Morgunblaðið - 21.02.1991, Síða 14

14 B
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF FIMMTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1991
4-
Sjónarhorn
\
%

|
I
*
K
r
.• ■-'
Skattaívilnun til ný-
skapandi fyrírtækja
í kjölfar eflingar rannsókna- og þróunarstarfsemi
eftir Eirík Baldursson
Nýverið hafa birst á síðum Við-
skiptablaðsins hugleiðingar Páls
Kr. Pálssonar, forstjóra Iðntækni-
stofnunar íslands, um rannsókna-
og þróunarstarfsemi (r&þ) hér á
landi. í þessum hugleiðingum er
víða komið við og tillögur eru gerð-
ar bæði um breyttar áherslur í rann-
sóknum og um aðferðir til þess að
ná markvissari vinnubrögðum við
stýringu fjármagns sem veitt er til
r&þ starfsemi, jafnt af opinberum
aðilum sem og fyrirtækjum. Jafn-
framt gerir hann tillögur um veiga-
mikinn uppskurð á skipulagi yfir-
stjómar r&þ mála í landinu. Margt
í tillögum Páls er vert alvarlegrar
umræðu, og er rétt að minna á að
lögin sem Alþingi setti um skipulag
r&þ starfseminnar árið 1987 geyma
ákvæði, þess efnis, að endurskoðun
á þeim, og þar með skipulagsmálun-
um, skuli fara fram ekki síðar en
á árinu 1992. Það er orðið tíma-
bært að setja sig í stellingar af því
tilefni.
í þessu skrifi verður aðeins drep-
ið á eitt atriði sem nefnt var í grein
Páls: Skattaívilnanir tii fyrirtækja
vegna r&þ framlaga fyrirtækja í
því skyni að hvetja stjórnendur
þeirratil dáða í þeim efrium. Slíkum
hugmyndum hefur reyndar oft ver-
ið hreyft, m.a. í nýlegu viðtali Morg-
unblaðsins við dr. Vilhjálm Lúðvíks-
son, framkvæmdastjóra Rannsókn-
aráðs ríkisins um vísinda- og tækni-
J------------------------------------^
MIKILVÆGI MANNLEGA
ÞÁTTARINS í STJÓRNUN
- Má bæta þennan stjórnunarþátt?
- Hver er vandi nýs stjórnanda?
er umræðuefnið á
MQRGUNVERDARFUNDI
Félags viðskipta- og hagfræðinga
þriðjudaginn 26. febrúar
kl. 8.00-9.30 á Holiday Inn.
Erindi flytja og svara fyrirspurnum:
Jón Siguröur Karlsson,
viðskipta- og sálfræðingur, og
Þráinn Þorvaldsson,
rekstrarhagfræðingur og ráðgjafi.
Félagar í FVH og aðrir áhugamenn um
stjórnun og starfsmannamál á tímum mikilla
breytinga í rekstri, fjölmennið.
Gestir velkomnir.
FÉLAG VIÐSKIPTAFRÆÐINGA
0G HAGFRÆÐINGA
stefnu. Hingað til hefur ekkert
umfram almennar reglur skattlagn-
ingarinnar orðið úr. Litið er á fram-
lög fyrirtækja til r&þ sem almenna
rekstrarliði þegar til skattlagning-
arinnar kemur. Jafnan hefur því
verið við borið á tímum óðaverð-
bólgu og óvissu um rekstrarskilyrði
fyrirtækja, að þá sjái stjórnendur
þeirra lítinn akk í þeim smávægi-
legu hagsbótum sem hlotist gætu
af tæknilegri framför, þeir séu full-
uppteknir við björgunarstörf frá
degi til dags. Einhver kynni þó að
spytja hvort fyrirtækjunum væri
ekki einmitt við þær aðstæður brýn-
ust þörf á því að reyna að hugsa
um það sem til úrbóta kynni að
horfa í rekstrinum um leið og horft
er til framtíðar.
Til þess að varpa nokkru ljósi á
í hverju skattaívilnun vegna r&þ
starfsemi gæti falist verður hér
farið í fljótheitum yfír nokkur atriði
í því hvernig þjóðir innan OECD
haga opinberum stuðningi við ný-
sköpunaráform fyrirtækja. Rétt er
að benda á að r&þ er aðeins einn
þðttur í nýsköpun, einatt mikilvæg-
ur.
