Morgunblaðið - 28.04.1991, Síða 4

jyiORGL'NljLApiÐ .SUNNljC>A,GUR, 28. ,ApÍL.i991
é-Æ
MHTAÐ OGKRANSmSMDOmA ISLANDI
HJARTASJUKDOMAR 06
VÆ6IAHÆTTUMTTA
í nýlegiim niðurstöðum rannsókna um þróun hjartasjúkdóma hér
á landi kemur fram að dregið hefur úr dauðsföllum af völdum
hjartasjúkdóma um 30-40 prósent síðan 1967 er rannsóknir Hjarta-
vemdar hófust. Guðmundur Þorgeirsson dósent og yfirlæknir á
Landspítalanum fæst bæði við umönnun hjartasjúklinga og úr-
vinnslu á gögnum Hjartaverndar. Hann var spurður nánar um
rannnsóknirnar og vægi áhættuþátta.
Reykingar og dánarlíkur
reykingafólks
Guðmundur sagði, að mark-
miðið með rannsóknunum
hafí verið að öðlast skilning
á áhættuþáttum hjartasjúk-
dóma hér á íslandi í þeim tilgangi
að fá haldgóðar upplýsingar sem
hægt væri að byggja á aðgerðir
til forvama. „Fyrirfram hefði mátt
búast við að áhættuþættir væm
hér svipaðir og vom á Norðurlönd-
um, í Evrópu og Norður Ameríku,
þar sem margt er líkt með þessum
þjóðum. Á hinn bógin væri vægi
áhættuþátta eins og reykinga
breytilegt frá einu landi til annars.
í Japan og hjá öðmm Asíuþjóðum
em reykingar ekki áhættuþáttur
kransæðasjúkdóma, þó að þær
skipti máli hvað snertir krabba-
mein og langvarandi lungnasjúk-
dóma. Það er því nauðsynlegt að
hvert land kanni eigin aðstæður."
Áhættuþættir og
kransæðasjúkdómar
„Hér á íslandi er því mikilvægt
að vita hvaða áhættuþættir skipta
hér máli. Þetta er ekki síst mikil-
vægt fyrir konur, karlar hafa mik-
ið verið rannsakaðir, þar sem sjúk-
dómurinn er algengari hjá þeim.
Konur hafa orðið útundan og
karlarannsóknir verið yfirfærðar á
þær, með hæpnum rétti. íslenska
rannsóknin er því áhugaverð þar
sem hún býður upp á möguleika á
samanburði á konum og körlum.“
Guðmundur sagði að rannsókin
hafí staðið frá 1967. Upphaflega
var boðið 10.263 körlum á aldrin-
um 35-60 áraog 11.069 konum
og vom þær að meðaltali tveim
ámm eldri. Af körlum mættu 8.001
a.m.k. einu sinni, en 8.486 af kon-
unum. Þegar ákveðið var að kanna
afdrif þessa fólks í árslok 1985,
en þá hafði því verið fylgt eftir í
3-17 ár, höfðu 1.140 karlardáið
eða 14,2% en aðeins 537 konur.
Algengustu dánarorsakir karla
reyndust vera kransæðasjúkdómar
eða 43%, vegna krabbameins 27%,
heilablóðfalls 7%, og úr öðrum
hjartasjúkdómum eins og hjarta-
loku-, eða hjartavöðvasjúkdómum
4%, og úr öðmm sjúkdómum 19%.
Hjá konum em dánarorsakir af
völdum krabbameins algengastar,
en vegna kransæðasjúkdóma innan
við 20%. Tíðni heilablóðfalla er
svipuð og hjá körlum."
