Morgunblaðið - 28.04.1991, Blaðsíða 1

Feguröasamkeppni Islands
GOTT AÐ
21
w , -
TBA -

ISifil
SUNNUDAGUR
28. APRÍL 1991
SUNNUPAGUR
ffayiPEMiiMtfr
BLAÐ
SJUKDOMAR AISLANDI
Lífsstíll eða fyrirbyggjandi bættir?
eftir Margréti Þorvaldsdóttur
A seinni árum hafa kransæðasjúkdómar verið
körlum skæðir hér á landi sem í öðrum vest-
rænum löndum. Sjúkdómar þessir hafa verið
felldir undir svokallaða menningarsjúkdóma,
þar sem þeir hafa oft verið tengdir mataræði
og breyttum lífsháttum í nútímasamfélagi.
Þegár ræix er um áhættuþætii kransæðasjúk-
dóma hefur athyglin beinst að kólesteróli sem
að einhveiju leyti er tengt mataræði (og erfð-
um) og mikilli neyslu á fitu, harðfeiti eða dýra-
fitu eins og finna má í smjöri, smjörlíki, mjólk-
urafurðum og djúpsteikingarfeiti.
Nú hefur komið í ljós að dánartíðni af völd-
um kransæðasjúkdóma hefur lækkað
hér á landi á allra síðustu árum og einn-
ig í öðrum vestrænum löndum þar sem
þessir sjúkdómar hafa verið algengastir
og er talið að fækkunina megi rekja til
forvarna. En á sama tíma hafa dauðs-
föll af völdum kransæðasjúkdóma aukist
í flestum Austur-Evrópulöndunum. Það
kemur á óvart að aukning verður einnig í nokkrum
Vestur-Evrópulöndum eins og á Spáni og í Grikk-
landi, þar sem ætla má að neysla ómettaðri fitu
hafí verið mun meiri en í Norður-Evrópu. Hér á
landi fór að gæta aukningar á kransæðasjúkdómum
upp úr 1950. Aukningin virðist hafa verið mest á
árunum 1966-1970 og hélst síðan nánast óbreytt
fram yfir 1980, er hún tók að lækka.
Áhættuþættir
Það er freistandi að leita skýringa á faraldrinum
í breyttum lífsstíl og mataræði. Sennilega hefur lífs-
stíllinn breyst hér meira en mataræðið á árunum
1960-1970. Á þessu tímabili urðu lífskjör almenn-
ings betri, þó að laun væru ekki há var fjárhagur
víða knappur og fólk vann myrkranna á milli við
að koma sér þaki yfir höfuðið. Á þessu tímabili
komu aflaleysis- og kreppuár sem án efa hafa verið
streituvaldandi.
Matargerð tók almennt ekki miklum breytingum
fyrr en eftir 1980. Tilbreytingin hafði aðallega ver-
ið fólgin í steikingu á kjöti og fiski í stað suðu.
Steikingin þýddi harðsteikingu í miklu smjörlíki.
Jurtasmjörlíki varð lausnarorðið, mikill áróður var
rekin fyrir neyslu á jurtasmjörlíki. Smjörinu var
hafnað. Síðar kom í ljós að ,jurtirnar“ í smjörlíkinu
voru „forhertar" og engu betri en tólgin. Neysla á
jurtasmjörlíki varð þó mun meiri en neysla á smjöri
og tólg hafði nokkurn tíma verið. Smjörlíkið náði
SJÁ BLS. 6.
Þessi mynd er tekin
af hjartanu framan
frá og sýnir net
bláaeáa, sJagtíiáa
og háræód sem
fóóra hjartaó