Hvers vegna nýsköpun“
Það er viðurkennt grundvallarat-
riði að fyrirtæki þurfa að skila
hagnaði til þess að velmegun sé
almenn. Meðal hlutverka stjórn-
valda er að skapa skilyrði til at-
vinnurekstrar sem tryggja þetta.
Lykilatriði er að fyrirtæki séu í
„Þaö er aug-
ljóst að skatta-
leg ívilnun til
fyrirtækja
vegna r&þ
skiptir litlu
máli ef fjár-
hagsleg staöa
þeirra í fram-
haldinu er slík
aö þau geta
ekki hafiö
starfsemi á
grundvelli nýj-
unganna sem
r&þ fjárfest-
ingin gaf.“
stakk búin til þess að mæta sam-
keppni. Stefna stjórnvalda getur því
falist í því að hvetja til nýsköpunar
með því að bæta rekstrarskilyrði.
Það er viðtekin skoðun að fjárhags-
lega sterk fyrirtæki séu líklegri en
veikburða fyrirtæki til þess að fjár-
festa í nýsköpun. (Þetta er reyndar
ekki einhlítt.) Þess vegna er í flest-
um löndum OECD beitt aðgerðum
sem auka líkurnar á því að fyrir-
tæki fjárfesti í nýsköpun, eða þeim
er beinlínis veitt aðstoð til slíkrar
fjárfestingar.
Stjórnvöldum er nokkur vandi á
höndum þegar meta á virkni þeirra
aðferða sem notaðar eru til að
styðja og hvetja til nýsköpunar. Það
er ekki einfalt að greina á milli
áhrifa af nýsköpuninni sjálfri og
ávinnings af almennt bættum
rekstrarskilyrðum og vegna afkomu
einstakra fyrirtækja eða atvinnu-
grejna.
Nýsköpun er afrakstur marg-
þætts ekki-línulegs samspils rann-
sókna, tæknilegrar útfærslu og
markaðsvinnu. Hana má einatt, en
ekki alltaf, rekja til þess að tækni-
leg kunnátta, til orðin í r&þ starfi,
er nýtt í því skyni að hagnast á
henni. Nýsköpunina má allt eins oft
rekja til breytinga á markaði,
stjórnunaraðgerða í fyrirtækjum,
almennra skilyrða, góðs efnahags-
legs ástands o.s.frv.
Hvers vegna styðja
stjórnvöld nýsköpun?
Ástæða þess að stjórnvöld styðja
við nýsköpun tengist fjárhagslegum
ákvörðunum fyrirtækja. Með opin-
berri þátttöku í kostnaði í verkefn-
um auka stjórnvöld líkurnar á því
að jafnvægi útgjalda og tekna kom-
ist fyrr í augsýn fyrirtækja og þau
geti metið áhættuna sem fylgir því
að komast að niðurstöðu og hag-
nýta hana. Ástæða opinbeiTar að-
stoðar er sú að yfirleitt hlýtur það
fyrirtæki sem í hlut á aðeins part
af þeim ávinningi sem næst með
nýsköpuninni. Ávinningur ajvinnu-
greinar í heild af tæknibreytingu
er jafnan meiri en það sem hinu
nýskapandi fyrirtæki fellur í skaut.
Til dæmis hagnast hagkerfíð allt,
og einnig einstakir neytendur, á þvf
að bifreiðavélum sé breytt þannig
að þær eyði minna bensíni. Þar með
ér fundin réttlæting þess að opin-
herum fjármunum sé varið tíl þess
að styrkja einstök nýsköpunarverk-
efni hjá fyrirtækjum. Lausn á al-
mennum tæknilegum vanda getur
einnig verið keppikefli stjórnvalda,
af ýmsum ástæðum, og ekki er allt-
af hægt að ætlast til þess að ein-
stök fyrirtæki standi straum af
kostnaðinum við að finna hana.
Aðferðir við stuðninginn
Stjórnvöld beita tvenns konar
aðgerðum við þennan stuðning:
Beinni aðstoð, t.d. niðurgreiðsl-
um, styrkjum til verkefna, vaxta-
lausum lánum, „mjúkum“ lánum
sem endurgreiðast þegar/ef hagn-
aður verður, ábyrgðum o.s.frv.
