að hann fái ekki
að koma fram í opinberum umræðum á
landsfundinum. í þingflokki Sjálfstæðis-
flokksins eru skoðanir mjög skiptar um
þetta mikilsverða mál eins og sjá má af
því að um þriðjungur þingmanna flokksins
stendur að þeim tillöguflutningi á Alþingi,
sem hér um ræðir.
Þingsályktunartillaga þingmannanna
fimmtán á eftir að vekja upp á ný miklar
umræður um fiskveiðistefnuna. Það fer
vel á því. Þessu máli er ekki lokið með
því kerfi, sem nú er í gildi. Þvert á móti
er full ástæða til að ætla, að umræður um
það séu rétt að hefjast og mikilvægt að
þeim verði haldið áfram, þar til kvótakerf-
inu og þeirri eignatilfærslu, sem því hefur
fylgt, verður hrundið.
Island og
Eystrasalts-
ríkin
ÞAÐ ER SER-
stök ástæða til að
fagna því, hve
viðtæk samstaða
hefur tekizt milli
stjórnmálaflokka,
stjórnarflokka og stjórnarandstöðu um
afstöðu okkar til málefna Eystrasaltsríkj-
anna. Um tíma leit út fyrir, að þetta mál
gæti orðið að flokkspólitísku deilumáli hér
innanlands. Út af fyrir sig er ekkert við
það að athuga, að menn hafi mismunandi
skoðanir á því, hvernig þessum þjóðum
verði bezt komið til hjálpar en til þess að
aðstoð smáþjóðar eins og okkar komi að
notum þarf einhuga þjóð að standa að
baki henni og það hefur einmitt gerzt
síðustu vikurnar. Auk þess sem það er
okkur ekkí sæmandi að deila innbyrðis um
smáatriði á meðan óhugnanlegir atburðir
gerast í þessum löndum og þau senda út
neyðarkall, sem fáir svara.
Heimsókn Jóns Baldvins Hannibalsson-
ar, utanríkisráðherra, til þessara landa um
síðustu helgi hefur haft verulega þýðingu.
Hún hefur orðið til þess, að okkar ráða-
menn gera sér betur ljóst, hvað er að ger-
ast í þessum ríkjum og jafnframt undir-
strikar hún rækilega þá sterku tilfinningu,
sem við íslendingar höfum lengi haft vegna
örlaga þessara þriggja smáþjóða við
Eystrasalt. Þótt við séum fáir og smáir
erum við aðilar að alþjóðasamtökum, sem
gera okkur kleift að láta rödd Eystrasalts-
ríkjanna heyrast á þeim vettvangi og
sennilega hefur það nú þegar skipt meira
máli en okkur sjálfa grunar.
Þeir, sem bezt þekkja til, eni þeirrar
skoðunar, að ofbeldisverk Sovétmanna í
Eystrasaltsríkjunum beri að skoða í ljósi
þeirrar gífurlegu valdába^áttu, sem nú
stendur yfir innan Sovétríkjanna. Þar
gegna hin einstöku sovétlýðveldi lykilhlut-
verki og þá ekki sízt rússneska lýðveldið
og forseti þings þess, Jeltsín. Sovétríkin
eru í upplausn og valdabaráttan innan
þeirra endurspeglast í átökunum á milli
tveggja manna, Gorbatsjovs og Jeltsíns.
Það er bersýnilega mat ráðamanna í
Eystrasaltsríkjunum, að Gorbatsjov hafi
ákveðið að ganga á milli bols og höfuðs á
þeim til þess að geta einbeitt sér að því
verkefni að koma Jeltsín á kné. Jafnljóst
er, að Jeltsín sækir styrk sinn í sjálfstæðis-
baráttu hinna einstöku lýðvelda innan
Sovétríkjanna og að það skiptir verulegu
máli fyrif hann í þessari baráttu, hvort
þau halda velli eða ekki.
I Eystrasaltsríkjunum eru margir þeirr-
ar skoðunar, að ástæðan fyrir eindregnum
stuðningi Sovétstjórnarinnar við Banda-
ríkjamenn, Breta og aðra í Persaflóastríð-
inu sé einfaldlega sú, að með honum vilji
Moskvustjórnin tryggja sér fjárhagslegan
stuðning Vesturlandaþjóða. Þess vegna
hafi yfirlýsingar og viðvaranir bæði
Bandaríkjamanna og Evrópubandalagsins
og þá ekki síður Atlantshafsbandalagsins
vegna ofbeldisverkanna í Litháen og Lettl-
andi orðið til þess, að Moskvustjórnin hafi
hikað við að framkvæma til fullnustu það
ofbeldi, sem hún hafði undirbúið gagnvart
Eystrasaltsríkjunum.
Sé þessi skilningur á þeim átökum, sem
nú fara fram í Sovétríkjunum, réttur,
skiptir öllu máli að halda vakandi umræð-
um um Eystrasaltsríkin á alþjóðavettvangi
og þá ekki sízt innan Atlantshafsbanda-
lagsins og Evrópubandalagsins. Líklega á
Moskvustjórnin mjög erfitt með að missa
af þeim efnahagslega stuðpingi, sem hún
hefur verið að fá frá Vesturlöndum undan-
farna mánuði.
Eftir ferð utanríkisráðherra til Eystra-
saltsríkjanna er orðið ljóst, að ofbeldisverk-
in eru ekki eingöngu framin á götum úti
í krafti sovézkra skriðdreka og hermanna.
Þessu ofbeldi er einnig beint gegn einstök-
um ráðamönnum í Eystrasaltsríkjunum og
fjölskyldum þeirra. Sumir þessara manna
hafa orðið fyrir óhugnanlegri lífsreynslu
síðustu vikur, sem snýr að þeim sjálfum,
eiginkonum þeirra og börnum. Við hljótum
að gera allt, sem í okkar valdi stendur í
stóru og smáu, til þess að koma þessu
fólki til hjálpar.
Barátta Jeltsíns við Moskvuvaldið tekur
á sig ýmsar myridir. Það vakti athygli hér
innanlands, að Ólafur Egilsson, sendiherra
íslands í Moskvu átti fundi með Jeltsín,
þar sem hinn síðarnefndi hefur lagt áherzlu
á bein tengsl Norðurlanda við rússneska
lýðveldið. Líklega ber að líta á áhuga
Jeltsíns á viðtölum við sendiherra Norður-
landaþjóðanna, þ. á m. sendiherra ís-
lands, í því ljósi, að hann telji það styrkja
sig í valdabaráttunni innan Sovétríkjanna
að ná sem mestum tengslum við Norður-
löndin og nýta þau tengsl til þess að veija
Eystrasaltsríkin gegn ofbeldi Moskvu-
stjórnarinnar.
„í Eystrasaltsríkj-
unum eru margir
þeirrar skoðunar,
að ástæðan fyrir
eindregnum stuðn-
ingi Sovétstjórnar-
innar við Banda-
ríkjamenn, Breta
og aðra í Persa-
flóastríðinu sé ein-
faldlega sú, að með
honum vilji
Moskvustjórnin
tryggja sér fjár-
hagslegan stuðning
Vesturlandaþjóða.
Þess vegna hafi
yf irlýsingar og við-
varanir bæði
Bandaríkj amanna
og Evrópubanda-
lagsins og þá ekki
síður Atlantshafs-
bandalagsins vegna
ofbeldisverkanna í
Litháen og Lett-
landi orðið til þess,
að Moskvustjórnin
hafi hikað við að
framkvæma til
fullnustu það of-
beldi, sem hún
hafði undirbúið
gagnvart Eystra-
saltsríkjunum.“

—