„Reykingar reyndust vera mjög
mikilvægur áhættuþáttur hjá báð-
um kynjum, þótt vægi þeirra væri
enn þyngra meðal kvenna. Áhætt-
an tvöfaldast hjá þeim körlum sem
reykja um einn pakka af sígarett-
um á dag, en þrefaldast hjá stór-
reykingamönnum. Pípu- og vindla-
reykingar eru einnig marktækur
áhættuþáttur hjá körlum. Hjá kon-
um eru tengsl reykinga og krans-
æðasjúkdóma enn skarpari. Ef þær
reykja einn pakka eða minna á dag
er áhættan þreföld, og ef þær
reykja meira en 25 sígarettur á
dag þá sjöfaldast áhættan.
Kransæðasjúkdómar er mjög
sjaldgjæf dánarorsök hjá konum
yngri en 55 ára, en þær sem deyja
úr kransæðasjúkdómi fyrir 55 ára
aldur hafa yfírleitt verið stór-
reykingakonur."
Kólesteról hjá konum
og körlum
„Sumar rannsóknir á konum
hafa þótt benda til þess að kóleste-
rólið skipti ekki máli fyrir þær.
Sænsk rannsókn ekki eins víðtæk
og sú íslenska komst m.a. að þess-
ari niðurstöðu. í rannsókn Hjarta-
vemdar kom í ljós að ef kólesteról-
ið hækkar hjá körlum um 1 mg/dl
af blóði þá hækkar hlutfallsleg
áhætta um 1%, þannig er kólester-
ólið mjög marktækur áhættuþátt-
• •
AHRIF SMJORLIKIS
Atliygliii öeinist að titunni sem notuð var í smjörlíkisgerö
Fita er nauðsynleg til uppbyggingar á frumum líkamans og hún er
orkugjafi sem líkaminn getur ekki án verið til lengdar. Aukningin
á kransæðasjúkdómum sem kom fram á árunum eftir 1950 hefur
verið tengd ofneyslu á fitu, aðaltega dýrafitu. Nú er ljóst að aldrað
fólk hér á landi sem nú er að ná háum aldri, var beinlínis alið á
dýrafitunni, tólginni, enda oft ekki um aðra fitu að ræða, samt eru
íslendingar ein langlífasta þjóð heims. Það má því ætla að einhverj-
ir fleiri þættir geti haft áhrif á kransæðasjúkdóma.
Neyslumunstur breytist ekki að
ráði hér á landi fyrr en aukið
framboði verður á hráefni til
matargerðar eftir 1960. Fór
það eftir því hvar menn voru búsett-
ir á landinu. Athyglin beinist því að
samsetningu fæðutegunda eins og
fitunnar sem notuð var til smjörlíkis-
gerðar á þessum tíma. Neysla á
smjörlíki fór vaxandi með batnandi
efnahag.
Margarin er fyrst framleitt
í Frakklandi
Margarin eða smjörlíkisgerð hefst
um miðbik síðustu aldar í Frakkl-
andi þegar Hippolyte Mége Mouriés,
sem þekktur var fyrir rannsóknir í
næringarfræðum, fann upp aðferð
til að vinna feiti til neyslu sem kom-
ið gat í stað smjörs. Mikill skortur
var á smjöri í Frakklandi á þessum
tíma. Pólitísk spenna var í samskipt-
um Frakka og nágrannaríkisins
Prússlands og Napoleon III óttaðist
að skortur yrði á nægjanlegum orku-
efnum eins og fítu, hjá her sínum
og vinnandi fólki, ef til stríðs kæmi
við Prússa. Mouriés fékk boð um
að vinna að þróun næringarríkrar
fítu sem fáanleg yrði á viðráðanlegu
verði.
Mouriés komst að því, við tilraun-
ir, að sveltandi kýr framleiddu n\jólk
sem ógjörlegt reyndist að vinna úr
smjör og hann dró þá ályktun að
mjólkurfítan hlyti að vera afleiða
innfitu gripsins. Hann pressaði inn-
fítuna (mörinn) við 30-40° C og
fékk þannig fítu sem bráðnaði við
20-25° C. Þetta var samsetning hins
fyrsta „oleo margarins" sem selt var
á markaði og notað á heimilum í
stað annarrar fítu, jaftivel smjörs,
til matargerðar.