Óbeinni aðstoð sem felst í skatta-
legum ívilnunum við beina eða
óbeina skattlagningu á afkomu fyr-
irtækja. Hér á eftir verður ekki fjall-
að frekar um beina aðstoð, nema
að því leyti sem drepið er á sam-
bland hennar og óbeinnar aðstoðar.
Óbein aðstoð felst í fráviki frá
almennum skattareglum sem giida
um fyrirtæki. Hún getur verið tíma-
bundin, staðbundin, beinst að
ákveðinni gerð fyrirtækja, atvinnu-
greina eða tegund nýsköpunar. í
OECD-löndum ber almennt meira
á óbeinum aðgerðum til hvatningar
fjárfestingu — í þeirri von að ný-
sköpun verði fyrir valinu — með
því að heimila viðbótarfrádrátt frá
skattstofni, heldur en á heimildum
til þess að fella niður álögð gjöld
eða til að lækka álagsprósentu.
Aðgerðirnar eru annaðhvort sér-
tækar eða almennar. Þær almennu
beinast að almennri sköttun fyrir-
tækja. Sértæku aðgerðirnar beinast
að því að hvetja til nýsköpunar sér-
staklega, og snúa annaðhvort að
atriðum sem varða hana beint eða
að atriðum sem hafa óbeina þýðingu
eða eru hluti af rekstrarskilyrðum.
Aðgerðir sem varða nýsköpun
einstakra fyrirtækja beinlínis eru
t.d. skattaleg meðhöndlun kostnað-
ar, m.a. r&þ framiög, kostnaður við
að afla nýrrar tækni (patent, lic-
ence) eða skattaleg meðferð ávinn-
ings af tæknilegri nýsköpun.
Sértækar óbeinar aðgerðir sem
varða rekstrarskilyrði eru t.d. hvati
til stofnunar fyrirtækja, útvegun
áhættufjármagns, kaup véla og
tækjabúnaðar sem breytir tækni-
stigi, framlög til stofnana/félaga
(non-profit).
Stuðningoir í OECD-löndum
í flestum OECD-löndum er
pbeinni aðstoð beitt til að hvetja til
fjárfestingar í r&þ. R&þ krefjandi
atvinnugreinar njóta því meiri að-
stoðar og stærri starfandi fyrirtæki
fá meira í sinn hlut en ný lítil fyrir-
tæki. Á sama tíma má leiða líkur
að því að jaðartekjur á borð við
aukinn skattaafslátt skipti stór
starfandi fyrirtæki mun minna
máli en ný lítil og einatt r&þ krefj-
andi nýsköpunarfyrirtæki. Ákveðin
mismunun milli fyrirtækja og jafn-
vel atvinnugreina kemur því fram
í beitingu aðgerða af þessum toga.
Þessi mismunun er ekki alltaf ófyr-
irséð, heldur birtist stefna stjórn-
valda í henni.
Það er augljóst að skattaleg íviln-
un til fyrirtækja vegna r&þ skiptir
litlu máli ef fjárhagsleg staða þeirra
í framhaldinu er slík að þau geta
ekki hafið starfsemi á grundvelli
nýjunganna sem r&þ fjárfestingin
gaf. Mikilvægi r&þ og kostnaður
við nýsköpun er mjög mismunandi
eftir atvinnugreinum. Þannig hafa
aðgerðir stjórnvalda mismikla þýð-
ingu fyrir fyrirtæki eftir því í hvaða
grein þau starfa. Jafnframt er Ijóst
að skattaeftirgjöf gagnast aðeins
þeim fyrirtækjum sem afla skatt-
skylds hagnaðar. Þau fyrirtæki sem
helst þyrftu á eftirgjöf að halda eru
e.t.v. ekki í þeirri aðstöðu að eiga
rétt á henni. Reyndar má búa þann-
ig um hnútana að fyrirtækjum gef-
ist heimild til að safna saman frá-
dráttarheimildum og beita þeim ef
hagnaður myndast. (í Bandaríkjun-
um má nýta slíka heimild í allt að
15 ár frá því kostnaður myndaðist.)
Flest OECD-lönd beita aðgerðum
til aðstoðar fyrirtækjum við kaup á
nýrri tækniþekkingu, hvort sem um
er að ræða véla- og tækjakaup eða
öflun einkaleyfa eða framleiðslu-
leyfa (licence). Flest löndin hafa
komið á aðgerðum í þágu lítilla og
meðalstórra fyrirtækja og styðja
tilurð nýrra.
R&þ starfsemi er oftast til um-
fjöllunar í tæknistefnu þjóða.
Ástæðan var áður nefnd: Afrakstur
heildarinnar og arðsemi fjárfesting-
arinnar er talin meiri það eitt sem
kemur í hlut einkaaðila. Tækni-
breytingar verða oft í r&þ krefjandi
atvinnugreinum. Þær dreifast til
annarra atvinnugreina og breyta
smám saman samkeppnisaðstöðu
hagkerfa.
Rök fyrir skattalegri
hvatningu
Skattalegur stuðningur hefur að
nýju rutt sér til rúms í OECD-lönd-
um eftir nokkurt hlé. Á tímabili dró
úr slíkum aðgerðum m.a. vegna
þess að erfitt þótti að meta árangur-
inn. Ein ástæða þess að rykið er
dustað af þessari aðgerð er viðleitni
til þess að halda í við aukningu
útgjalda hins opinbera. Ýmislegt
fleira kemur þó tih
Stuðningur rennur gjarnan til
fyrirtækja sem líklegt er að skapi
atvinnutækifæri og bryddi upp á
nýjungum (lítil og meðalstór fyrir-
tæki). Slík fyrirtæki eru oft í vand-
ræðum m.a. við að mæta skilyrðum
um mótframlög til viðtöku beinna
styrkja af opinberu fé, t.d. frá sjóð-
um sem styðja verkefnabundna r&þ
starfsemi.
í sumum löndum er lögð áhersla
á að það séu óháðar ákvarðanir
stjórnenda fyrirtækjanna sem skuli
ráða framvindu nýsköpunar hjá
þeim.
Lægri útgjöld ríkisins. Aðstoðin
er metin sem lækkun á skattstofni
til greiðslu opinberra gjalda sem
1 ögð eru á atvinnurekstur, en birtist
ekki sem útgjaldaauki á fjárlögum
ríkisins.
Með skattaívilnun er hægt að
umbuna fyrirtækjum vegna þróun-
ar sem verður til hliðar við þau
skilgreindu verkefni sem unnið er
„Gera verður
samanburð á
því hvort
íslensk fyrir-
tæki sitji í
þessu efni við
skarðan hlut
miðað við fyr-
irtæki, t.d. inn-
an Evrópu-
bandalagsins.“
að. Slík skilgreining og samþykkt
verkefni kunna að mistakast, en
engu að síður getur orðið til ófyrir-
séð „aukaafurð" sem getur skilað
hagnaði. Með þessu er horfst í augu
við þá óvissu sem felst í r&þ, um
leið og hægt er að umbuna fyrir-
tækjum vegna framlaganna, þrátt
fyrir að verkefnið sem styrkt var
hafi misfarist.
Skattaleg ívilnun hvetur r&þ
starfsemi vegna þess að hún léttir
á þeim þrýstingi sem skattalög setja
á fyrirtæki vegna kostnaðar sem
greiða þarf á árinu.
Langtímafjárfestingu (tæki, bún-
aður, húsnæði) má greiða niður á
lengri tíma og afskrifa í áföngum.
R&þ kostnaður er talinn til rekstar-
útgjalda í þessu tilviki. Auknar frá-
dráttarheimildir jafna að nokkru
leyti þennan mun.
Dæmi um skattalega ívilnun
(25% álag) gæti litið svona út hjá
hugsuðu fyrirtæki:
Án Með 25%
álags % álagi
Heildártekjur 100,0 100,0
Rekstrarhagnaður 16,0 16,0
Eigið r&þ framlag 6,0 10,0
Skattsk. hagnaður 10,0 6,0
Skattur (50%) 5,0 3,0
•Skattaívilnun 0 2,5
Hagn. eftir skatt 5,0 5,5
4