Salan á margarini hófst í París
árið 1874 undir heitinu „Margarin-
smjör. Þeytt varð framleiðslannefnd-
„sparnaðar-smjör“ en Mouriés
breytti því í „Margarin Mouriés"
þegar smjörheitið var dæmt ólög-
legt. Mouriés fékk einkaleyfisrétt á
uppgötvun sinni árið 1869. Hann
seldi síðan þekkingu sína hollensku
fyrirtæki Jurgens í Oss árið 1871
og einkaleyfi sín í Bretlandi, Banda-
ríkjunum og Prússlandi seldi hann
fjölmörgum smáfyrirtækjum.
Smjörlíkisframleiðslan var einföld
á þessum fyrstu árum, innfita naut-
gripa, mjólk og undanrenna var auð-
fengið og vel meðfærilegt hráefni
sem einnig reyndist fremur auðmelt.
I upphafi var margarínið matur
hinna fátækari sem ekki höfðu efni
á að kaupa smjör, en það átti eftir
að breytast. Smjörlíkið var þó ekki
í samkeppni við smjörið, heldur var
samkeppni við sápuframleiðendur
ur. Hjá konum eykst áhættan um
0,7% við hveija milligramms
hækkun kólesteróls í desilítra af
blóði sem einnig er marktækt.
Kólesterólið virðist þó skipta þær
minna máli en reykingarnar. Aldur
er mikilvægurþáttur hjá báðum
kynjum og hækkun á blóðþrýstingi
eykur einnig áhættuna."
Guðmundur sagði þetta vera
hefðbundna áhættuþætti í hinum
vestrænu löndum, þ.e. kólesterólið,
hækkun á blóðþrýstingi og
reykingar. Hér reyndist tríglyseríð
einnig vera sjálfstæður áhættu-
þáttur hjá bæði konum og körlum.
Ofþungi hefði ekki komið út sem
sjálfstæður áhættuþáttur.
lægsta kólesterólflokki. Þannig
voru 2% líkur á því að einstakling-
ur í lægsta flokki dæi úr kransæða-
sjúkdómi áður en hann næði 65
ára aldri, en 10% líkur fyrir ein-
stakling í efsta flokki.“
Eldra fólk í áhættuhópi
Kólesterólið og lífslíkurnar
„Við vitum að kólesterólið er
bæði háð erfðum og mataræði og
þá fyrst og fremst neyslu á mett-
aðri dýrafítu eins og fitu úr feitum
mjólkurafurðum,“ sagði Guðmund-
ur. „Ef spáð er í lífslíkur tveggja
mismunandi aldurshópa karla 55
og 65 ára næstu tíu árin, þá gefur
kólesteról í blóði stighækkandi lík-
ur á því í báðum aldurshópum að
menn deyi úr kransæðasjúkdómi
innan 10 ára. í 55 ára hópnum var
munurinn fimmfaldur á hæsta og
„Mjög algengt er að kransæða-
sjúkdómar komi fyrst fram á milli
sextugs og sjötugs og skiptir þessi
aldurshópur miklu máli þegar rætt
er um þessa sjúkdóma. Hvað karla
snertir þá skiptir kólesterólið mjög
miklu máli fram yfir 65 ára aldur-
inn. Þessvegna er mikilvægt að
menn fram yfír sjötugt hagi lífí
sínu þannig að lífshættirnir auki
ekki kólesterólið upp úr öllu valdi.“
- Getur verið að neysla þessa
fólks sé þess eðlis að hún auki svo
mjög kólesterólið í blóði?
„Ef bornar eru saman þjóðir eins
og J apanir og Islendingar þá er
kólesterólið mun hærra hjá íslend-
ingum en Japönum. Æðakölkun
Auglýsing frá fyrstu árum smjörlíkisins árið 1910.
■